Jaŭhien Afnahiel raskazaŭ, što było paśla suda, dzie skandavali «Vierym, možam, pieramožam!» I nazvaŭ, chto dla jaho sapraŭdny lidar Biełarusi
Kaardynatar «Jeŭrapiejskaj Biełarusi» Jaŭhien Afnahiel — adzin z palitviaźniaŭ, vyzvalenych i vyviezienych ź Biełarusi 11 vieraśnia. Biez pašparta, ale z bajkaj «Basta!», jakuju jon piać hadoŭ źniavoleńnia vaziŭ z saboj.
«Naša Niva» raspytała jaho pra sakret zachavańnia bajki, chovanki ad KDB pad dacham, skandavańnie «Vierym! Možam! Pieramožam!» z kletki sudovaj zały, samy ciažki momant u źniavoleńni i sapraŭdnaha biełaruskaha lidara.
Jaŭhien Afnahiel naradziŭsia ŭ 1979 u Minsku. Skončyŭ histfak Minskaha piedahahičnaha dziaržaŭnaha ŭniviersiteta imia Tanka (2001). U nacyjanalnym ruchu z 1996. Byŭ siabram «Maładoha frontu» (1996—2001). U 2001 byŭ zasnavalnikam «Zubra». Na prezidenckich vybarach-2010 byŭ u kamandzie Andreja Sańnikava, paśla ich vymušany byŭ emihravać — za miažoj pravioŭ piać hadoŭ, a potym viarnuŭsia ŭ Biełaruś. Byŭ kaardynataram hramadskaj kampanii «Jeŭrapiejskaja Biełaruś».
Za svaju apazicyjnuju dziejnaść nieadnarazova padviarhaŭsia represijam z boku ŭładaŭ: štrafam, administracyjnym aryštam, źbićciu, zapałochvańniam i cisku.
Apošni raz Afnahiel byŭ zatrymany 25 vieraśnia 2020 hoda ŭ miežach kryminalnaj spravy pa art. 293 KK («Udzieł u masavych biesparadkach»). Jaŭhien atrymaŭ 7 hadoŭ kałonii ŭzmocnienaha režymu. Siadzieŭ u Navapołackaj kałonii №1, a potym — u turmie №4 u Mahilovie.
«Užo ŭ kamiery było zrazumieła, što Statkievič zastajecca»
«Naša Niva»: Nakolki viedajem, u vas ciapier ciahniecca praces lehalizacyi. Na jakim jon etapie?
Jaŭhien Afnahiel: My padalisia na dazvoł na žycharstva pakul što, bo heta samaje chutkaje, što možna zrabić. Toje ž uciakactva možna čakać jak miesiac, tak i paŭtara hoda. A ŭ nas faktyčna ŭvieś lehalny pakiet dakumientaŭ — adna viza na 15 dzion i bolš ničoha niama. VNŽ paabiacali zrabić u miežach miesiaca. Moža, udasca i chutčej.
«NN»: Kali vy bačyli svoj pašpart apošni raz?
JAA: Piać hadoŭ tamu. Ale ja dakładna viedaju, što jon u spravie byŭ, novy, zrobleny ŭžo padčas adbyvańnia pakarańnia, dziejny. Pazbavili pašpartoŭ akurat tych 13 čałaviek, jakich pierad departacyjaj u noč na 11 vieraśnia pryvieźli ŭ SIZA KDB.
«NN»: Siarhiej Sparyš raskazaŭ «Našaj Nivie», što padčas sustrečy ŭ SIZA KDB zmoh daviedacca pra prablemy Statkieviča z sercam. Vam jość što dadać? Pra što vy razmaŭlali?
JAA: Nastroj u Mikałaja Viktaraviča byŭ narmalny, bajavy, jak zvyčajna. Jon vielmi rady byŭ sustrecca narešcie ź siabrami, paplečnikami, adnadumcami — chaj sabie i ŭ kamiery SIZA KDB. Zrazumieła, što jość vialikija prablemy sa zdaroŭjem, zrazumieła, što Statkievič pravioŭ vialiki termin biez suviazi z žonkaj i rodnymi, bieź nijakich navin, u adzinočcy ci ŭ štrafnym izalatary — to-bok u vielmi ciažkich umovach.
