Adaś Voršyč. Kupała – vorah biełaruskaj litaratury, abo Kolki piŭ Duboŭka

Kupała – vorah biełaruskaj litaratury, abo Kolki piŭ Duboŭka

Tvorčyja abjadnańni – źjava niestabilnaja. Mabyć, tamu, što sami tvorcy – u vialikaj stupieni indyvidualisty i indyvidualnaści. Chacia abjadnoŭvać ich lubiać. Kali abjadnoŭvaje ŭłada – atrymlivajecca albo “Sajuz Piśmieńnikaŭ”, albo kamera ŭ HUŁAHu. Kali za spravu biarucca litaraturaznaŭcy — pačynajucca havorki pra nakirunki i škoły albo śviatkavańni jubilejaŭ…

Prykładna z takimi dumkami ja išoŭ na mižnarodnuju navukovuju kanferencyju “Litaratura — mova — kultura — II”, što adbyłasia 5-6 kastryčnika ŭ Miensku, u Biełdziaržuniversytecie. Pryśviačałasia jana stahodździu z dnia naradžeńnia troch vałatoŭskich postaciaŭ našaj litaratury — u adzin hod źjavilisia na śviet Uładzimier Duboŭka, Uładzimier Žyłka i Mikałaj Ramanoŭski, viadomy ŭ litaratury jak Kuźma Čorny. Uražańni ad kanferencyi ŭ mianie zastalisia samyja raznastajnyja.

Muryna

Na adkryćci vyśvietliłasia, što dekanka fiłfaku Łarysa Muryna biełaruskaj movaj vałodaje nastolki słaba, što pad kaniec svajho vystupu paprostu pierajšła na rasiejskuju, zredku ŭstaŭlajučy ŭ havorku biełaruskija słovy — dla “kalarytu”, ci što? Da taho ž, jak vykładčyca rytoryki, jana, jasnaja reč, vystupała z papierki. I zahadkava ŭśmichałasia pry hetym. Cikava, pra što dumała hetaja fiłfakaŭskaja “Džakonda”? Ciešyłasia, sustrakajučy znajomyja biełaruskija słovy?

“Dyrektar litaratury”

Moj siabra niejak sustreŭ u knizie pamyłku: dyrektara Instytutu litaratury Uładzimiera Hniłamiodava nazvali dyrektaram litaratury. A moža, heta była i nie pamyłka? Ujaviŭšy sabie stan aficyjoznaj biełaruskaj litaratury…

A na kanferencyi jon nia prosta prysutničaŭ, a jašče i vystupaŭ. Pamyliŭsia z vymaŭleńniem słova “ekzystencyjalizm” (praŭda, adrazu vypraviŭsia), a voś słova “martyraloh” jamu ŭdałosia vyhavaryć tolki z treciaj sproby...

Makmilin

Prafesar ź Londanu mieŭ zusim nie brytanskaje proźvišča — Makmilin. Jano nahadvała pra šatlandzkija kiłty, pra tradycyjnuju dudu j Rob Roja... Prafesar ź Londanu raspaviadaŭ pra ezopavu movu ŭ biełaruskaj paezii 20-ch hadoŭ. Zusim u ezopavym duchu atrymałasia ilustracyja da vystupu brytanskaha hościa. Kali načalstva — prarektar BDU i dekanka fiłfaku — syšło z zali, Makmilin uźniaŭ hałavu ad svajho dakładu tolki na hrukat dźviarej. “Da pabačeńnia!” prahučała ŭžo ŭ začynienyja dźviery...

Buhajoŭ

Za što studenty na fiłfaku lubiać prafesara Buhajova, dyk heta za jahonuju luboŭ da kalalitaraturnych plotak. Mała chto z vykładčykaŭ ustaŭlaje takuju ich kolkaść u svaje lekcyi. Voś i hetym razam vystup sp.Dźmitryja niazmušana pieratvaryŭsia ŭva ŭspaminy pra toje, kolki j čaho mienavita jon piŭ razam z Duboŭkam. Pry pieršaj sustrečy “spakojna, lohka ahorali butelku «biełaj». Toj adnoj nie abmiežavalisia – kali paźniej my sustrakalisia, dyk brali novyja butelki…”

Adnak pra litaraturu havorka taksama išła: pieravažna pra toje, jak Duboŭka paśla viartańnia ź Sibiry vykuplaŭ rukapis svajoj paemy “Šturmujcie budučyni avanposty…” u viadomaha Łukaša Bende.

Barščeŭskija

Imia varšaŭskaha prafesara Alaksandra Barščeŭskaha apošnim časam čaściej sustrakajecca ŭ kantekście biełaruskaj litaratury, čym imia druhoha Barščeŭskaha — Lavona. Praŭda, byŭ jašče treci Barščeŭski — Jan, jaki napisaŭ “Šlachcica Zavalniu”. Janam nazvaŭ Alaksandra Barščeŭskaha i prarektar BDU Janoŭski: byvaje…

Prafesar Barščeŭski raspaviadaŭ pra biełaruski nacyjanalny asiarodak u mižvajennaj Francyi. Było da žudaści cikava j niečakana pačuć, što ź biełaruskich emihrantaŭ u Francyi znajšłosia bolš za tysiaču achvotnikaŭ, jakija padalisia ŭ Hišpaniju vajavać z frankistami. Tyja, chto zastaŭsia žyvy, zaznali pieraśled paźniej — kali Francyju akupavali niemcy. Dziŭnaja j absalutna nieviadomaja staronka žyćciapisu našaj emihracyi.

Łojka

Prafesar Aleh Łojka vyrašyŭ zrabić svojeasablivuju pravakacyju — “raźviančać” kupałaŭski mit. Jon zajaviŭ: “Upłyŭ Kupały na raźvićcio biełaruskaj paezii ŭ XX stahodździ nia tolki stanoŭčy”. Jak vyśvietliłasia, havorka jšła pra Kupałavy vieršy 30-ch hadoŭ, kali maralna złamany paet uschvalaŭ saviecki ład: “Usia aficyjnaja paezija pajšła za Kupałam”. Ach, Aleža Antonaviču, Vašyja b słovy — dy ŭvieści ŭ vušy nastaŭnikam, jakija ŭ škołach dzieciam raspaviadajuć pra “laŭkoŭski” cykl vieršaŭ tvorcy…

Cytaty

Samaja “niebiaśpiečnaja” častka, tamu padavać jaje budu, nie paznačajučy aŭtaraŭ: sami paznajuć...

…Čorny ž nie taki idyjot, kab stavić eksperymenty nad saboj.

…Nia treba błytać vobraz kania i funkcyju kania.

…Kali my havorym pra Hamera – dyk niama ŭnutranaj supiarečnaści pamiž tym, što jon bačyŭ i što adlustravaŭ.

Kab ža ślapiec Hamer pasłuchaŭ takija dakłady filolahaŭ, dyk jon, musić, paprasiŭ by alimpijskich bahoŭ, kab jany jaho zrabili nia tolki nieviduščym, ale j hłuchim.

Adaś Voršyč