Вярнуўся з Літвы — і быў арыштаваны за данаты. Гэты біёлаг раней даследаваў лейкозы — яго філасофія натхняе

«Нашай Ніве» Сяргей расказаў пра месца ў Беларусі, якое ён лічыць філіялам пекла, пра сваю сям’ю, галівудскі паварот лёсу, вандроўкі як загартоўку духу і дапамогу людзям як місію, з якой не збіраецца развітвацца.

Павялічыць

Сяргей Шэлег — біёлаг па адукацыі. Быў даследчыкам у Інстытуце гематалогіі ў Мінску, да арышту працаваў у прадстаўніцтве буйной замежнай фармацэўтычнай кампаніі. У мужчыны — двое сыноў. Старэйшы разам з першай жонкай-генетыкам з 1996 года жыве ў ЗША (праз гэта ў Сяргея ёсць амерыканскі дазвол на жыхарства і таму ён праходзіў у спісе на вызваленне як «амерыканец»). Малодшаму сыну ад другога шлюбу 11 гадоў.

«Пасля ўніверсітэта я апынуўся ў Інстытуце гематалогіі і пералівання крыві і амаль 15 гадоў прапрацаваў у лабараторыі»

«Наша Ніва»: Як вы сябе адчуваеце фізічна? На прэс-канферэнцыі вы ўспаміналі, што першыя дні спалі дрэнна, бо «да свабоды прызвычайваешся не адразу».

Сяргей Шэлег: Я ўмудрыўся падхапіць прастуду, таму фізічна адчуваю сябе яшчэ горш, чым у першы дзень на волі. Яшчэ жартаваў, што, мяркуючы па ўсім, яны не дэзынфікавалі мяшкі, якія нам надзявалі на галовы пры вывазе за мяжу, і вірусы, якія ад многіх людзей там засталіся, перабраліся на мяне.

Але агулам, па сваіх унутраных адчуваннях, нейкіх заўважных пагаршэнняў здароўя не назіраю. Наадварот, спадзяюся, будзе паляпшэнне, бо я скінуў вагу — як мінімум кілаграмаў 15. Гэта на карысць. Паглядзім, трэба будзе праверыцца і здаць аналізы, каб дакладна казаць.

«НН»: Вы казалі, што ў беларускіх калоніях такая эстэтыка, што міжволі пачынаеш сябе ненавідзець, што турма забівае індывідуальнасць. Ці ёсць адчуванне, што вы паспелі згубіць частку сябе і гэта прыйдзецца адбудоўваць?

СШ: Я не так шмат правёў у зняволенні — дваццаці трох месяцаў аказалася недастаткова, каб неяк сур'ёзна паўплываць на мой унутраны свет. Мне падабаецца адна англійская прыказка, што джэнтльмен з захаду ад Судана адрозніваецца ад джэнтльмена з усходу ад Судана.

Я ні ў якім разе не лічу сябе джэнтльменам, але вось гэтае ўменне прыстасавацца і раздзяліць тое, што ў цябе ўнутры, і тое, што звонку — гэта дапамагло мне не дапусціць турмы ўнутры сябе.

«НН»: Многія звярнулі ўвагу на калектыўны здымак, дзе вы і іншыя палітвязні ўжо на волі ў Вільні, але пры гэтым усе трымаюць рукі за спінай.

Павялічыць

СШ: Мне насамрэч проста зручна трымаць рукі за спінай. У следчым ізалятары зняволены заўсёды рукі мусіць трымаць такім чынам, гэтага патрабуюць канваіры і іншыя, калі, напрыклад, выводзяць з камеры на шпацыр. А вось у калоніі ўсё наадварот — там ужо ты мусіш трымаць рукі наперадзе. Не ведаю, чаму так, але па гэтым правіле ўстановы адрозніваюцца.

Канечне, для штрафнога ізалятара таксама іншае — там ужо трэба трымаць рукі за спінай, але ў калоніі я там не бываў.

