U Minsku piaty hod žyvie finski biznesoviec sa śpisu samych šukanych Eŭrapołam złačyncaŭ
Što źviazvaje fihuranta adnoj z samych hučnych machlarskich schiem u historyi Finlandyi z našaj krainaj i ci mohuć biełaruskija siłaviki nie viedać pra takoha hościa, vyśvietliŭ BRC.
Rasśledavańnie padrychtavana ŭ partniorstvie ź finskim telekanałam Yle, łatvijskim vydańniem Re:Baltica i litoŭskim miedyja 15min.lt, pry padtrymcy «Kibierpartyzanaŭ».
Hetaje rasśledavańnie pačałosia z pytańnia, jakoje 10 hadoŭ tamu zadaŭ sabie finski žurnalist Jury Chianinen: «Heta — finskaja NDA. Jana pavinna zdavać niedarahoje žytło finskaj moładzi. Čamu ŭ ich kampanija ŭ Estonii?» Niekalki vialikich artykułaŭ u miedyjach — i toje ž pytańnie zadali sabie miascovyja ŭłady, a paśla i pravaachoŭniki. Tak u Finlandyi raspačałosia rasśledavańnie karupcyjnaj schiemy, jakuju ciapier nazyvajuć adnoj z najbujniejšych u historyi krainy.
Čamu joj zacikaviŭsia BRC? Bo adzin z hałoŭnych fihurantaŭ hetaj spravy apynuŭsia nie na łavie padsudnych, a ŭ Minsku. Čałaviek, na jakoha vystaŭlenyja ordar na aryšt ad Jeŭrapołu i tak zvanaje čyrvonaje paviedamleńnie Interpołu, ad pravasudździa schavaŭsia ŭ biełaruskaj stalicy.
Ščaślivyja i karumpavanyja
Finlandyja — kraina samych ščaślivych ludziej u śviecie, pavodle rejtynhu World happiness report, i druhaja paśla Danii z samym nizkim uzroŭniem karupcyi. Pa maštabach sacyjalnaj padtrymki nasielnictva siarod amal paŭtary sotni krain jana taksama zajmaje druhoje miesca. Asablivuju ŭvahu ŭłady nadajuć moładzi. Ministerstva adukacyi i kultury finansava padtrymlivaje kala sta nacyjanalnych moładzievych arhanizacyj. Siarod ich — Moładzievaja fundacyja (Nuorisosäätiö). Mienavita jaje dziejnaść trapiła ŭ centr karupcyjnaha skandału, ślady jakoha daviali da Minsku.
Historyja hetaj niaŭradavaj arhanizacyi pačałasia ŭ 60-ch hadach minułaha stahodździa. Jaje meta — padtrymlivać maładych chłopcaŭ i dziaŭčat na šlachu da samastojnaha žyćcia. Fundacyja pradstaŭlaje im arendnaje žytło pa dastupnych koštach u asnoŭnym u Chielsinki. Žurnalist nacyjanalnaj finskaj teleradyjokampanii Yle Jury Chianinen raspavioŭ BRC, što heta adzinaja ŭ svaim rodzie arhanizacyja. Jana vałodaje tysiačami kvater, u jakich žyvie kala piaci tysiačaŭ maładych finaŭ.
Karupcyjny skandał vybuchnuŭ u 2016 hodzie. Vyjaviłasia, što z 2015-ha Fundacyja pačała inviestavać u luksavuju nieruchomaść za miažoj. Z sudovych dakumientaŭ vynikaje, što nabyvali nieruchomaść pa zavyšanych koštach. Roźnicu ŭdzielniki schiemy mahli pakłaści sabie ŭ kišeniu.
«Šmat hrošaj vyvieli z Moładzievaj fundacyi. I bolšaja častka — pajšła ŭ Estoniju», — raspavioŭ Jury Chianinen.
Elitnyja kvatery Fundacyja nabyvała ŭ prestyžnym rajonie Tallinu — na plažy Piryta. Pavodle Chianinena, hrošy na ich pazyčali ŭ bankach, zakładajučy majomaść, jakoj vałodaje arhanizacyja. Jon dadaŭ, što ŭ miežach hetaj schiemy Fundacyja nie tolki brała kredyty, ale i razdavała ich — u pryvatnaści estonskaj kampanii Pirita Holding. U 2015 hodzie arhanizacyja pazyčyła joj €12,1 młn. Za hetyja hrošy Pirita Holding nabyła ŭčastak u Tallinie ŭ svajoj matčynaj kampanii — Brave Capital. U 2018 hodzie Brave Capital pradała Moładzievaj fundacyi «dačku» za €5 młn. Takim čynam ziamla pierajšła va ŭłasnaść arhanizacyi.
