Jeŭrapiejskija centrysty abiacali vyratavać kantynient ad papulizmu. Ale nie majučy vyraznaha prajekta budučyni, ułady pravodziać palityku, jakaja tolki padsiłkoŭvaje ŭltrapravych, rychtujučy idealnuju hlebu dla ich tryumfu, razvažaje ŭ ese dla The New York Times Devid Broder, ekśpiert pa jeŭrapiejskaj palitycy i aŭtar knihi «Unuki Musalini».
Jon śćviardžaje, što pieramoha nad ultrapravymi mahčymaja, ale dla hetaha lidaram Francyi, Hiermanii i Vialikabrytanii treba pierastać kapać sabie jamu.
Pamyłki palityčnych hihantaŭ
Broder źviartaje ŭvahu na toje, što lidary ŭ Paryžy, Bierlinie i Łondanie ćviorda pierakananyja: spynieńnie ŭltrapravych — ich hałoŭnaja misija. Ale jany jaje pravalvajuć.
Aŭtar pryhadvaje, što Emanuel Makron płanavaŭ pieratvaryć Francyju ŭ «startap-nacyju» praz ekanamičnyja reformy. Makron prasiŭ francuzaŭ paciarpieć dziela budučych vyhad. Jon raźličvaŭ, što navat niepapularnyja miery — padatkovyja ilhoty dla bahatych, pavyšeńnie piensijnaha ŭzrostu, žorstkaje padaŭleńnie pratestaŭ — u vyniku apraŭdajucca rostam dabrabytu, i ludzi sami jaho padtrymajuć.
Adnak, jak adznačaje Broder, zamiest udziačnaści Makron atrymaŭ stratu bolšaści ŭ parłamiencie i palityčny paralič. Za dva hady Francyja źmianiła piać premjeraŭ, u toj čas jak pazicyi Maryn Le Pen tolki ŭzmacnilisia.
Nie lepšaja situacyja i ŭ Vialikabrytanii. Kali Makron, na dumku Brodera, zanadta žorstki z pazicyi słabaści, to Kir Starmier — zanadta aściarožny z pazicyi siły Niahledziačy na vializnuju bolšaść, jakuju atrymała Lejbarysckaja partyja na vybarach, urad, jak adznačaje aŭtar, pavodzić siabie «ź dziŭnaj bajaźlivaściu». Ich formuła — skaračać traty siońnia i spadziavacca na rost zaŭtra — nie natchniaje vybarščykaŭ.
Broder padkreślivaje, što premjer-ministr nie zdoleŭ efiektyŭna supraćstajać naratyvu Najdžeła Faradža i jaho prava-papulisckaj partyi Reform U.K. U vyniku padtrymka lejbarystaŭ upała da 18%, tady jak Reform U.K. dasiahnuła 30%.
U Hiermanii situacyja taksama vyhladaje składana. Frydrych Mierc, lidar Chryścijanska-demakratyčnaha sajuza, zrabiŭ staŭku na remilitaryzacyju nie tolki dziela abarony ad Rasii, ale i jak sposab ažyvić pramysłovaść. Adnak, jak zaŭvažaje aŭtar, hetaja stratehija nie asłabiła «Alternatyvu dla Hiermanii» (AfD).
Hetaja ŭltrapravaja partyja taksama vystupaje za pašyreńnie vajennaj pramysłovaści i vojska, tolki ŭžo pad niamieckim, a nie jeŭrapiejskim kiraŭnictvam, krytykuje jeŭrapiejskuju «zialonuju reindustryjalizacyju», zatoje achvotna abiacaje pracoŭnyja miescy ŭ siektary ŭzbrajeńniaŭ.
Mierc spadziajecca, što pośpiech urada źnizić pryvabnaść ultrapravych, ale jany stanoviacca hałoŭnaj apazicyjaj i rehularna lidzirujuć u apytańniach. I toje, što AfD zdolnaja pierachapić jaho fłahmanskuju ideju «vialikaj Hiermanii praź militaryzacyju», pavinna, jak ličyć aŭtar, naściarožyć kanclera.
Broder piša: choć Francyja, Brytanija i Hiermanija roznyja, urady hetych krain zrabili ahulny krok — pieraniali varožaść svaich apanientaŭ da mihracyi.
Makron, Starmier i Mierc zrabili bolš žorstkimi padychody da mihracyi. Ale, jak adznačaje aŭtar, heta nie pracuje: vybarščyki, niezadavolenyja imihracyjaj, addajuć pieravahu aryhinału, a nie centrysckaj kopii.
Paśpiachovyja alternatyvy: Danija i Ispanija
Broder pryvodzić prykłady krain, dzie ŭdałosia strymać ultrapravych.