«НН»: Раскажыце крыху пра сябе, чаму вы выбралі біялагічны профіль у свой час?

СШ: Я нарадзіўся ў Мінску. Па адукацыі я біёлаг, скончыў біяфак БДУ. Мне проста была цікавая біялогія, нейкай глыбіні ў маім выбары няма. Калі я паступаў, ніхто тады не мог падумаць, што біялогія будзе граць такую ролю ў жыцці сучаснага грамадства.

Але былі ў біяграфіі і нейкія элементы, падобныя да галівудскіх фільмаў. Калі я быў на першым курсе, у маёй сям’і адбылося няшчасце: бацька памёр ад раку страўніка. І тады быў апошні раз, калі я з маці разам праводзіў свае канікулы, а яна — адпачынак. Мы падарожнічалі па Волзе на цеплаходзе. І кампанію нам складала маладая пара. Мне было сумна, і я ўсім расказваў пра тое, чаму мяне навучылі на першым курсе біяфака. У прыватнасці, мне вельмі падабалася заводзіць размовы пра гемапаэз і ўсё ў такім духу.

Мужчына з той пары мяне слухаў, слухаў, слухаў…

А пад фінал нашага падарожжа, якое доўжылася некалькі тыдняў, дастаў сваю візітоўку і сказаў: «Малады чалавек, калі вы пад канец навучання ва ўніверсітэце захочаце займацца гематалогіяй, то прыходзьце да мяне ў лабараторыю». Ён быў доктарам навук, які акурат нядаўна абараніў дысертацыю па гемапаэзе.

Так адразу пасля ўніверсітэта я апынуўся ў Інстытуце гематалогіі і пералівання крыві Міністэрства аховы здароўя. І амаль 15 гадоў прапрацаваў у лабараторыі патафізіялогіі лейкозаў.

«Для мяне было натуральна дапамагаць суайчыннікам — я гэта рабіў, мяркуючы, што жыву ў краіне, у якой агульначалавечыя каштоўнасці з'яўляюцца дамінантнымі»

«НН»: У адным з каментароў журналістам вы адзначылі, што вы чалавек апалітычны, і вось вас адпраўляюць на 8,5 года у турму…

СШ: Мая апалітычнасць звязаная з тым, што я шмат гадоў працаваў спачатку навуковым супрацоўнікам (а навуковыя супрацоўнікі ў Савецкім Саюзе шмат у чым былі апалітычныя). Я выдатна памятаю сваё светаадчуванне тады — сваю навуковую працу я вёў у розных установах Савецкага Саюза. Бываў у Маскве, Пецярбургу, у вялікіх інстытутах, дзе збіраліся вельмі цікавыя людзі, з якімі захапляльна было абмеркаваць карціну свету і тое, што адбываецца ў нашай краіне.

Маю апалітычнасць у нейкім сэнсе можна назваць касмапалітызмам — звычкай глядзець на свет як на адно цэлае.

А потым — незалежнасць Беларусі, я працаваў і ўнутры краіны, і ў Люксембургу, ездзіў на стажыроўкі ў Вялікабрытанію, Японію. Межы свету яшчэ больш пашырыліся. Я пачаў працаваць у вялікай міжнароднай фармацэўтычнай кампаніі, дзе такія, чыста агульначалавечыя каштоўнасці, дамінавалі. Сфармавалася звычка ставіцца да ўсіх людзей як да людзей.

Павялічыць

Тым больш я яшчэ доўгія гады курыраваў гуманітарныя праграмы, звязаныя з дапамогай людзям. Таму для мяне было натуральна дапамагаць суайчыннікам, якія апынуліся ў цяжкай сітуацыі. Я гэта рабіў, мяркуючы, што жыву ў краіне, у якой агульначалавечыя каштоўнасці таксама з'яўляюцца дамінантнымі. Наіўна мяркуючы, цяпер я ўжо зразумеў.

«НН»: За якія канкрэтна данаты вас асудзілі?