Paśla šerahu padobnych finansavych manipulacyj u biudžet Moładzievaj fundacyi viarnułasia ŭsiaho kala €1,5 młn z €12,1 młn kredytu, vydadzienaha Brave Capital. Dziaržaŭny Centr finansavańnia i raźvićcia žytła Finlandyi, jaki častkova apłočvaŭ dziejnaść arhanizacyi, kali daviedaŭsia pra takoje inviestavańnie, zahadaŭ jaho spynić. Ale na toj momant straty byli vielizarnyja pa mierkach krainy, tłumačyć Chianinen:
«Treba razumieć, što ŭ Finlandyi zusim niašmat karupcyi, u nas nie byvaje karupcyjnych schiem takoha maštabu. <… > Takija hrošy možna prahulać za adnu noč u maskoŭskaj restaracyi. Ale ŭ Finlandyi — heta sapraŭdy vialikija hrošy».
Novaje kiraŭnictva zastała Fundacyju na miažy bankructva, choć da 2018 hoda jaje aktyvy aceńvalisia ŭ €50 młn.
«Składana apisać słovami toj chaos, u jakim znachodziłasia Fundacyja na toj momant. Ź finansavaha hledzišča — voś-voś mielisia adklučyć elektryčnaść amal va ŭsich abjektach, bo rachunki nie apłačvalisia. Na toj momant było 4200 kvateraŭ. Aciapleńnie, elektryčnaść — adklučajucca, a na rachunku zastavalisia tolki niekalki miljonaŭ jeŭra. A voś ahulnaja zapazyčanaść i inšyja finansavyja abaviazańni składali kala €300 młn», — raspavioŭ BRC novy staršynia arhanizacyi Jary Łajne (Jari Laine).
Fihuranty karupcyjnaj spravy apynulisia pad śledstvam i atrymali vyraki. Ale nie ŭsie. Adnamu z klučavych udzielnikaŭ hetaj schiemy, čalcu praŭleńnia estonskaj Brave Capital, suda ŭdałosia paźbiehnuć. Mienavita jon źviazvaje adnu z samych maštabnych u historyi finskaj justycyi spravu ź Biełaruśsiu.
Schovišča ad pravasudździa
Arto Kalevi Aŭtyjo (Autio Arto Kalevi) — hramadzianin Finlandyi, da jakoha novaje kiraŭnictva Moładzievaj fundacyi maje tolki finansavych pretenzijaŭ bolš čym na €30 młn.
U Minsku jon žyvie z 2021 hodu, choć da našaj krainy pačaŭ pryhladacca jašče ŭ 2012-m. Mienavita tady biźniesoviec upieršyniu pryjechaŭ u Biełaruś. Dziakujučy dadzienym ad «Kibierpartyzanaŭ» BRC viedaje, što da pierajezdu jon pierasiakaŭ biełaruskuju miažu 80 razoŭ.
U Biełarusi Arto znajšoŭ nie tolki schovišča ad jeŭrapiejskaha pravasudździa. Uradženka Staŭbcoŭščyny Chryścina Bazyleva — z 2018 hodu jaho spadarožnica ŭ pajezdkach u Litvu, a z 2020-ha — aficyjnaja žonka.
Pražyvali maładyja pa adrasie prapiski biełaruski: u kvatery płoščaj 74 kv. m na Kalvaryjskaj u Minsku, prynamsi ŭ 2023 hodzie.
Aproč štampu ŭ pašparcie Arto i Chryścinu źviazvaje biźnies: u 2018 hodzie jon zarehistravaŭ u Minsku TAA «Amplijon Trast», jana zajmaje ŭ kampanii pasadu namieśnicy dyrektara.
Pradpryjemstva nielha nazvać paśpiachovym. Za 2021 i 2022 hady straty skłali 43 tys. biełaruskich rubloŭ (bolš za $16,6 tys.). Akramia taho, u 2022 i 2023 hadach Ministerstva pa padatkach i zborach zafiksavała zapazyčanaść «Amplijon Trast» pierad biudžetam, a pavodle biełaruskaha suda, kampanija vinnaja minskamu aŭdytarskamu TAA «Biejkier Cili Bieł» bolš za 5 tys. rubloŭ (bolš za $2 tys.).
