Amierykanski himn pa‑biełarusku

Historyja tekstu

Amerykanski himn pierakładzieny na samyja roznyja movy śvietu. I nia dziva: samyja roznyja movy śvietu, u tym liku biełaruskaja, hučać na vulicach haradoŭ Ameryki z vusnach jejnych novych hramadzianaŭ. Šmat chto ź ich, prykładajučy ruku da serca, śpiavaje abo słuchaje amerykanski dziaržaŭny himn Star‑Spangled Banner, što možna było‑b pierakłaści jak «Zorny štandar», a kali dakładna, dyk «Upryhožany/aśviečany zorkami ściah» (spangle = bliskučka). Ale daloka nia ŭsie viedajuć, u kantekście jakich padziejaŭ i kali paŭstaŭ hety himn. A ŭ im adlustravanaja kankretnaja histaryčnaja padzieja. Jahony dasłoŭny pierakład hučyć hetak:

O, ci bačyš ty pry ranišnim śviatle
toje, što my tak horda ŭsłaŭlali pry zachadzie sonca,
čyje šyrokija pałosy i jasnyja zorki,
jakija ŭ vyrašalnym bai
my bačyli nad našymi ŭmacavańniami,
tak vielična zichcieli?
I čyrvony blask rakiet, vybuchi bombaŭ
Śviedčyli praz usiu noč, što naš ściah byŭ jašče tam.
O, skažy, ci toj zorny štandar usio jšče ŭźvivajecca
Nad krainaj svabodnych
i radzimaj advažnych?

Hutarka tut pra abaronu amerykancami fortu MakHenry, što kala horadu Bałtymoru, ad nastupu brytancaŭ.

Brytanska‑amerykanskaja vajna (1812‑1815) u 1814 h. abiarnułasia tryvožnym bokam dla Złučanych Štataŭ. Brytancy spalili Kapitol, Bieły Dom, abłažyli vajennymi karablami Bałtymor. Jakraz u hety čas 35‑hadovy advakat Frensis Skot Ki (Francis Scott Key) z pałkoŭnikam Džonam Stuartam Skineram, ahientam pa abmienu vajennapałonnymi, adpravilisia na pieramovy z brytancami. Misija ichniaja była ŭchvalenaja prezydentam Dejmsam Medysanam. Metaj pieramovaŭ było vyzvalić z brytanskaha pałonu doktara Ŭiljama Binesa (Beanes). Bines, siabra Frensisa Ki, znachodziŭsia na adnym z brytanskich karabloŭ. Tudy j prybyli dva pieramoŭcy.

Pieramovy skončylisia paśpiachova. Damovilisia, što dr. Binesa adpuściać. Ale pakolki nieŭzabavie miełasia adbycca ataka na fort MakHenry, troch amerykancaŭ zatrymali na niekalki dzion, bo jany čuli ŭ hutarkach pra zaplanavany šturm. Takim čynam, jany j stalisia śviedkami boju.

Z adlehłaści troch milaŭ 13‑ha vieraśnia 1814 h., u daždžlivy dzień, jany bačyli pad viečar, jak nad fortam śviaciŭsia bajavy ściah Złučanych Štataŭ. Na im tady było 8 čyrvonych pałosaŭ, 7 biełych i 15 biełych zorak na sinim poli. U razhar boju, unačy, ściahu nie było vidać i nielha było skazać, ci fort zdaŭsia ci nie.

Ale, kali na nastupny dzień raźvidnieła, nad fortam łunaŭ, užo nie mały bajavy ściah, a vializarny štandar, jak śviedčańnie ŭdałaj abarony.

Pad mocnym uražańniem ad pabačanaha Frensis Ki, jaki zajmaŭsia vieršapisańniem, vychapiŭ ź kišeni vypadkova zachavany kanvert, i napisaŭ na im pieršyja słovy vieršu: «Oh, say can you see, by the dawn's early light, What so proudly we hailed at the twilight's last gleaming» — O, skažy, ci bačyš ty ŭ ranišnim śviatle toje, što my tak horda ŭsłaŭlali pry zachadzie sonca?

