Były vykładčyk Iniaza pierajšoŭ na biełaruskuju ŭ emihracyi. Jon razvažaje pra los univiersiteta, biełarusaŭ za miažoj i adroźnieńnie nas ad palakaŭ
Alaksiej Pravałocki zvolniŭsia z MDŁU piać hadoŭ tamu, ale, pryznajecca vykładčyk, zhadvaje minułaje miesca pracy ŭsio mienš. Ciapier jon viadzie pryvatnyja zaniatki i piša apaviadańni — na anhlijskaj i biełaruskaj movach. Raspytali piśmieńnika pra žyćcio ŭ Adesie i Varšavie, tvorčaść i toje, što zastajecca dla jaho važnym u Minsku.
Alaksiej Pravałocki naradziŭsia ŭ Minsku. Vučyŭsia i 10 hadoŭ vykładaŭ u MDŁU na kafiedry teoryi i praktyki pierakładu. U listapadzie 2020 hoda, paśla pratestaŭ, palityčnych adličeńniaŭ i kryminalnych spraŭ suprać studentaŭ, zvolniŭsia z univiersiteta i vyjechaŭ śpiarša ŭ Kijeŭ, paśla — hod i dva miesiacy pražyŭ u Adesie.
Pierad pačatkam poŭnamaštabnaj vajny va Ukrainie pierajechaŭ u Varšavu. Ciapier razam z žonkaj i dvuma sabakami žyvie na Staroj Achocie — varšaŭskim rajonie, jaki vielmi nahadvaje jamu lubimuju minskuju Asmałoŭku.
U 2024 hodzie ŭ «Januškievič» vyjšaŭ debiutny zbornik aŭtara — «Žyćcio ŭ dvanaccaci apaviadańniach», jaki pieramoh u litaraturnym konkurie «Šufladka» i ciapier naminavany na premiju Ježy Hiedrojcia. U 2025 vydaviectva Gutenberg vypuściła druhuju knihu piśmieńnika — «Ciahnik da Poznania». Ciapier Pravałocki rychtuje da vydańnia treci tvor.
«Suisnavać z tymi ludźmi było niemahčyma»
«Naša Niva»: Chutka budzie piać hadoŭ, jak vy pajšli z MDŁU. Što vy ciapier dumajecie pra toje rašeńnie i jak zhadvajecie ŭniviersitet?
Alaksiej Pravałocki: Ja zaŭsiody dumaŭ, što kali pajdu z «injaza», to mnie budzie vielmi ciažka. Ale tyja padziei byli nastolki vyrašalnymi, što ja byŭ vielmi zadavoleny, kali pajšoŭ. U mianie nikoli nie było nastalhii nakont «injaza». Razumieŭ, što 10 hadoŭ — dobry termin, kab adychodzić. Ja časta dumaju pra heta, ale ŭsio mienš i mienš.
Užo nichto, kaho ja viedaju, tam nie pracuje. Tam zastalisia tyja, z kim ja nikoli nie razmaŭlaŭ, tyja, jakija rasčaravali mianie svaimi pavodzinami. A tyja, jakija nie rasčaravali, pajšli.
Rasčaravała indyfierentnaść, jakaja była tam. Adsutnaść pazicyi. Ciažka było suisnavać u toj čas z tymi ludźmi. Heta ich prava i ich žyćcio, ale, kali kazać pra mianie, — mnie było nie vielmi pryjemna. Moža, heta adna z pryčyn, čamu mnie było nie tak ciažka zvalniacca.
NN: Niadaŭna MDŁU pierajmienavali ŭ BDUZM. Jak vy da hetaha pastavilisia?
AP: Niama nijakich dumak nakont hetaha, prosta niejak upisvajecca va ŭsiu hetuju historyju. Nie toje, kab ja zaŭsiody lubiŭ nazvu MDŁU, ale ciapier dla mianie źnikła ŭnikalnaść, jaje asablivaść. Heta ciapier jak filijał BDU. Nazva, viadoma, nie samaje hałoŭnaje. Ale było niepryjemna bačyć, jak adzin čałaviek niešta kaža i ŭsie pačynajuć rabić jamu pryjemna.
Kali ja zvalniaŭsia, mianie spytali «A vy viernieciesia, kali ŭsio heta źmienicca?». Mnie vielmi zapomniłasia «usio heta» — bo try čałavieki tady mnie tak skazali, ale nichto nie kazaŭ naŭprost, što «ŭsio heta»? Adkazaŭ, što tak, viarnusia. Ale kali my vyjechali ŭ Adesu, potym — u Varšavu, ja zrazumieŭ, što, kab ja viarnuŭsia, pavinny adbycca takija pracesy… Heta ŭžo niemahčyma.