My zmahli parazmaŭlać tam u kamiery, i tady ŭžo było zrazumieła, što jon zastajecca. U tym vypadku, kali nas vykidvajuć z krainy, jon admovicca heta rabić. Razmova była asabistaja, siabroŭskaja, tamu što my nie bačylisia piać hadoŭ. Było vielmi šmat emocyj i žartaŭ. Mikałaj Viktaravič zaŭsiody pa słova ŭ kišeniu nie lez, i pačućcio humaru ŭ jaho vydatnaje było — heta ŭsio zachavałasia.
Statkievič adčuvaje svaju adkaznaść za los krainy, za los tych ludziej, jakija vyjšli na pratesty, u tym liku i pa jaho zakliku. Jon sapraŭdny lidar, jaki razumieje, što jaho miesca na terytoryi Biełarusi. Jon pałamaŭ hulniu Łukašenku, viarnuŭ subjektnaść biełaruskaj apazicyi, biełaruskim palitviaźniam i ahułam biełarusam. My ž byli tavaram — nas abmianiali na źniaćcio sankcyj ZŠA z «Biełavija». U tavaru subjektnaści niama. Ale jon zrabiŭ tak, što ciapier usie baki, jakija ŭdzielničajuć u hetym handli, pavinny ŭličvać jak minimum mahčymaść paŭtoru padobnaj situacyi.
«NN»: U vas samoha nie praskokvała dumka pajści za Statkievičam?
JAA: Nie, my heta abmierkavali jašče ŭ SIZA KDB. Ščyra skažu, sama mahčymaść ubačyć upieršyniu za amal čatyry hady maich blizkich dla mianie była hałoŭnym arhumientam.
«NN»: Jak heta — adčuvać siabie tavaram Łukašenki?
JAA: Emacyjna ciažka, nasamreč. U tym liku tamu, što my nie prosta vykinutyja z krainy, my nie prosta abmienienyja na niejkija sankcyi, my jašče faktyčna pazbaŭlenyja hramadzianstva, pazbaŭlenyja mahčymaści viarnucca ŭ Biełaruś.
My doŭha dumali, na jakoj padstavie 13 čałaviek abjadnali ŭ kamiery śledčaha izalatara KDB. I zrazumieli, što hetyja ludzi dobra viedali adzin adnaho, jany daŭno ŭ ruchu supracivu i ŭ apazicyi. I mienavita nas pazbavili pašpartoŭ. Mabyć, ułady bolš nas bajacca. Atrymałasia peŭnaja acenka našaj dziejnaści, vychodzić.
«My vyjšli dziakujučy błakiroŭcy režymu i sankcyjam»
«NN»: Padčas vašaha źniavoleńnia ŭsie hady išli dyskusii nakont taho, što lepš dla vyzvaleńnia palitviaźniaŭ — cisk na režym ci vybudoŭvańnie mahčymaści dyjałohu. Palina Šarenda-Panasiuk, kali vyzvaliłasia, była za žorstki cisk. A ŭ vas jaki pohlad?
JAA: My vyjšli dziakujučy jakraz błakiroŭcy režymu i sankcyjam. Tut inšaha mierkavańnia być nie moža. Łukašenka nie vypuściŭ nas, tamu što ŭ jaho dobraja duša ci tamu što (jak my čytali ŭ aficyjnaj presie) jon chacieŭ, kab my ŭźjadnalisia ź siemjami. U mnohich vykinutych z krainy siemji zastalisia ŭ Biełarusi, heta naadvarot raźjadnańnie.
Kali ŭžo havaryć pra dyjałoh, pra niejkija pieramovy, to jany mahčymyja tolki tady, kali ich subjektam budzie biełaruskaja apazicyja. Kali ŭ ich budzie ŭdzielničać toj ža Mikoła Statkievič, tyja, chto byli lidarami pratestaŭ u 2020 hodzie. Pakul my takoha nie bačym, uładam praściej razmaŭlać z zamiežnymi dypłamatami. Čamu — heta asobnaje pytańnie. Pra jaki dyjałoh moža być havorka?