СШ: У мяне быў усталяваны дадатак, які я выдаліў з тэлефона, калі пачаліся ўсе гэтыя рэпрэсіі. Называўся «Дапамажы» ці нешта ў такім духу. І там рандомным чынам я выбіраў тых людзей, для каго збіраліся грошы, асабліва не звяртаючы ўвагу на тое, хто тэхнічна ажыццяўляў збор. Атрымалася, што некаторыя з тых арганізацый у нас трапілі ў спіс тэрарыстычных і экстрэмісцкіх (вядома, яны былі прызнаныя такімі ўжо задняй датай, пасля таго, як я ім данаціў).

Быў адзін данат для «Байпол», адзін — Нехта (гэта, акурат, каштавала мне дадатковых гадоў зняволення, таму што і «Байпол», і Нехта прызнаныя тэрарыстычнымі арганізацыямі, я яшчэ вельмі здзівіўся, чаму СМІ ў нас тэрарысты). Большасць данатаў, мабыць, былі для «Краіны для жыцця», там яны збіралі на дапамогу валанцёрам і іх сем'ям. Быў данат нейкаму ўкраінскаму блогеру, звязаны з пачаткам вайны ва Украіне (я нават не згадаю сёння яго прозвішча). І яшчэ — на канал Андрэю Курэйчыку, які з’яўляецца членам Каардынацыйнай рады, таму данаціць яму таксама стала злачынствам.

Суд хутка даказаў, што я дзейнічаў «асэнсавана, падтрымліваючы экстрэмісцкую і тэрарыстычную дзейнасць», хаця, канечне, гэта не так.

«Магчыма, усе тыя, хто «Байполу» перавялі грошы, на кантролі асаблівым»

«НН»: Вас арыштавалі 1 жніўня 2023 года. Няўжо на той момант у вас не было страху затрымання? Бо людзей ужо пачалі трэсці за данаты.

СШ: Я, вядома, атрымліваў інфармацыю з розных крыніц. Але меркаваў, што данаты былі масавай з'явай, і шмат у чым атмасфера таго, што ўсе будуць пакараныя, носіць прапагандысцкі характар, таму асабліва звяртаць на гэта ўвагу не варта. Тым больш, я перыядычна знікаў з гарызонту Беларусі: у ЗША нейкі час пабыў, потым у Казахстане папрацаваў.

І быў арыштаваны, дарэчы, за некалькі дзён да свайго чарговага вылету ў Амерыку, адразу па вяртанні з Друскенікаў. Мая тэорыя імавернасці не спрацавала.

Я потым разважаў, што, магчыма, ёсць нейкія трыгерныя рэчы ў нашых спецслужбаў — што ўсе тыя, хто «Байполу», напрыклад, перавялі грошы, на кантролі асаблівым. Ці тое, што я матаўся з краіны ў краіну прыцягнула ўвагу: у мяне пашпарт праз гэта не жыў больш за два гады (і гэта лагічна, бо я працаваў у замежнай кампаніі, меў шмат паездак). Але гэта толькі мае здагадкі.

«НН»: Як праходзіла затрыманне?

СШ: Усё прайшло больш-менш ветліва. Трое маладых людзей у цывільным, якія правялі ўсе патрэбныя дзеянні — сведкі, ператрус. Пасля яго мой дом не ўяўляў з сябе поле бою: яны акуратна праглядзелі ўсе электронныя дэвайсы.

Але такая ветлівасць, можа, і горшая, у тым плане, што, калі цябе затрымліваюць брутальна, ты неяк канцэнтруешся на тым, што адбываецца тут і цяпер. А калі ўсё гэта робіцца ветліва, а ты разумееш, што гэтыя ветлівыя ручкі цябе ўжо не выпусцяць, ты ўжо больш думаеш пра тое, што будзе далей. Часам гэта горш, чым быць паглынутым цяперашнім момантам.

Потым я быў дастаўлены ў КДБ. Там нядоўга мной займаліся — ужо пад вечар перадалі Следчаму камітэту.