«Kali b mnie prapanavali na tydzień pajechać u Ńju-Jork, Łondan, Mielburn ci Adesu, ja b pajechaŭ u Adesu»
NN: Vy viedali, što budziecie rabić paśla ŭniviersiteta? Jakija byli płany?
AP: Ničoha nie było, ja viedaŭ tolki, što my pajedziem (z žonkaj — NN). Navat nie viedaŭ, kudy dakładna. Spačatku pajechali ŭ Kijeŭ, paśla — u Adesu. Za dva tydni pierad vajnoj my pierajechali ŭ Varšavu — dumali, što chutka vierniemsia. Navat nie brali rečaŭ na leta.
NN: Jak vam spadabałasia ŭ Adesie?
AP: Heta pryjemny horad, ale tam ciažka pracavać. Tudy pryjazdžajuć adpačyvać. Ja nie vielmi zachaplajusia moram — lublu hladzieć na jaho, ale heta ŭsio. Lubiŭ prychodzić tudy z knihaj, čytać, hladzieć.
Ale ja vielmi lublu Adesu. Kali b mnie prapanavali na tydzień pajechać u Ńju-Jork, Łondan, Mielburn ci Adesu, ja b pajechaŭ u Adesu. Jość niejki šarm u hetaha horada. Tudy pryjemna pryjazdžać, ale ja razumieju, što letam tam śpioka vialikaja: navat nočču było +35°C, było ciažka.
Čutki pra vajnu źjavilisia ŭ vieraśni, moža, u žniŭni. Heta było ŭ pavietry, ale nichto nie viedaŭ dakładna. U mianie ŭ Adesie byŭ siabar amierykaniec, jon skazaŭ, što chutka niešta pačniecca. I što jon pierajedzie ŭ Vuhorščynu, Słavakiju. Praź jaho my zrabili heta chutčej, čym heta možna było zrabić. Vyjechali 14 lutaha 2022 hoda.
«Pisaŭ na anhlijskaj movie, potym pierakładaŭ na biełaruskuju»
NN: Čym vy zajmalisia ŭžo ŭ Adesie i paśla?
AP: Ja ŭsio žyćcio pisaŭ. U mianie jość błoh na anhlijskaj movie, dzie ja pišu pra litaraturu, kino, muzyku, uvohule pra mastactva. I apaviadańni pisaŭ usio žyćcio.
Kali my byli ŭ Adesie, źjaviłasia prapanova pisać dla amierykanskaj aplikacyi apaviadańni na anhlijskaj movie. Heta dla ludziej, jakija lubiać słuchać historyi pierad snom. I ja pačaŭ pisać im anhlijskamoŭnyja apaviadańni. Byli abmiežavańni — nielha pisać pra seks, pra ježu. Ale heta była cikavaja davoli dziejnaść, mnie padabałasia. Było heta tolki dla amierykanskaj aŭdytoryi.
Zaraz tyja apaviadańni ja ŭžo nie pišu, pišu inšyja apaviadańni pa-biełarusku (havorka pra knihi — NN). Vykładaju. Vioŭ kursy dla represavanych studentaŭ, jakija ciapier prachodziać navučańnie ŭ Narviehii ci Hiermanii. Heta było važna, tamu što chacieŭ dapamahčy. Ja pahadziŭsia amal adrazu — heta nie było hrašovaje pytańnie.
Potym ja pisaŭ pieršuju knihu. Častku pisaŭ na anhlijskaj movie, potym pierakładaŭ na biełaruskuju. Heta była terapija, napeŭna.
Jość taki amierykanski piśmieńnik Ryčar Jejts, jon napisaŭ raman «Revalucyjnaja daroha». Tam jość fraza pra toje, što isnavać ź biezdapamožnaściu možna, ale ź bieznadziejnaściu — amal niemahčyma.
Kali robišsia emihrantam, asabliva ŭ tych abstavinach, jak my vyjazdžali, zaŭsiody jość niejkaja biezdapamožnaść, bieznadziejnaść. I ź biezdapamožnaściu sapraŭdy ničoha nie možaš zrabić u Varšavie ci Adesie. A ź bieznadziejnaściu možna — i dla mianie heta litaratura.