Sankcyi bjuć pa režymie, pazbaŭlajuć jaho hrošaj i vymušajuć vyzvalać palitviaźniaŭ. Toje, što my bačym zaraz — zusim inšaje. Za piać miesiacaŭ 170 čałaviek vyjšli z turmaŭ i kałonij, u toj ža čas novych pasadzili 283. Situacyja tolki pahoršała. Heta ŭsio niezrazumiełaja hulnia, u jakoj biełaruski apazicyjny, patryjatyčny bok amal nijakaj vyhady nie maje.
«Svaboda — najlepšy lekar»
«NN»: Ci vy ŭžo paśpieli pravieryć zdaroŭje? Vy kazali, što ŭ vas upaŭ zrok — nakolki ŭsio katastrafična?
JAA: Naša hrupa, jakuju ŭžo nazvali «hrupaj 11 vieraśnia», jašče prachodzić miedycynski ahlad. Pa zdaroŭi, zrazumieła, niejkija chiby buduć.
Zrok moj sapraŭdy pahoršyŭsia, ale ja nie chacieŭ by prasoŭvać naratyvy achviary. Va ŭsich jość prablemy sa zdaroŭjem. I ad taho, što my budziem pra heta kazać padrabiazna, jany nie źniknuć. Tym bolš, i tak šmat było ŭžo skazana.
Svaboda — jana, viedajecie, najlepšy lekar. Taksama, jak i siabroŭskaja padtrymka, salidarnaść, taja ciepłynia, ź jakoj nas pryniała Litva, sustreli pravaabaroncy, žurnalisty niezaležnych ŚMI, hramadskija aktyvisty. My vielmi ŭdziačnyja za heta.
«Ciažkimi byli dni, kali ja daviedaŭsia pra śmierć taty i pra śmierć baćkoŭ majoj žonki»
«NN: Jaki dzień ci pieryjad stali dla vas najbolš ciažkimi ciaham piaci hadoŭ za kratami?
JAA: Ciažkimi byli dni, kali ja daviedaŭsia pra śmierć taty i pra śmierć baćkoŭ majoj žonki. Składana navat słovami apisać, jak było ciažka, składana prosta zhadvać, havaryć pra heta. Nu i zrazumieła, ja nie zmoh ź imi raźvitacca.
2020 hod źmianiŭ realii: 10‑15 hadoŭ tamu palitviaźniaŭ mahli adpuścić na pachavańnie, a tut ułady byli tak napužanyja, što navat drobnych sastupak nam nie mahło być.
«NN»: Vy skazali, što nieviadoma, kali zmožacie viarnucca ŭ Biełaruś. A ŭ emihracyi paśla vybaraŭ 2010‑ha dla vas usio było hetaksama niavyznačana?
JAA: Situacyja zaŭsiody moža mianiacca vielmi chutka — tady ja viarnuŭsia dadomu praź piać hadoŭ, bo sam tak adčuŭ. U siońniašnich realijach, kali praciahniecca cisk na režym Łukašenki, kali Jeŭropa, Złučanyja Štaty i ŭsie demakratyčnyja krainy prajaviać pryncypovaść da hetaha režymu, nie buduć iści ź im na handal, taksama ŭsio moža chutka źmianicca. Uładam ciapier vielmi ciažka, u ich amal niama prastory dla manieŭru, i heta adna z pryčyn, čamu praciahvajucca represii. Prosta niama vyjścia — dastatkova kryšačku haječki adpuścić, i ŭsio moža razvalicca. Łukašenka jak byŭ słabakom i bajaźliŭcam, tak i zastaŭsia. 2020 hod hetyja jaho rysy tolki ŭzmacniŭ.
Viedajecie, ja zhadaŭ, što ŭ nas na sudzie adbyŭsia cikavy vypadak. U adnym sa strymaŭ ci intervju 2019 hoda, što trapiła ŭ materyjały spravy, prahučali słovy kahości z nas, što ŭ 2020 hodzie paśla falsifikavanych prezidenckich vybaraŭ na vulicy vyjdzie miljon biełarusaŭ. My hetaha čakali, my heta razumieli. I tady prakuror skazaŭ: «Nu, raz vy heta kazali jašče ŭ 2019‑m — značyć, vy heta rychtavali». Heta było adnym z punktaŭ abvinavačvańnia ŭ naš bok.
