НАШЫ Ў ГОРАДЗЕ
Прапанова да чытачоў
Кожны мой паход у суседні гастраном ужо даўно ператварыўся для мяне ў своеасаблівую гульню-двубой. За прылаўкам мяне чакае злобны зьверабаб, ад якога я ўжо год дарэмна чакаю «калі ласка» замест звычайнага рыку «следушчый!». Зьверабаб лічыць мяне нацыяналістычным вар’ятам, а я зьверабаба лічу няшчаснай жанчынай, якая ўсё жыцьцё займаецца не сваёй справай.
Ужо больш за дзесяць гадоў я мару пра час, калі ў крамах, лазьнях ды ўладных кабінэтах на маё «дзякуй» пачую нязьменнае ветлівае «калі ласка». Бяз гэтай дробязі ўсе нацыянальныя сьцягі па-над былымі райкамамі будуць адно толькі дэкарацыямі. За прамінулыя гады мая незалежная краіна ня стала больш зручнаю для жыцьця ў ёй мяне, беларускамоўнага чалавека. І лягчэй за ўсё сьпісаць сваю ціхую крыўду на неспрыяльную для тваіх сьветлых патрыятычных парываў дзяржаву. Але шукаць праўду там, дзе лягчэй знайсьці сабе апраўданьне, — занятак няўдзячны. Калі за гэтыя дзесяць гадоў мы ўсе, хто называўся сьвядомым, не прывучылі астатніх да свайго йснаваньня й да сур’ёзнасьці выбранай намі гульні, дык на каго тады наракаць, акрамя сябе? Марыць можна хоць да сьмерці, размаўляючы па-беларуску адно ў душы.
Адзін музыка аргумэнтаваў мне сваё нежаданьне размаўляць на людзях тым, што беларуская мова ў расейскамоўным асяродзьдзі становіцца ледзь ня ўзьнятым сьцягам. А ён ня хоча быць сьцяганосцам з бляскам сьвятое праўды ў вачох. Я прыняў ягоныя аргумэнты. Бо і сам не люблю, калі на мяне глядзяць, як на прапаведніка. Мне больш да душы ладзіць з навакольнага ідыятызму займальныя гульні. Напрыклад, хто каго перагаворыць. Грошы выйграць тут нельга. Але затое які можна адчуць кайф, калі суворы міліцыянт ці смурная афіцыянтка раптам з усьмешкаю пераходзяць на тваю мову.
Неяк мы зь сябрам-расейцам спусьціліся каўтнуць па сто грам у кавярню «Сьвітанак», што на Праспэкце. Узяўшы прадукт і ўладкаваўшыся ў куточку забягалаўкі, раптам пачулі беларускія словы. Дакладней, у гармідары кабачка мы не пачулі расейшчыны. Дзіва тут ніякага не было. За адным столікам сабралася кампанія на чале зь вядомым паэтам, за другім верхаводзіў знаны рэп-музыка. Астатнія ж наведнікі прыцішылі гамонку на тон ніжэй. Нейкі новы наведнік пажартаваў: «Ого! Няйначай нашы ў горадзе!» Ягоны жарт вітаўся ўсім кабачком. «Тут толькі для белых», — выкрыкнуў нехта пад агульны рогат. Расейская меншасьць намагалася падладзіцца пад большасьць. «Пасуньцеся, калі ласка», — пачуў я ад зусім не інтэлігентнага выгляду мужыка зь півам. «Ведаеш, — сказаў мне сябра, — беларуская мова цалкам магла б выконваць ролю, падобную да той, што адыгрывала француская ў Расеі сто гадоў таму». Я з радасьцю пагадзіўся. Толькі ж не выконвае. І ўсё з-за маёй сарамяжлівасьці ды сьціпласьці.
«Нашы ў горадзе». Мне гэта спадабалася. А цікава, ці хто-небудзь задаваўся пытаньнем – ці шмат у Беларусі месцаў, дзе мы можам пачувацца гаспадарамі. Белымі людзьмі. Прынамсі, пару адрасоў у Менску я ўжо ведаю. Гэта, акрамя згаданага «Сьвітанку», кавярня «Бульбяная», дзе ёсьць ня толькі беларускія дранікі, але таксама беларускае мэню й абслугоўваньне. Гэта страхавая кампанія «ТАСК», дзе я страхаваў сваю грамадзянскую адказнасьць аўтааматара, і дзе агент, пачуўшы ад мяне забытую родную мову, абслужыў мяне, як у замежным кіне. А на разьвітаньне прызнаўся, як ён усё жыцьцё ня любіць расейскую, за пакінуты ёю глыбокі шнар на ягонай чыстай беларускай душы падчас пярэбараў зь вёскі ў сталіцу. Гэта й цырульня «Фантазія», дзе я ўжо год стрыгуся ў адной і той самай майстаркі ня толькі дзеля яе майстэрства, але й дзеля павагі да мовы кліента. Колькі такіх адрасоў было на маім патрыятычным шляху! І колькі я забыўся! А забывацца на іх ня варта. Асабліва сёньня. Калі нашы фірмачы, вывешваючы кідкія шыльды, усё радзей робяць свой выбар на нашу з вамі карысьць. Зрэшты, гэта іх праблемы. Нам пакуль яшчэ ёсьць куды падацца. Як шумнай кампаніяй, так і паасобку. І ня толькі пад’есьці. Але й атрымаць юрыдычную даведку, падлячыць зубы, адрамантаваць аўтамабіль. Ці — выправіцца на адпачынак у Ізраіль. Ці мала яшчэ куды трэба беламу чалавеку!
