Taciana ŚNITKO
Tatarski bal
Źjezd — kab pieraznajomić chłopcaŭ i dziaŭčat
Znajści ŭ Słonimie musulmanski chram akazałasia niaciažka. Kali ŭ vas staje ciarpieńnia dačakacca miascovaha hramadzkaha transpartu (aŭtobusy chodziać raz na paŭhadziny), treba dabracca da centru i zbočyć na most praz kanał. Na jahonym bierazie, usiejanym rybakami, i prytuliŭsia budynak z paŭmiesiacam naviersie. Miačet u Słonimie zusim nie padobny da vieličnych musulmanskich chramaŭ, jakija davodziłasia bačyć na Kaŭkazie. Jon vyhladaje vielmi ścipła i, u adroźnieńnie ad kaŭkaskich, vyznačajecca svabodaj noravaŭ. Na nabaženstvy siudy puskajuć nia tolki žančyn, ale j pradstaŭnikoŭ inšych vieravyznańniaŭ.
Kali ja ŭvajšła ŭ miačet, nichto nie maliŭsia. Kiraŭnictva musulmanskaj hramady horadu častavała haściej, što pryjechali na źjezd. Nie paśpiavaju amal ničoha skazać, jak akazvajusia za stałom. Admaŭlacca ŭ takich vypadkach biessensoŭna dy j nie pryniata: pieršy zvyčaj musulmanaŭ — nakarmić hościa z darohi. Kali hość admaŭlajecca, jon nanosić kryŭdu haspadaru.
Źjezd tatarskaj moładzi, jaki prajšoŭ u Słonimie 14 žniŭnia, byŭ prymierkavany da 5-j hadaviny adradžeńnia ŭ horadzie miačetu. Pavodle histaryčnych źviestak, miascovyja tatary-musulmanie mieli tut svoj chram jašče ŭ 1665 hodzie. U 1881-m u strašennym pažary zhareli miačet i kolišniaja Tatarskaja vulica. Praz dva hady chram byŭ adbudavany nanoŭ, ale zhareŭ druhi raz užo ŭ 44-m hodzie, kali z horadu adychodzili niamieckija vojski. Vulicu Tatarskuju nieŭzabavie pierajmienavali ŭ vuł. Kirava.
Z kanca vajny i ažno da pačatku 90-ch hadoŭ słonimskija tatary mieli svajho imama j malilisia pa chatach.
Jašče adna pamiatnaja dla tataraŭ data ŭ žniŭni — uhodki zasnavańnia znakamitaj niekali biblijateki. Stvoranaja ź inicyjatyvy tutejšych musulmanaŭ na pačatku 20-ch, biblijateka praisnavała da 17 vieraśnia 1939-ha. Pačatak žniŭnia ŭ tyja hady byŭ časam praviadzieńnia vialikich uračystaściaŭ u kolišnim Domie Ludovym. Cikava, što ŭračystaści zvalisia zusim pa-eŭrapiejsku — balami. Za polskim časam słonimskija tatary mieli tradycyju ładzić bali taksama ŭ honar Bajramu.
Takim čynam, niečakana dla siabie ja patrapiła jakraz na praciah tych tatarskich balaŭ. Tolki zamiest «Domu Ludovaha» ciapier jon adbyvaŭsia ŭ adnoj z škołaŭ. Hości na bal-źjezd prybyli z 12 haradoŭ Biełarusi, a taksama ź Litvy. Jak patłumačyŭ kiraŭnik słonimskaj tatarskaj supołki Sulejman Bajrašeŭski, mierkavaŭsia taksama ŭdzieł polskich tataraŭ, ale ich vyrašyli nie zaprašać paśla aktu vandalizmu. Spadar Sulejman u hutarcy vykazaŭ spadziavańnie, što vinavatych chutka znojdzie miascovaja milicyja. Adnak, pa źviestkach ź inšych krynicaŭ, milicyja dy supracoŭniki specsłužbaŭ nie prajaŭlajuć vialikaj tryvohi ŭ źviazku z aktam źniavahi našych suhramadzian isłamskaj viery. Na maju dumku, adna z pryčyn — upłyŭ na masavuju śviadomaść pansłavianskaj prapahandy. Jana rakoj liłasia pad čas apošnich padziejaŭ na Bałkanach. Jana praciahvaje licca ŭ suviazi z kanfliktam na Kaŭkazie. Tolki jakoje dačynieńnie našyja tatary majuć da dalokich haračych kropak? Jak adznačyŭ u svaim vystupie na źjeździe kandydat histaryčnych navuk, namieśnik mufcija Ibrahim Kanapacki, jakraz biełaruskija musulmanie zaŭsiody vyznačalisia vieraciarpimaściu, jakoj brakuje nasielnikam rehijonaŭ, dzie ciapier lijecca kroŭ.