U Danii Dackaja narodnaja partyja za dziesiacihodździe straciła bolšaść svajoj padtrymki (z 27% u 2014 da 6% u 2024-m). Isnuje mierkavańnie, što pośpiech premjer-ministarki Miete Frederyksien abumoŭleny jaje žorstkaj antymihracyjnaj palitykaj.
Ale kałumnist ličyć, što sapraŭdny sakret pośpiechu Frederyksien palahaŭ u ambicyjnaj prahramie «zialonaj» reindustryjalizacyi. Urad pierakanaŭ hramadzian, što pierachod da zialonaj ekanomiki — heta šlach da roskvitu, padmacavaŭšy słovy inviestycyjami. Siońnia datčan bolš chvaluje klimat i achova zdaroŭja, čym mihracyja.
Jašče bolš pakazalnym aŭtar ličyć prykład Ispanii pad kiraŭnictvam Piedra Sančesa. Jon zdoleŭ utrymać uładu i spynić rost ultrapravaj partyi Vox, pravodziačy palityku ŭ intaresach pracoŭnych: padčas pandemii ŭrad abmiežavaŭ ceny na enierhanośbity, pryznaŭ kurjeraŭ dastaŭki najomnymi rabotnikami z pravami i adnaviŭ peŭnyja pracoŭnyja harantyi. Dalej jon rezka pavialičyŭ minimalny zarobak i padatki na bujnyja bahaćci.
Daŭšy svajmu elektaratu pryčyny trymacca za jaho, partyja Sančesa pierałamała trend, kali vybarščyki ź nizkim dachodam i mienšaj adukacyjaj advaročvalisia ad levych.
Choć i ŭ Frederyksien, i ŭ Sančesa ciapier jość ciažkaści, ich vopyt dakazvaje kaštoŭnaść palityčnaj śmiełaści. Broder upeŭnieny: ekanamičnaja spraviadlivaść i jasny prajekt budučyni pracujuć lepš, čym prostaje zapałochvańnie pahrozaj ultrapravych.
Što dalej?
Broder prapanuje kankretnyja rašeńni dla ciapierašnich lidaraŭ. U Francyi, na jaho pohlad, patrebny padatak na bahaćcie, stabilizacyja ŭrada i papaŭnieńnie biudžetu. U Brytanii ŭrad moh by padniać uzrovień žyćcia praz strymańnie hazavych rachunkaŭ, padatki na enierhietyčnych hihantaŭ i viartańnie «zialonych» inviestycyj. U Hiermanii možna pasłabić inviestycyjnyja abmiežavańni, kab abnavić infrastrukturu — čyhunku, žyllo — i dać inšuju, nievajennuju formu ekanamičnaha stymułu.
Što ž budzie, kali centrysty nie źmieniać kurs? Aŭtar maluje zmročnuju karcinu Jeŭropy 2030 hoda.
Broder papiaredžvaje: kali tendencyja zachavajecca, da kanca dziesiacihodździa ŭrady najbujniejšych krain Jeŭropy mohuć uznačalić takija fihury, jak Najdžeł Faradž u Vialikabrytanii, Maryn Le Pen u Francyi i Hiert Viłders u Niderłandach.
Kali heta adbudziecca, jany atrymajuć u spadčynu dziaržavy z novymi i niebiaśpiečnymi paŭnamoctvami. Naroščvańnie ŭzbrojenych sił na kantyniencie, kali krainy pavialičvajuć vajennyja vydatki i znoŭ mabilizujuć moładź u vojska, źjaŭlajecca jaskravym prykładam. Hetak ža jak i represiŭnyja miery, pryniatyja ŭradami dla padaŭleńnia inšadumstva i pratestaŭ, asabliva pa pytańniach vajny i miru.
Na pohlad aŭtara, «Jeŭrasajuz ultrapravych» nie budzie imknucca da vychadu ź ES, a pasprabuje transfarmavać jaho znutry. Zialony kurs budzie zhornuty, a inviestycyi pojduć na militaryzacyju i departacyi. Broder prahnazuje mahčymaść žorstkich prahram «remihracyi», nakiravanych suprać musulman i mienšaściaŭ, a taksama padazronaha staŭleńnia da ŭkrainskich biežancaŭ. I adkaznaść za heta laža na ciapierašnich centrysckich lidaraŭ, kali jany terminova nie źmieniać svaju stratehiju.
Kamientary
A minusy jakija?
Ludzi čamuści abirajuć tych, chto daŭno i paśladoŭna artykuluje najaŭnaść prablem i prapanuje kardynalnyja zachady dla ich vyrašeńnia, za što dziesiacihodździami atrymlivaje mianuški "ultrapravych", "fašystaŭ" i "papulistaŭ".
A mahli b prahałasavać za kanjunkturščykaŭ-centrystaŭ, jakija hatovy rabić što zaŭhodna dziela hałački i rejtynhaŭ.