Ale ž my sapraŭdy dastatkova doŭha pražyli ŭ Biełarusi, dastatkova doŭha zmahalisia za jaje, zmahalisia z dyktaturaj, mahli ćviaroza acanić svaje siły i siły režymu, razumieli, što nas čakaje, i dajšli da hetaha revalucyjnaha 2020 hoda.
My viedali, što vyjdzie vielmi šmat ludziej, dla nas heta było čakana. My viedali, što buduć pratesty va ŭsich bujnych haradach. Usie hetyja čakańni spraŭdzilisia.
Siońnia my taksama razumiejem, što budzie pieramoha va Ukrainie, budzie pieramoha nad dyktaturaj u Biełarusi, ale dla hetaha treba prykłaści peŭnyja vysiłki. U pieršuju čarhu, treba viarnuć tuju samuju subjektnaść biełaruskaj apazicyi, kab rašeńni pa Biełarusi nie prymalisia biez udziełu hramadstva. Toje samaje z Ukrainaj — kab rašeńni pra Ukrainu nie prymalisia bieź jaje ŭdziełu. Heta składany, ciažki šlach, ale nichto nie kazaŭ, što budzie lohka.
«NN»: Vy ciapier bolš upeŭnienaści ŭ pieramienach adčuvajecie, čym u emihracyi paśla vybaraŭ 2010-ha?
JAA: Ja nie mahu kazać pra ŭpeŭnienaść pakul. Ciapier dla nas čas analizu situacyi, razumieńnia tych pracesaŭ i padziej, što adbyvalisia ciaham apošnich piaci hadoŭ. Pa Biełarusi, chaj my i byli sabie ŭ turmie, ale ŭsio ž nazirali za tym, što tam adbyvajecca, razmaŭlali, bačyli, jak siabie pavodzić turemnaja administracyja.
Razumieńnie taho, što situacyju možna źmianić, jość. Ale jak heta rabić kankretna, pakul što kazać rana, treba daviedacca bolš pra sučasny śviet.
«NN»: Raskažycie, jak u vas padčas vobšuku ŭ 2010‑m atrymałasia schavacca ad KDB u padviesnaj stoli?
JAA: U pryvatnym budynku, dzie ja žyŭ, prachodziŭ vobšuk. Tak atrymałasia, što ja ŭbačyŭ supracoŭnikaŭ, jakija pieraskokvali praz płot i paśpieŭ padniacca na paddašša. Tam, pamiž dacham i stollu było miesca, kab schavacca. Asablivaj nadziei, što heta spracuje, nie było, chutčej niejkija aŭtamatyčnyja dziejańni. Ale pašancavała, mianie nie zaŭvažyli.
Pra skandavańnie na sudzie «Vierym! Možam! Pieramožam!» i bajku «Basta»
«NN»: U 2020‑m užo nie było šancu paŭtaryć truk?
JAA: Reč u tym, što ŭ 2010 hodzie da mianie pryjšli, kali pratest jak taki skončyŭsia. U 2020‑m ža my nie mahli chavacca, tamu što my ŭdzielničali ŭ padrychtoŭcy akcyj, aktyvisty «Jeŭrapiejskaj Biełarusi» supravadžali kałony da centra Minska, zabiaśpiečvali ich hukaŭzmacnialnaj aparaturaj, ściahami, kaardynavali dziejnaść roznych hrupaŭ, rabili šmat inšaj pracy, pra jakuju, dumaju, jašče ranavata kazać. Našy ludzi byli ŭ dvaravych kamandach, jakija arhanizoŭvali pratesty ŭ spalnych rajonach.
My razumieli, što kali my b chavalisia, hetaha b nie zrazumieli ludzi, jakija da nas prysłuchalisia, jakija za nami pajšli.
Zrazumieła, my rabili ŭsio mahčymaje, kab nas nie zatrymali, ale chavacca i ihnaravać toje, što adbyvajecca ŭ Minsku i inšych haradach, my nie mahli.
«NN»: Ale ž i mahčymaści, vidać, nie było, bo vam chutka vynieśli dźviery?