Kali ja pisaŭ anhlijskija apaviadańni, tam taksama była Biełaruś. Moža, heta byli amierykanskija realii, ale ja apisvaŭ Biełaruś. Potym ja pačaŭ pisać pieršuju knihu i zrazumieŭ, što mnie pryjemna pierajści na biełaruskuju movu. Druhuju knihu ja pisaŭ užo całkam pa-biełarusku.
«Adčuvańnie, što tabie čahości brakuje, a ŭ astatnich ludziej heta jość»
NN: Jak napisańnie knihi dapamahaje nadziei?
AP: Heta daje mahčymaść napisać pra Biełaruś i pra ludziej, jakija tam. Viadoma, druhaja kniha pra palakaŭ, ale pieršaja amal što całkam pra Biełaruś. Ciapier ja skončyŭ treciuju knihu, tam taksama šmat što zaviazana na Biełarusi. Ty pišaš pra tyja vulicy, pavietra, ludziej — nibyta viartaješsia, padtrymlivaješ toj kraj, što byŭ tvajoj častkaj amal 35 hadoŭ žyćcia.
Bo žyćcio emihranta — jano ciažkaje žyćcio. U knizie jość mietafara pra katalicki pašpart. Niejak ja zajšoŭ u kaścioł Śviatoha Rocha ŭ Biełastoku i zrazumieŭ, što adčuvaju siabie krychu dyskamfortna.
Adčuvańnie, što tabie čahości brakuje, a ŭ astatnich ludziej heta jość. Nibyta ŭ ciabie niama katalickaha pašparta, jakoha nie isnuje. Tabie niestaje taho, čaho niama, — u hetym sutnaść emihranckaha žyćcia, mnie padajecca.
Kali ja pisaŭ pieršuju knihu i druhuju, ja nie źbiraŭsia pisać pra emihracyju. Ale nielha nie pisać pra emihracyju, kali ty emihrant. Prynamsi ciapier — moža, projdzie čas i ja heta zrablu.
NN: Pieršaja kniha amal całkam pra žyćcio ŭ Biełarusi. Kolki ŭ joj aŭtabijahrafičnaha?
AP: Ja by nie chacieŭ, kab jaje nazyvali aŭtabijahrafičnaj. Jość niekatoryja zachapleńni hałoŭnaha hieroja, jakija mnie zrazumieły, jość niekatoryja razmovy, jakija mahli adbycca. Ale navat razmovy — usio heta adfiltravana, ja krychu źmianiaŭ.
Naprykład, «Dzied Isaak» — heta pieršy apovied. Jon krychu aŭtabijahrafičny, tamu što sapraŭdy moj pradzied byŭ u Amierycy, heta byŭ dakładna toj samy karabiel, jakija ja apisvaju ŭ knizie. U pradzieda było 25 dalaraŭ u kišeni. Jon byŭ tam, viarnuŭsia. Kazaŭ hetaje słova «moniej», a nie «mani».
Jon viarnuŭsia ŭ biełaruskuju viosku, a jaho brat zastaŭsia ŭ Kanektykucie. Zaŭsiody chacieŭ napisać pra svajho pradzieda, bo jaho historyja mianie vielmi ŭraziła ŭ dziacinstvie. I heta taksama tema viartańnia, jakaja ciapier dla mianie samaja hałoŭnaja. U novaj knizie pra jaje budzie šmat.
«Ludzi cikaviać mianie»
NN: Čamu zachaciełasia pisać pa-biełarusku?
AP: Cikava, što ja pačaŭ pisać pa-biełarusku, užo kali vyjechaŭ. Napeŭna, heta dazvalaje ŭ mietafizičnym sensie viarnucca nazad — praz movu.
Tyčycca heta nie tolki taho, što ja pačaŭ pisać.
Ja pačaŭ bolš čytać biełaruskaj litaratury, hladzieć biełaruskija filmy, słuchać biełaruskuju muzyku. Źjavilisia dumki: «Čamu ja vykładaŭ pa-rusku? Čamu ja pisaŭ pa-anhlijsku?». Škada, što heta nie zdaryłasia raniej.
Kali vykładaješ, jość niejkija kliše, jakija zastajucca ŭ hałavie. Sa studentami sustrakaješsia časam raz na tydzień — i chaciełasia im jak najchutčej i bolš danieści, tamu vykarystoŭvaŭ ruskuju movu. U maim błohu jość niekalki apaviadańniaŭ pa-rusku.
Dahetul pa-biełarusku mnie praściej pisać, čym razmaŭlać, ale ŭžo heta lahčej. I heta pryjemnaje pačućcio.