BRC vyśvietliŭ, što Chryścina Bazyleva ŭvachodziła ŭ skład praŭleńnia niekalkich kampanij, zarehistravanych u Ryzie, u tym liku Amplion Trust — ciozki biełaruskaj «Amplijon Trast». Siarod ułaśnikaŭ jašče adnoj ryžskaj kampanii — Iskra Trust — fihuruje spačatku Chryścina Bazyleva, a z 2021 hoda — užo Chryścina Aŭtyjo, zarehistravanaja pad łatvijskim numaram sacyjalnaha strachavańnia.
Jak raspaviali vydańniu Re:Baltica krynicy, nabližanyja da miascovych słužbaŭ biaśpieki, u vieraśni 2020 hoda jana atrymała vid na žycharstva Łatvii, jaki vydajuć słužbovym asobam pradpryjemstvaŭ, zarehistravanych u biźnies-rehistry krainy. Ale ŭsie viadomyja łatvijskija aktyvy Chryściny Bazylevaj (Aŭtyjo) na momant publikacyi abo źmianili ŭłaśnika, abo likvidavanyja.
Žurnalisty BRC sprabavali datelefanavacca da Chryściny, adnak numary, pieradadzienyja nam «Kibierpartyzanami», nie byli dastupnyja. Joj dasłali taksama piśmovy zapyt, ale na momant publikacyi rasśledavańnia adkazu nie atrymali.
Karty, hrošy, adzin pistalet z hłušycielem
Jašče adna žančyna, źviazanaja ź biźniesam Arto Aŭtyjo, — jahonaja dačka Ema Aŭtyjo (Emma Olivia Autio). Užo znachodziačysia ŭ Biełarusi fin pierapisaŭ na jaje łatvijskuju Amplion Trust paśla taho, jak miascovaja palicyja zacikaviłasia dziejnaściu kampanii. Schiema, jakaja pryciahnuła ŭvahu pravaachoŭnikaŭ, mahła vyhladać tak: firma Aŭtyjo nabyvaje žyły budynak, ź im niešta zdarajecca, žycharoŭ vysialajuć, praź niejki čas na miescy vyrastaje novy dom z kvaterami pa značna vyšejšych koštach. Pra padobny vypadak nam raspaviała žurnalistka Re:Baltica Sanita Jembierha (Sanita Jemberga):
«Kali jon nabyŭ budynak, adna sa stolaŭ nieŭzabavie abrynułasia. Było kala tryccaci kvateraŭ i šaścidziesiaci asobaŭ. Usie jany byli vymušanyja vyjechać, bo budynak pryznali niebiaśpiečnym. <…> Takim čynam vy robicie budynak niežyłym — ci toje admysłova, ci toje dziakujučy vielmi ščaślivamu vypadku. Vykidajecie ludziej, trochi čakajecie i budujecie. Pakolki ŭ ich jość licenzija na budaŭnictva, to, chutčej za ŭsio, heta budzie žyły dom, i ceny buduć raści».
Pavodle jaje słovaŭ, tolki ŭ 2019 hodzie Arto nabyŭ u Ryzie 14 abjektaŭ nieruchomaści amal na €12 młn. Ale hieahrafija jaho biźnies-schiemaŭ siahaje ledź nie ŭsich krain Bałtyi. Žurnalisty vydańnia 15min.lt naličyli ŭ Litvie šasnaccać jaho kampanij: piatnaccać ź ich — filii estonskich firmaŭ, a adna z brytanskimi vytokami. Pavodle našych kalehaŭ, hetyja firmy nie pradstaŭlajuć finansavuju spravazdačnaść.
Žurnalisty sprabavali datelefanavacca da dački Aŭtyjo, jakoj toj pieradaŭ bolšaść bałtyjskich aktyvaŭ. Biespaśpiachova.
Inšaja dziejnaść Aŭtyjo, jakaja pryciahnuła ŭvahu jeŭrapiejskich pravaachoŭnikaŭ, — azartnyja hulni. U 2019 hodzie jon prajhraŭsia ŭ turniry pokiernaha asa Patryka Antonijusa ŭ Tallinie. I heta nie byŭ pieršy raz. Ahułam Arto ŭ tallinskich kazino z 2015 pa 2019 hady pakinuŭ kala €6 młn. Raźličvaŭsia jon bankaŭskimi kartkami, jakija naležali jaho kampanijam, i najaŭnymi, źniatymi ź ich rachunkaŭ. Heta zacikaviła estonskich padatkavikoŭ.