«НН»: Ваш 10-гадовы на той момант сын быў дома? Як ён гэта перанёс?

СШ: Складана сказаць, бо пасля я бачыў свайго сына толькі падчас спаткання. У яго быў свой тэлефон і планшэт, так што яго папрасілі гэта ўсё адкрыць таксама — то-бок ён прымаў удзел у гэтым працэсе. Знешне ён выглядаў вельмі спакойна. Магчыма, толькі звонку. Я мяркую, што такія падзеі маглі на ім адбіцца.

«НН»: Той момант, калі вам выносяць прысуд — 8,5 года за дапамогу людзям, пакаранне, якое атрымлівае не кожны забойца — што вы адчувалі?

СШ: Вядома, адчуванне не з прыемных. Цяжка апісаць адным словам, але я быў досыць спакойны. Не ведаю, можа, гэта асаблівасці характару, шчаслівая біяхімія нярвовай сістэмы, схільнасць да эйфарыі — надзеі на тое, што кажуць восем з паловай гадоў, але ці будзеш ты знаходзіцца столькі ў зняволенні — невядома.

Я чамусьці часта згадваў анекдот пра Хаджу Насрэдзіна — як ён падрадзіўся навучыць фарсі асла іранскага шаха. Хаджа атрымаў грошы за тое, што цягам года навучыць асла размаўляць на персідскай мове. І калі яму сказалі «Ну гэта ж немагчыма, табе давядзецца за гэта праз год адказаць», Хаджа адказаў: «Нічога страшнага, грошы вось у мяне ёсць, а што будзе праз год? Ці асёл памрэ, ці я, ці шах».

«Я разумеў, што мой варыянт далёка не самы горшы, што ёсць людзі, якія замураваныя ў турме свайго цела з самага нараджэння»

«НН»: У галаве не маляваўся горшы сцэнар: я адсяджу ўвесь тэрмін?

СШ: Ён, канечне, маляваўся. Але я неяк выбудаваў такую сістэму каардынат унутры сябе, што восем з паловай гадоў — гэта не вечнасць, гэта ўсяго толькі 102 месяцы, не нашмат больш чым 3000 дзён, і гэта тое, што па сілах чалавеку вытрымаць. 

Плюс, бачыце, я ўвесь час быў звязаны, знаходзіўся побач з цяжкімі захворваннямі. І многія цяжкахворыя, лейкозамі тымі ж, былі для мяне ўзорамі. Мне было з каго браць прыклад. Я разумеў, што мой варыянт далёка не самы горшы, што ёсць людзі, якія замураваныя ў турме свайго цела з самага нараджэння, і яны працягваюць жыць, марыць, будаваць планы. Таксама сама праца ў вялікай заходняй кампаніі, дзе часам даводзілася сутыкацца з досыць жорсткімі ўмовамі існавання, загартоўвала. Бізнэс — гэта такая рэч.

Яшчэ, можа, трохі смешна, але, будучы студэнтам, я захапляўся рознымі практыкамі, звязанымі з аўтатрэнінгам. То-бок уменнем, пагрузіць сябе ў стан трансу, крыху адгарадзіцца ад навакольнага свету. Я гэтымі методыкамі валодаў, і гэта таксама дапамагала — прынамсі, заснуць у турме нармальна.

Таму што, калі я зайшоў у сваю першую камеру на Валадарцы, у мяне было поўнае адчуванне, што я трапіў у нейкі філіял пекла. Гэта было адно з моцных уражанняў, звязаных з маім амаль двухгадовым знаходжаннем за кратамі.

Я трапіў у легендарную частку Валадаркі, якая завецца Шанхай: у камеры вельмі шмат людзей, трохузроўневыя, высокія нары (на мясцовым жаргоне верхнія паліцы называліся «пальмай»), мала паветра, вельмі горача, ідзе пара з чалавечых целаў і дыму цыгарэт. І з гэтага туману выплываюць людзі, апранутыя ў шорты.