Viarnuŭšysia ŭ Bałtymor, Ki adrazu‑ž dapisaŭ vierš, zahałoviŭšy jaho «Abarona fortu MakHenry». U vieršy, darečy, usich čatyry zvarotki, tym časam jak piajecca tolki pieršaja. Ki pakazaŭ napisanaje svajmu švahru, sudździ Džozefu Nikalsanu. Vierš Nikalsanu spadabaŭsia, i toj addaŭ jaho drukaru. Listki ź vieršam razdali ŭsim abaroncam fortu MakHenry na radasnaje adznačeńnie pieramohi.

Ki pierapisaŭ niekalki ekzemplaraŭ svajho vieršu ad ruki. Adzin taki aryhinał siońnia pierachoŭvajecca ŭ Meryłendzkim Histaryčnym Tavarystvie. A na novaj madeli sučasnaha amerykanskaha pašpartu, na advarocie frantavoje vokładki, adbityja słovy ź jaho (zaklučnyja radki himnu): O say does that star‑spangled banner yet wave
O'er the land of the free and the home of the brave.

Pachodžańnie melodyi

Miarkujuć, što Frensis Ki, kali pisaŭ svoj vierš, nia dumaŭ pra jaho jak pra pieśniu. Ale tak vypała, što pieśniaj jon staŭsia. Chutka paśla jaho napisańnia tekst byŭ apublikavany z notami dy ŭžo pad novym zahałoŭkam — The Star‑Spangled Banner. Padchapili vierš i hazety, apublikavaŭšy z zaŭvahaj, što jaho možna śpiavać na matyŭ pieśni «Anakreon u niabiosach». Melodyja była brytanskaha pachodžańnia. U Londnaje ŭ toj čas karystałasia słavaj tak zvanaje Anakreonskaje Tavarystva (Anacreontic Society).

Zasnavanaje jano było ŭ siaredzinie 1700‑ch hadoŭ. Da jaho naležali advakaty, lekary dy inšyja prafesijanały. Tavarystva nazvali ŭ honar starahreckaha prydvornaha paeta Anakreona. Londanskija anakreoncy bavili čas roznymi zabavami dy pieśniami, pryśviečanymi žančynam, vinu j inšym pryjemnaściam. Pieśni anakreoncaŭ stalisia papularnymi i ŭ Amerycy taho času. Adna z melodyjaŭ, «Anakreon u niabiosach», i padyjšła jakraz da vieršu Frensisa Ki, choć jana i ciažkavataja da vykanańnia. Jejny dyjapazon — paŭtary aktavy.

Napisaŭ melodyju ŭ 1780 hodzie (pavodle inšych krynicaŭ u 1771 h.) anhielec Staford Śmits.

Kali siońnia vyhladaje iranična, što amerykanski himn biare svoj meladyjny pačatak u pieśni varožaj svaim časam brytanskaj dziaržavy, dyk treba mieć na ŭvazie, što tahačasnaje hramadztva nie było idejalihizavanaje, i varožaść da inšaj dziaržavy nie pieranosiłasia na muzyku. Pahatoŭ, što ŭ amerykanskaj kultury taho času lažała brytanskaja spadčyna.

Praź 19‑ie st. pieśnia pra «zorny štandar» nabyvała papularnaści, jaje vykonvali pry roznych uračystaściach, ale aficyjnaha statusu jana nia mieła. I tolki ŭ 1889 hodzie ministar fłotu zahadaŭ vykonvać jaje ŭ časie ŭzdymańnia ściahu. Krychu paźniej jana pačała hučeć pry adkryćci spartovych spabornictvaŭ. U 1916 hodzie prezydent Ŭudro Ŭiłsan vydaŭ zahad śpiavać «Zorny štandar» pry vajskovych uračystaściach. I tolki 3 sakavika 1931 hodu prezydent Herbert Huver zaćvierdziŭ pastanovu Kanhresu ZŠA, jakoj «The Star‑Spangled Banner» abviaščaŭsia aficyjnym himnam Złučanych Štataŭ.