Niahledziačy na toje, što vokny miačetu daviałosia pazabivać doškami, zapužać tataraŭ nie ŭdałosia. Bolš za toje, napiaredadni źjezdu tatarskaj moładzi, paśla doŭhaha pierapynku ŭ słonimskim miačecie adbyŭsia chazan — imianaračeńnie dziciaci musulmanskim imiem. A 13 žniŭnia adna maładaja chryścijanka pryniała isłam, žadajučy być adnoj viery sa svaim mužam-musulmaninam. Sa słovaŭ Sulejmana Bajrašeŭskaha, heta pieršy padobny vypadak u Słonimie za apošnija 60 hadoŭ.
Siońnia Słonim, jak i na praciahu apošnich stahodździaŭ, zastajecca adnym z centraŭ tatarskaj kultury byłoha Vialikaha Kniastva Litoŭskaha — mienavita tut restaŭrujucca staryja vydańni Karanu, nadrukavanyja admysłovym kazanskim šryftam. Niekatorym z hetych knih pa sto i bolej hadoŭ. Usie jany zachoŭvalisia niekalkimi pakaleńniami tataraŭ pa chatach.
Biełaruskija tatary imknucca padtrymlivać suviazi sa svaimi surodzičami dy adzinaviercami va ŭsim śviecie. Lider moładzi Barys Radkievič raspavioŭ pra plany abmienu studentami pamiž VNU Biełarusi j Tatarstanu. Užo ciapier dva tatarskija chłapcy i adna dziaŭčyna ź Biełarusi pajechali vučycca va ŭniversytety Turcyi. Biełaruski mufcijat i asabista Ibrahim Kanapacki robiać šmat dziela viartańnia na našuju ziamlu histaryčnych relikvijaŭ. Naprykład, u adnym z muzejaŭ Turcyi zachoŭvajecca datavanaje 1558 hodam «Rysale-Itatar-Ileks» — «Apisańnie tataraŭ u Litvie», stvoranaje na prośbu tureckaha sułtana Sulejmana. U Biełarusi ž niama navat kopii hetaha apisańnia, i nieviadoma, kali jana źjavicca.
Na źjeździe było prapanavana stvaryć abjadnanuju arhanizacyju maładych tataraŭ Biełarusi, Polščy i Litvy — naščadkaŭ adzinaj supolnaści tataraŭ Rečy Paspalitaj. Adna z hałoŭnych zadač moładzi — adradžeńnie starych musulmanskich mohiłak-mizaraŭ. Havorka nia tolki pra zakinutyja staryja mohiłki, ale i pra ŭšanavańnie miescaŭ pachavańnia, razburanych kamunistyčnymi ŭładami. Na źjeździe prahučali źviestki ab prakładzienych praz mahiły tataraŭ aŭtatrasie Miensk—Bieraście, Ašmianskim trakcie... Bolš składanaje pytańnie — sproby adradzić movu tataraŭ VKŁ, jakuju tyja zabylisia ŭ ChVI st. Darečy, tolki našy tatary praz svaju izalavanaść bolš za 200 hadoŭ zachoŭvali toj varyjant tatarskaj movy, na jakim havaryli ŭ Załatoj Ardzie.
Źjezd skončyŭsia ŭ lepšych tradycyjach starych časoŭ — balem. Pačastunki i tancy byli abaviazkovaj častkaj prahramy. Tatary kolišniaha VKŁ źbirajuć svaju moładź raz na dva-try hady, kab pieraznajomić chłopcaŭ i dziaŭčat pamiž saboj. Paśla mnohija stvarajuć siemji, padaŭžajuć tradycyi prodkaŭ. Adnak siońnia pa-sapraŭdnamu zachoŭvajuć i padaŭžajuć tradycyi tolki ŭ Iŭi. Mienavita iviejskija tatary najbolš zhurtavanyja. Jany nie žadajuć nikudy źjaždžać sa svajho miastečka i rastvaracca ŭ śviecie. Chiba nie jany nadajuć hetamu śvietu raznastajnaści? Adradžeńnie kultury biełaruskich musulmanaŭ — častka adradžeńnia Biełarusi ŭvohule.
Kamientary