Тады было яшчэ лета, але ў шортах у гэтых камерах я прахадзіў ледзь не да лістапада.

«НН»: Вы казалі, што хоць фізічнага гвалту да вас не ўжывалі, але самі ўмовы ўтрымання можна было параўнаць з катаваннем. Што канкрэтна вы маеце на ўвазе?

СШ: Я найперш маю на ўвазе мае 10 сутак на Акрэсціна. Лепшы ўрок нянавісці да таго, як дазваляюць у Беларусі ставіцца да людзей, складана атрымаць. Гэта такі зарад антыпатрыятызму. Я апынуўся на Акрэсціна ў першы дзень затрымання, глыбокай ноччу, у камеры, разлічанай на аднаго чалавека. Я пасля палічыў, што там было каля шасці квадратных метраў. І ў гэтую камеру паступова набівалі 10, 11, 12, 13 чалавек. Там цесна нават стаяць было, а каб прылегчы, то трэба было вельмі пастарацца.

Як шпроты ў слоіку, мы ляжалі, абняўшы зліў туалета. І спаць даводзілася на цэментавай падлозе, а мяне ж арыштавалі ў летняй цішотцы. Гэта я ўспрымаў як катаванне сапраўды.

Я запытаўся ў аднаго супрацоўніка, чыё гэта ўказанне — людзям учыняць такія нечалавечыя выпрабаванні. Ён адказваў, што таксама задаваўся гэтым пытаннем і нават прадпрымаў нейкія крокі, каб тыя, каго ён курыраваў, не былі ў такіх умовах. Але яму ветліва ўказалі, што гэта не яго справа.

На гэтым фоне пра калонію не магу нічога нават сказаць. На мяне мала хто з адміністрацыі там звяртаў увагу. Канечне, на мне былі абмежаванні, прадугледжаныя маім 10-м, «экстрэмісцкім» прафулікам — спаць на верхняй паліцы той жа, праверкі прыярытэтныя. У калоніі было лепш, чым на Акрэсціна, можна так сказаць. Тым больш, я там не спазнаў рабскую працу зняволенага: як пенсіянер я быў ад гэтага вызвалены — мне споўнілася 63 гады праз пару месяцаў пасля арышту. Але ўмовы працы там для людзей, асабліва зімой, носяць не самы прыемны характар, мякка скажам.

«НН»: З кім з палітвязняў вы перасякаліся за кратамі? Як яны?

СШ: Ой, я з вялікай радасцю пабачыў журналіста Ігара Карнея ў групе на абмен разам са мной. Я з ім перасякаўся ў камеры на Валадарскага — гэта адно з такіх вельмі прыемных знаёмстваў: ён шмат паездзіў па свеце, я таксама шмат, нам было цікава даведацца адзін ад аднаго, дзе што ёсць.

Дарэчы, вандроўкі таксама дапамагаюць. Я ў некаторых афрыканскіх краінах жыў у такіх умовах, якія мала адрозніваюцца ад камеры — то-бок не зусім з гарадскога камфортнага жыцця выдраны чалавек. Так што людзі, больш падарожнічайце! Гэта дапамагае часам пераносіць выпрабаванні лёсу.

«Унутры сябе я разглядаю магчымасць арганізаваць дапамогу тым беларусам, якія па нейкіх прычынах не атрымалі лячэнне і не могуць выехаць за мяжу»

«НН»: Наталля Дуліна ў інтэрв’ю «Нашай Ніве» агучыла, што для яе было б лепш дасядзець свой тэрмін, толькі каб застацца ў Беларусі, што «свабода не каштуе таго, каб яе давалі гвалтам», а так яе і вызвалілі, не запытаўшы, ці яна хоча быць вывезенай. У вас няма такіх думак?

СШ: Такіх думак у мяне няма. Усё роўна гэта згубленыя гады. Чалавек павінен быць свабодным!