NN: Čym fatahrafija vam dapamahaje ŭ piśmieńnictvie?
AP: Maje lubimyja fatohrafy — Anry Karćje-Breson i Vivijan Majer. Nie viedaju, ci jość u mianie talent da hetaha, ale ja nabyŭ stary fotaaparat i, kali vandruju kudy-niebudź, mahu rabić na jaho zdymki. Heta mianie cikavić. Novaja kniha — tam budzie šmat pra fatahrafiju.
Adnojčy nabyŭ ci atrymaŭ u padarunak fotaalbom Rabiera Duano. Heta francuzski fatohraf, jaki rabiŭ čorna-biełyja zdymki Paryžu i inšych haradoŭ.
Kali ŭ mianie niama idej, to ja prosta razhortvaju hetu knihu, hladžu na fatahrafiju i pišu. Maje lubimyja fatohrafy tyja, jakija raspaviadajuć historyi. Mnie niecikavyja budynki, hory, mora — ja lublu ludziej na fotazdymkach.
Ludzi cikaviać mianie. Jak kazaŭ Džojs, I have never met a bore («Ja nikoli nie sustrakaŭ nudnaha čałavieka»). Jość jašče fraza, što ŭ Łondanie, kali nie pamylajusia, kožny tvar raspaviadaje historyju. I ja adčuvaju heta ŭ Varšavie. Tamu ja lublu harady.
«Mnie padabajucca stałyja ludzi ŭ Varšavie»
NN: U druhoj knizie vy šmat apisvajecie mienavita palakaŭ. Što vy pra ich zrazumieli?
AP: U nas šmat supolnaha. Časam jany padajucca navat bolš zakrytymi. Mnie padabajucca stałyja ludzi ŭ Varšavie. Jość u ich niejkaja šlachietnaść, vykštałconaść — jak jany apranajucca, jak jany hladziać. Mnie vielmi padabajecca, što ich žyćcio praciahvajecca ŭ 80 hadoŭ.
Napeŭna, ja nie časta zaŭvažaŭ heta ŭ Biełarusi, bo hetaha było vielmi mała. Jość u ich peŭny nacyjanalizm, ale mnie jon padajecca naturalnym, kali praanalizavać historyju hetaha kraju.
Vielmi lublu polskaje mastactva, polskaje kino, džaz. I heta hieahrafična blizka da nas — tamu toje, što jany robiać, mnie padajecca zrazumiełym.
NN: U druhoj knizie vy šmat paraŭnoŭvajecie Asmałoŭku sa Staroj Achotaj u Varšavie. U čym heta padabienstva?
AP: Architektura. Budynki krychu vyšejšyja tut za Asmałoŭku, ale tym nie mienš. I koler tam bolš taki žoŭty, tut moža bolš bieły. Asmałoŭka była takim miescam ciopłym, tamu što jana niejak była ŭ centry i pry hetym abmiežavana. Taksama i tut. Staraja Achota, Filtry — heta takaja častka ŭ centry, ale pry hetym vielmi cichaja, spakojnaja. I pryjemnyja ludzi, spakoj, jaki mnie vielmi padabajecca. Nam ciažka pierajechać adsiul (Staroj Achoty — NN), my pierajazdžali ŭžo — i my ciapier, moža, za dźvie chviliny žyviom ad pieršaha miesca.
NN: Jak vy adčuvajecie siabie ŭ Varšavie?
AP: U roznyja časy pa-roznamu. Ja vielmi lublu Varšavu ŭviesnu, letam. Maja luboŭ krychu minaje ŭ listapadzie i śniežni, viartajecca ŭ sakaviku-krasaviku. Mnie padabajecca, što Varšava nastolki vialikaja, što kožnaja jaje častka — jak inšy horad krychu.
Padabajecca, što palaki šanujuć historyju. Kala vulicy, dzie my ciapier žyviom, kaliści chavaŭsia jaŭrejski pijanist Uładzisłaŭ Špilman — tam visić admysłovaja šylda. Zachaplajusia polskimi muziejami, bo ŭ ich adčuvajecca luboŭ da historyi. Heta horad, jaki možna adkryvać znoŭ i znoŭ.
«Šukać usie mahčymyja šlachi, kab palitviaźni vyjšli na svabodu»
NN: Vy nie palityk, ale, jak vam zdajecca, što treba rabić, kab «usio heta» ŭ Biełarusi źmianiłasia?
AP: Nie viedaju, što tut možna zrabić. Napeŭna, šukać usie mahčymyja šlachi, kab hetyja ludzi (palitviaźni — NN) vyjšli na svabodu. Dobra, što zaraz vyzvalili ludziej. U mianie niama nijakich receptaŭ.