Uviesnu 2023 hoda Aŭtyjo asudzili za ŭchileńnie ad padatkaŭ i niezakonnaje zachoŭvańnie zbroi — pistaleta z hłušycielem. Padatkovaja słužba zapatrabavała spahnać ź jaho amal €2 młn. Arto pajšoŭ na ździełku z sudom i pryznaŭ vinu pa bolšaści abvinavačańniaŭ. Heta dapamahło jamu źmienšyć sumu vypłat padatkovaj u 10 razoŭ.
Prysudžany termin u dva hady i vosiem miesiacaŭ pazbaŭleńnia voli zrabili ŭmoŭnym, z umovaj, što Arto za hety čas nie papadziecca na inšym złačynstvie.
U hetym sudovym pracesie Aŭtyjo ŭdzielničaŭ pa videasuviazi. Pavodle žurnalistaŭ miascovaha vydańnia «Diełovyje Viedomosti», biźniesoviec patłumačyŭ heta tym, što jamu składana pryjechać u Talin, bo jon daŭno pražyvaje ŭ Minsku.
U adnym šerahu z…
Vybar Minska ŭ jakaści schovišča Arto Aŭtyjo ad abvinavačańniaŭ pa šerahu ciažkich złačynstvaŭ nie vyhladaje vypadkovym. Urešcie, z našaj krainaj jon źviazany nie pieršy hod. Biełaruś ža nie padpisała ź Finlandyjaj dvuchbakovaj damovy ab ekstradycyi złačyncaŭ. Chacia ŭžo sioleta Aŭtyjo i sam zmoža bieź pieraškod viarnucca ŭ Chielsinki — minie 10-hadovy termin daŭniny:
«Termin dziejańnia padazreńniaŭ u ździajśnieńni złačynstvaŭ, źviazanych z Moładzievaj fundacyjaj, jakija rasśleduje Nacyjanalnaje biuro rasśledavańniaŭ [Finlandyi], zakančvajecca ŭ śniežni 2025 hoda», — paviedamili BRC u viedamstvie.
BRC sprabavaŭ parazmaŭlać z Arto Aŭtyjo, ale skantaktavacca ź im nie atrymałasia.
Biełaruskija siłaviki nie mohuć nie viedajuć pra takich haściej krainy. Jak patłumačyŭ BRC pradstaŭnik inicyjatyvy BelPol Uładzimir Žyhar, ich namahajucca vykarystać:
«Stavicca adznaka [na miažy] pra jahonaje prybyćcio, dalej kantralujucca jahonyja pierasoŭvańni i ŭ adzin cudoŭny momant da jaho pryjazdžajuć ludzi ŭ cyvilnym i jaho zaprašajuć na hutarku. Naturalna, čałaviek nie moža admovicca ad takoj hutarki. … I jamu prapanujuć, skažam tak, uzajemavyhadnuju supracu. Jon moža znachodzicca na terytoryi Biełarusi, jaho nie čapajuć, a jon, da prykładu, zajmajecca inviestavańniem, dapamahaje znachodzić niejkija ščyliny dla abychodu sankcyjaŭ».
Hrošy, suviazi, mahčymaści i viedy — padsumavaŭ Žyhar karyści, jakija biełaruskija ŭłady bačać u źbiehłych ad zakonu zamiežnikach. Badaj najbolš vysokapastaŭleny siarod ich — eks-prezident Kyrhyzstanu Kurmanbiek Bakijeŭ. U 2010 hodzie jon sprabavaŭ zadušyć pratesty ŭ krainie, a kali nie zdoleŭ, uciok u Biełaruś, dzie trapiŭ pad asabistuju abaronu Alaksandra Łukašenki.
Paźniej byli bajcy ŭkrainskaha padraździaleńnia «Bierkut» — mahčymyja ŭdzielniki rastrełu pratestoŭcaŭ na Majdanie. Padčas razhonu akcyj 2020 hoda ŭ našaj krainie, jany nasili pahony biełaruskaha AMAPu.
Apošni z najbolš hučnych prykładaŭ — prychod u Biełaruś bajcoŭ pryvatnaj vajennaj kampanii «Vahner» Jaŭhiena Pryhožyna paśla buntu ŭ červieni 2023 hoda. PVK składałasia ŭ tym liku z byłych viaźniaŭ rasiejskich turmaŭ. Kolki ich i ciapier zastajecca ŭ našaj krainie, nieviadoma.
Kamientary