JAA: Spačatku mnie zahłušyli suviaź — stała ŭžo bolš-mienš usio zrazumieła. Na vyłomvańnie dźviarej jany dzieści chviliny 3‑4 vydatkavali, nakolki ja pamiataju.
Praz toje, što ja nie moh ni pazvanić, ni napisać, ja prosta dapivaŭ kubak kavy i pierapraviaraŭ kampjutar — paśla prosta złamaŭ vinčestar na ŭsialaki vypadak.
Zatrymlivali, jak treba: sa zbrojaj, čałaviek 8-10. Pieršaje, što ja ŭbačyŭ — heta duła pistaleta, nakiravanaje na mianie, a potym — udar kudyści ŭ plačo. Mianie kinuli na padłohu, i paśla ja naziraŭ tolki stupni haściej.
«NN»: Chočacca spytać pra vaš sud i toj momant, kali vy ŭ kletcy choram kryčali «Vierym! Možam! Pieramožam!» i «Biełaruś budzie volnaj». Vy damovicca paśpieli ci heta była impravizacyja? I ci prylacieła vam za heta niešta paśla?
JAA: Usich detalaŭ ja nie pamiataju ŭžo, usio ž piać hadoŭ prajšło. Pamiataju, što my pabačyli svajakoŭ, jakich nie bačyli dzieviać miesiacaŭ. Heta byli emocyi. Ale ž taksama my razumieli, što ludziam, jakija praciahvajuć pratestavać, treba padtrymka, bo viedali, što na voli baraćba idzie. Nu, i nastroj byŭ narmalny: kali tabie siem hadoŭ dajuć — na toj momant heta jašče zdavałasia vialikim terminam — značyć, ty ŭsio rabiŭ pravilna.
Nijakich dadatkovych pakarańniaŭ dla nas nie było. Dy i kudy ŭžo było horš?
«NN»: Pa pryjeździe ŭ Vilniu vy byli ŭ bajcy «Basta!» — jana što, była z vami ŭsie piać hadoŭ źniavoleńnia?
JAA: Tak, jana ŭvieś čas jeździła sa mnoj ad momantu zatrymańnia (jak jana jeździła, ja nie skažu pakul što). Ja płanavaŭ u joj vychodzić na volu. U pryncypie, płan amal tak i spracavaŭ, i ja ŭ joj apynuŭsia na svabodzie, ale, na žal, nie ŭ svajoj krainie.
«Vializny zdabytak 2020‑ha hoda — heta karennaje źmianieńnie staŭleńnia da Rasii»
«NN»: Nikoli nie było adčaju, što voś vy z kalehami i suprać intehracyi z Rasijaj pratestavali, i suprać jadziernaj zbroi ŭ Biełarusi, a tut i Rasija bolšy ŭpłyŭ na nas pačała mieć, i jadziernuju zbroju znoŭ dazvolili? Nibyta znoŭ z nula zmahańnie za toje samaje?
JAA: Viedajecie, jak kažuć, samy ciomny čas — jon ža pierad śvitankam. I ciapier my pieražyvajem hety ciomny čas. Jak kaliści pieražyvała Polšča ŭ časy vajskovaha stanovišča ŭ 1980‑ia paśla masavych pratestaŭ.
Vializny zdabytak 2020 hoda — heta karennaje źmianieńnie staŭleńnia da Rasii ŭ biełaruskim hramadstvie. Siońnia, asabliva paśla pačatku vajny va Ukrainie, iluzij na jaje stanoŭčy ŭdzieł u demakratyzacyi Biełarusi ni ŭ kaho nie zastałosia.
Ja heta bačyŭ navat u kałonii, moh aceńvać pa dźviuch sacyjalnych hrupach — roznyja viaźni i supracoŭniki ŭnutranych vojskaŭ, jakija nas achoŭvali. Pieršyja mahli kazać bolš ščyra, druhija mahli svajo staŭleńnie peŭnym čynam pakazvać (nie raskazvaju padrabiazna, kab taksama nikomu nie naškodzić). I ŭ ahulnaj masie było bačna, što staŭleńnie da Rasii ŭ biełarusaŭ źmianiłasia ŭ horšy bok.