Ja padtrymlivaju, dumaju i maju nadzieju, što heta ŭsio skončycca. Kali vyjduć ludzi — heta budzie tolki pieršy etap. Nam treba budzie paśla pačynać žyćcio nanova i ja nie viedaju, jak heta budzie adbyvacca. Składana ŭjavić, što takoje moža adbyvacca ŭ XXI stahodździ.
Tym, kamu ciažka ŭ emihracyi, treba znajści siabie. Pasprabavać zrazumieć, što prynamsi na niekatory čas heta tvoj dom. Niama ničoha drennaha va ŭspaminach i ja chaču pazyčyć ludziam, kab ich uspaminy zastavalisia. Bo heta nas padtrymlivaje. Ale razumieć, što heta inšaje žyćcio, i treba niejak pryzvyčajvacca da jaho.
U Adesie jašče ŭ mianie było adčuvańnie, što ja nie maju prava kazać što-niebudź pra Biełaruś, navat ciapier jano jość. Prosta nie maju maralnaha prava davać niejkija parady, kazać, što byłyja palitviaźni robiać niešta nie toje. Toje, što ŭ maich dumkach zaŭsiody hetyja ludzi i hetaja kraina, heta dakładna.
«U emihracyi adčuvaješ siabie ŭ stanie biazvažkaści»
NN: Vy by chacieli viarnucca ŭ Biełaruś?
AP: Zaŭsiody zhadvaju historyju z Nabokavym. Jon tady žyŭ u Amierycy ci Francyi, ja nie pamiataju. Jany z žurnalistkaj razmaŭlali pra ciažkija časy, Stalina. Jana spytała ŭ jaho: «Ci chacieli b vy viarnucca?». I jon kaža: «Pieršym ciahnikom».
Upieršyniu kali čytaješ hetuju historyju, moža niezrazumieła być. A ciapier ja razumieju heta vielmi dobra. Ty možaš krytykavać, a potym skazać «pieršym ciahnikom». Moža, nie pieršym, druhim — ale ŭ mianie zaŭsiody jość dumki, što viartańnie adbudziecca. Mnie ciažka zrazumieć, što ja budu adčuvać, kali budu tam.
Mnie było b vielmi niepryjemna pračnucca adnojčy i zrazumieć, što ja nie chaču viarnucca.
NN: Što pieršaje ŭ Minsku chaciełasia b zrabić?
AP: Ja časam dumaju, kali b u mianie byŭ adzin dzień tam, što b ja zrabiŭ. Napeŭna, prajšoŭsia by. Pryjechaŭ by ŭ Asmałoŭku, prajšoŭsia by pa niejkich vulicach, pahladzieŭ by na «injaz» z novaj nazvaj. Pašpacyravaŭ by pa Bataničnym sadzie, zajšoŭ by ŭ kaviarniu, lubimy bar — Sweet & Sour. Sustreŭsia by ź ludźmi, ź jakimi nie mahu sustrecca ciapier, bo jany tolki zredku pryjazdžajuć siudy. Viedaju dakładna, što było b što rabić.
U emihracyi adčuvaješ siabie ŭ stanie biazvažkaści, ja pišu pra heta ŭ adnym z apaviadańniaŭ. Ty chodziš pa ziamli, ale adčuvańnie, nibyta ŭ biazvažkaści. I heta taksama pra emihracyju. Čym bolš prachodzić času, tym bolš naturalnym i łahičnym padajecca žyćcio tut.
Abvieščany poŭny śpis naminantaŭ na premiju imia Ježy Hiedrojcia
Linhvistyčny ŭniviersitet ciapier budzie zvacca inačaj. Raniejšuju nazvu Łukašenka paličyŭ «maciernaj»
«Stajać na svaim, kožny nakolki moža!» Vialikaja hutarka z Natallaj Dulinaj pra hopnikaŭ z HUBAZiKa, Kaleśnikavu i što tam u kaho ŭ kałonii
«Jak syn vysokapastaŭlenaha siłavika vybraŭ biełaruščynu». Voś što «Naša Niva» pisała pra knihi z łonh-lista Hiedrojcia
Ciapier čytajuć
Były vykładčyk Iniaza pierajšoŭ na biełaruskuju ŭ emihracyi. Jon razvažaje pra los univiersiteta, biełarusaŭ za miažoj i adroźnieńnie nas ad palakaŭ3
Kamientary