Вось жа каб не губляўся ніводны адрас, дзе нас зразумелі. Як і той, дзе нам нахамілі. Цікавая б тады гульня атрымалася. Проста фантазія зашкальвае. Зьбіраючыся ў любы куток краіны, я б цьвёрда ведаў – у якую краму заходзіць варта, у які гатэль сяліцца можна, а якім сэрвісам карыстацца для псыхалягічнага здароўя небясьпечна. І якія месцы трэба абыходзіць стараной. А для гэтага патрэбна ня так і шмат. Карыстацца роднай моваю ў побыце ня толькі ў другі дзень месяца, спадзеючыся на адпаведнае абслугоўваньне. І паведамляць у нашу рэдакцыю пра кожны выпадак выдатнай працы ці, наадварот, дыскрымінацыі. Са сьціплай газэтнай рубрыкі праз год ці два можа атрымацца салідны даведнік. А яшчэ праз пэўны час гульня набудзе ўжо і эканамічны сэнс. Для тых, хто не забыўся чароўнага слова «Дзякуй». О!.. А яшчэ празь нейкі час… Зрэшты, нічога ня будзе, пакуль мы не ўзгадаем, што «кліент заўжды мае рацыю». І абслугоўваньне нас на нашай мове – гэта ня ласка й не падачка. А ўсяго толькі прафэсійны абавязак пэрсаналу, які атрымлівае грошы з нашай кішэні. Не такой і малой кішэні, калі ўявіць, што кожны чытач «НН» замовіць па адным куфлі піва ў адным і тым бары. Мова — ня сьцяг, а эканамічны фактар. Прынамсі, павінна быць такой.
Але па хлеб у іншую краму я не пайду. Настрою злобны зьверабаб мне ўжо не сапсуе, а я надзеі на перамогу не губляю.
P.S.
Пішэце нам пра кожную нармальную ці нездаровую рэакцыю на нашу мову паўсюль, дзе трэба плаціць. А мы будзем друкаваць вашыя допісы. Мы павінны ведаць, дзе варта пакінуць свае грошы.
НАМОРДНІК
Абвешчаная «Нашай Нівай» талака, калі б мы ўсе гуртом наваліліся на тыя дысгарманічныя русізмы ды саветызмы, што трывала абселіся ў беларушчыне і быццам ня маюць сваіх мілагучных адпаведнікаў, захлынулася ў пошце. Надрукаваць усяго мы не змаглі. Сотні наватвораў на пыласосы з унітазамі запаланілі б не адзін нумар газэты. А яшчэ ж патрэбны разбор! Таму рэдакцыя пастанавіла ісьці гэтым шляхам павольна, але зь якаснымі вынікамі. Мы вырашылі прапаноўваць Вам толькі адно слова, а Вы — ці то з памяці, ці з фантазіі — дастанеце свае варыянты і дашлеце нам. Тады як запынімся на найлепшым варыянце, возьмемся за наступнае слова-раскірэку.
Нядаўнія падзеі 25 Сакавіка, калі ў Менску сноўдалі міліцыянты з сабакамі, паставілі дэмакратычных беларускіх журналістаў у тупік. Трэба было паведаміць, што міліцэйскія сабакі — гэтыя страшныя ратвэйлеры — былі на вуліцах Менску без наморднікаў. Згадзіцеся, важная дэталь у журналісцкім допісе. Але як той наморднік выславіць па-беларуску, каб і гучала, і зразумела было. Шукалі-шукалі, раіліся-раіліся... І не знайшлі. Напісалі наморднік. Дай Бог, каб тае гісторыі больш не паўтарылася, але слова быццам само папрасіла сабе замену. Вось жа гэта й ёсьць наша першая прапанова ў рубрыцы «Мова-2000». Спадары і спадарыні, філёлягі і фізыкі, ахоўнікі парадку і кінолягі, прапануйце, калі ласка, беларускі адпаведнік расейскага слова НАМОРДНІК.
Чакаем адказаў.
Мовавед
Каментары