My nie pačynajem z nula. Šmat ludziej u turmach, ale toj miljon biełarusaŭ, jaki vyjšaŭ na pratesty ŭ 2020-m, nikudy nie dzieŭsia. Jany zastalisia — chtości ŭ Biełarusi, chtości za miažoj. Heta toj zdabytak, jaki my majem, jakoha nie było raniej. Navat u kałonii i turmie ja pierasiakaŭsia ź viaźniami, jakija kazali pra toje, što jany dałučylisia da supracivu dziakujučy prykładu tych, chto zmahaŭsia za svabodu raniej. Mianie ŭ svaju čarhu zaŭsiody natchniali i hetyja ludzi, i ŭsie biełarusy, jakija zrabili 2020 hod, jakija dapamahali palitviaźniam i ich blizkim, padtrymlivali, pisali listy.
«NN»: Ci źviazvalisia z vami vašy paplečniki — Andrej Sańnikaŭ, u kamandzie jakoha vy byli ŭ 2010-m, Iryna Chalip Natalla Radzina? Pytaju da taho, što ciapier ź ich boku vialikaja chvala krytyki Śviatłany Cichanoŭskaj i kamandy. A vy ŭ jakim łahiery?
JAA: Tak, mnohija maje siabry ŭžo źviazalisia sa mnoj, a chtości jašče źviažacca. Z Andrejem Sańnikavym, Irynaj Chalip, Natallaj Radzinaj, Źmitrom Bandarenkam my ŭžo razmaŭlali i nie adzin raz.
Pytańnie pra łahiery dla mianie niezrazumiełaje.
Ja vydatna viedaju, chto i jak rychtavaŭ 2020 hod. Na žal, užo tady abjadnany štab, ź jakim my viali pieramovy, vystupaŭ suprać abviaščeńnia zabastoŭki, jakaja jość abaviazkovym elemientam niehvałtoŭnaha supracivu ŭ padobnaj situacyi, suprać sankcyj i cisku na režym. Byli b hetyja składniki ŭ žniŭni 2020 hodu, a moža być, jašče raniej, paśla aryštu Siarhieja Cichanoŭskaha, Viktara Babaryki, Mikałaja Statkieviča, była b inšaja zusim situacyja. Možna było dabicca i ich vyzvaleńnia, i spynieńnia machavika represij. Sotni tysiač ludziej na vulicach, ahulnanacyjanalny strajk i mocny cisk z boku Zachadu — zhadziciesia, što šaniec byŭ.
Siońnia ja razumieju, chto jość lidaram dla biełarusaŭ. Ja bačyŭ učynak Mikoły Statkieviča. Čałaviek, jaki śviadoma, achviarna, viedajučy, što jaho čakaje, viedajučy, što jaho mohuć zabić, ździejśniŭ taki ŭčynak, heta i jość lidar.
Što da krytyki, to kožny, chto choča być palityčnym lidaram, pavinien być hatovy, što jaho buduć krytykavać. Tut ničoha strašnaha niama, heta palityčnaje žyćcio. Niejkija drobnyja kryŭdy ja nie baču sensu abmiarkoŭvać. Ludzi ŭ Biełarusi čakajuć vyzvaleńnia ad dyktatury. Im taksama nie cikava, chto na kaho pakryŭdziŭsia i praz što.
«NN»: Što kali toj Biełarusi mary, za jakuju vy zmahajeciesia aktyŭna z 1996‑ha, na naš viek tak i nie vypadzie?
JAA: Vypadzie.
«NN»: Ja pravilna zrazumieła, što vy źbirajeciesia dalej zastavacca ŭ palitycy i aktyviźmie? Praciahniecie pracu ŭ miežach «Jeŭrapiejskaj Biełarusi» ci jość inšyja płany?
JAA: Patrebny čas na toje, kab acanić siły, mahčymaści, situacyju. Tamu ja zaraz nie mahu dakładna skazać, čym mienavita i jak ja budu zajmacca. Ale toje, što ja chaču viarnucca ŭ Biełaruś, chaču kab Biełaruś była svabodnaj, heta było, jość, i budzie.
Čaho čakaje Polšča ad Minska i ci zakryje znoŭ miažu na hetym tydni?26
Kamientary