Мне прыгадаліся словы Генры Кісінджэра, у свой час дарадцы прэзідэнта ЗША па нацыянальнай бяспецы, пра тое, што мы прытрымліваемся, канечне, нашых каштоўнасцяў, але гэта магчыма толькі ў тым выпадку, калі мы застанемся жывымі. А я цудоўна разумеў, што з тым узроўнем медыцынскай дапамогі ў калоніях ёсць шанец, што ты проста не дасядзіш да канца тэрміну. 

Я хоць не медык, але быў звязаны з сістэмай аховы здароўя, і ў розных турмах у мяне было пытанне да медслужбаў: «У выпадку інфаркта цягам гадзіны я магу апынуцца ў медыцынскай установе?»

Гэта мае вялікае значэнне пры інфаркце, бо калі пасля здарэння праходзіць больш за гадзіну, то лячэнне павінна ісці па іншай методыцы, больш складана і менш эфектыўна. І ў Мінску было вялікім дасягненнем, калі службы хуткай дапамогі дасягнулі гэтага стандарту аказання дапамогі — каб чалавек аказваўся на аперацыйным стале цягам гадзіны пасля выкліку.

Маё пытанне ўспрымалася імі як нейкая бязглуздзіца. Хаця трэба адзначыць, калі на Валадарскага ў сукамерніка з Шры-Ланкі здарыўся сардэчны прыступ, там дапамогу аказалі досыць аператыўна. Мужчына размаўляў толькі на англійскай, таму я выступіў як перакладчык. Яго хутка адвезлі ў цывільную бальніцу, і праз нейкі час ён вярнуўся ўжо з наборам патрэбных лекаў — яму купіравалі прыступ. Ці магло такое ж адбыцца ў наваполацкай калоніі ці любой іншай? Не ведаю. Але на Валадарцы мы, відаць, напужалі людзей — гэта здарылася ноччу, было менш начальства, таму ўсе дзейнічалі строга па інструкцыі.

Павялічыць

«НН»: У вас ёсць жаданне працягваць працу ў фармакалогіі далей?

СШ: Я, канечне, жартую, што, можа, хопіць мне ратаваць людзей, трэба заняцца выратаваннем нейкіх чарапах ці жаб на мяжы вымірання. Можа, я і дакачуся да гэтага аднойчы: буду валанцёрыць на пляжы, дзе чарапашкі вылупляюцца.

Але б мне ўсё ж хацелася скарыстацца сваімі кампетэнцыямі, таму што апошнія гады я займаўся рэдкімі генетычнымі захворваннямі. Усім комплексам, звязаным з дыягностыкай і заканадаўствам краіны — каб людзі атрымлівалі лячэнне.

І я разумею, што ў Беларусі, нягледзячы на тое, што санкцыі не закранаюць пастаўку лекавых сродкаў (я ведаю, што шмат якія фармацэўтычныя кампаніі працуюць на нашым рынку праз пасярэднікаў), гэта ўсё роўна абмяжоўвае доступ нашага насельніцтва да прэпаратаў-навінак. Таго, што вынаходзіцца і толькі з'яўляецца на рынку. А ў вобласці генетычных захворванняў новы прэпарат можа быць адзіным, што дазваляе хоць неяк паўплываць на ход захворвання. 

І я ўнутры сябе разглядаю магчымасць пры дапамозе гуманітарных праграм арганізаваць дапамогу тым беларусам, якія па нейкіх прычынах не атрымалі лячэнне ў сваёй краіне і не могуць выехаць за яе межы. Я працаваў у буйной фармацэўтычнай кампаніі, і, прынамсі, магу з кіраўніцтвам такое пытанне абмеркаваць.

А ўвогуле я хацеў на сваё 65-годдзе падарыць сабе 65 наведаных краін свету. У мяне да юбілею засталося тры месяцы, а мне з дзясятак краін трэба, таму, відаць, не паспею. Ну будзем, значыць, арыентавацца на 70-годдзе. Пачну з тых краін Еўропы, дзе жывуць цяпер мае сябры.

• 25
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 10