U vieršy Frensisa Ki pra abaronu fortu MakHenry, u treciaj zvarotcy, jość surovyja słovy asudžeńnia brytanskich ahresaraŭ, pra jakich skazana:

Ichniaja kroŭ zmyła śmiardziučy śled ichniaha brudu
I nijakaje schovišča nia zmoža ŭratavać
hetych najmitaŭ i raboŭ
ad strachu ŭciokaŭ abo panuraści mahiły.

Z časam, kali amerykanska‑brytanskija dačynieńni naładzilisia, a paśla stalisia pryjaznymi, sajuźnickimi, rabilisia sproby pierapisać hetuju zvarotku, ale z hetaha ničoha nie atrymałasia. Słovy zastalisia, tolki jany bolš nie piajucca, choć i zastajucca farmalnaj častkaj himnu.

Pierakład dla śpievu

Zrazumieła, poŭnaha biełaruskaha pierakładu na melodyju himnu nie praśpiavaješ. Biełaruskija słovy šmat daŭžejšyja za anhielskija, naciski j muzyčnyja frazy nie supadajuć. Kali ŭ aryhinale 94 składy, dyk u biełaruskim pierakładzie — 132. Zatoje anhielskich słoŭ u aryhinale (uklučna z artyklami) bolš jak biełaruskich u poŭnym pierakładzie — adpaviedna 80 i 65. Kab mieć biełaruski śpieŭny tekst z ryfmami, jak u aryhinale, treba jaho «ścisnuć, skandensavać», achviaroŭvajučy pry hetym niekatorymi detalami j paetyčnymi vobrazami aryhinału (kali ŭ aryhinale 80 słoŭ, dyk u pierakładzie tolki 57). U našym vypadku pierakład atrymaŭsia nastupny:

Zorny Štandar

O, ci bačyš ty znoŭ pieramožny naš ściah,
što tak horda łunaŭ u zaciatym zmahańni,
i jak zorki na im aśviatlali praściah
doŭhaj nočču bajoŭ, što hrymieli da rańnia?
Bitvy vohniennaj žar i zmaharny razhar
paćviardžali ŭsiu noč, što tam byŭ naš štandar.
O, ty mnie skažy, ci krasuje toj ściah
nad krainaj svabod, dzie advažny narod?

Siarod dziaržaŭnych himnaŭ amerykanski adznačajecca tym, što jon pryśviečany vyklučna ściahu. Praŭda, u niekatorych inšych himnach ściah fihuruje taksama. Jość jon, prykładam, u francuskaj «Marseljezie» — praŭda, nia svoj, ale ściah voraha: «Suprać nas tyranija ŭźniała svoj kryvavy ściah».

Jość i ŭ biełaruskim nacyjanalnym radok: «štandar naš bieł‑čyrvona‑bieły pakryŭ saboj narodny ruch». U sučasnym himnie Respubliki Biełaruś dvojčy zhadvajecca ściah: «My, biełarusy….

U Amerycy, čyjo hramadztva składajecca z uradžencaŭ usich narodaŭ śvietu, i dzie relihija stroha adłučanaja ad dziaržavy, ściah staŭsia ŭvasableńniem nacyi. Jon usłaŭlajecca j demanstrujecca paŭsiudna, aficyjna j pryvatna, jak symbal adzinstva ŭ raznastajnaści, jak symbal svabody ŭ pierachoŭvańni j kultyvavańni pryniesienych zdalok vyjavaŭ duchova‑kulturnaje spadčyny narodaŭ śvietu. Hałoŭnym znakam hetaje svabody dy hatovaści baranić jaje i staŭsia «Zorny Štandar».

Janka Zaprudnik, hazieta «Biełarus»

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0