Prapahandysty razhaniajuć fejk pra vydaleńnie artykuła pra Chatyń u Vikipiedyi
Paru hadoŭ tamu tuju samuju historyju toj samy čałaviek raspaviadaŭ zusim pra inšuju spalenuju viosku. Ale artykuły nie tolki nie vydaleny, ale ich navat bolš, čym možna było b ujavić. «Naša Niva» razabrała chłuśniu, jakuju tranśluje dziaržaŭnaja prapahanda pra svabodnuju encykłapiedyju.
Prapahandystka Ludmiła Hładkaja ŭ svajoj aŭtarskaj rubrycy raspaviała pra «niesvabodu» svabodnaj encykłapiedyi, jakaja byccam by stała «zbrojaj masavaha paražeńnia suprać krain postsavieckaj prastory». Za asnovu dla videarolika ŭziatyja jaje ž sakavickaja publikacyja na Sb.by.
Miakkija manipulacyi
«Viadoma, naprykład, što amal 2 miljony materyjałaŭ u Vikipiedyi pišucca i redahujucca tak zvanym «vašynhtonskim abkamam», a ŭ tekstach pra ruskich ich uvieś čas nazyvajuć ahresarami i pravakatarami», — uvodzić u sutnaść prablemy prapahandystka.
Kamu viadoma? I što heta za materyjały, artykuły ci fotazdymki? U tekstavaj viersii trochi inšaja ličba — «kala 1,8 miljona», ale i takaja va ŭviazcy ź Vikipiedyjaj nidzie nie fihuruje. U ruskaj Vikipiedyi bolš za 2 miljony artykułaŭ, u anhlijskaj — padabralisia da miažy 6 miljonaŭ, a kali sabrać usie artykuły na sprečnyja palityčnyja temy va ŭsich moŭnych raździełach, to nie naźbirajecca i dziasiatka tysiač. Pra što havoryć Hładkaja, rašuča niezrazumieła.
Hładkaja pryvodzić u jakaści ilustracyi prapanovu Iłana Maska pierajmienavać Vikipiedyju ŭ Dickpedia (Chrenapiedyju). Cikava, što dziejučy amierykanski prezident daŭ Masku kart-błanš na toje, kab razvalić toj samy «vašynhtonski abkam», ale na źmiest Vikipiedyi heta nijak nie paŭpłyvała. Jak ža tak?
Dalej prapahandystka praciahvaje, što Vikipiedyju pišuć sotni tysiač aŭtaraŭ i botaŭ z usiaho śvietu, jakich kantraluje «cełaja armija najomnych administrataraŭ». Nasamreč pa stanie na 2023 hod u Vikipiedyi zarehistravana 109 miljonaŭ ulikovych zapisaŭ, a za miesiac bolš čym adnu praŭku robiać 120 tysiač ź ich.
Boty sapraŭdy isnujuć — jany vykonvajuć rucinnyja praŭki, naprykład, vypraŭlajuć typavyja arfahrafičnyja pamyłki ci zalivajuć artykuły pra šmatlikija kamuny Francyi abo čyhunačnyja stancyi Hiermanii, infarmacyja ŭ jakich zanadta tryvijalnaja, kab marnavać na ich čas redaktaraŭ. A voś naviazvać svajo mierkavańnie ŭ artykułach i abmierkavańniach jany nie ŭmiejuć, u adroźnieńnie ad «kremlabotaŭ», jakija robiać heta ŭ sacsietkach.
Na zarobku ŭ Vikipiedyi, dakładniej u Fondzie Vikimiedyja, jaki kiruje viki-prajektami, znachodziacca bolš za 640 supracoŭnikaŭ (pra što možna daviedacca z adkrytaj spravazdačy na ruskaj movie), jakija adkaznyja za padtrymańnie infrastruktury sajtaŭ, biaśpieku i raźvićcio viki-supolnaści. Usie administratary ŭ bolš jak 340 raździełach vybirajucca tamtejšymi supolnaściami ź liku zvyčajnych redaktaraŭ i vykonvajuć svaje abaviazki na dobraachvotnaj asnovie, nie atrymlivajučy za heta płaty.
Tolki ŭ adnym anhłamoŭnym raździele bolš za 800 administrataraŭ, a ahułam ich budzie kala troch z pałovaj tysiač — dvuchhadovaha biudžeta ŭ 188,7 miljona dalaraŭ, jakim Hładkaja paprakaje Fond, jaŭna niedastatkova, kab prakarmić takuju «armiju najomnych administrataraŭ».
Nu i ŭźnikaje łahičnaje pytańnie: kali Vikipiedyja zadumana jak ideałahičny prajekt Zachadu, to navošta tady padtrymlivajucca raździeły na miortvych i vydumanych movach, jak łacinskaja ci eśpieranta, praź jakija ni na kaho nie paŭpłyvaješ?
«Biełaruskaja Vikipiedyja pišacca z Polščy»
U hetym prapahandysckim viniehrecie z sumnieŭnych faktaŭ znajšłosia miesca i dla špilki ŭ bok biełaruskamoŭnaha raździeła Vikipiedyi.
«Biełaruskaja Vikipiedyja redahujecca, naprykład, z Polščy, rasijskaja — z Ukrainy, niamieckaja i francuzskaja — z Hiermanii i Francyi. Što da karektaraŭ biełaruskaj staronki, to asabliva aktyŭnyja ŭpisvajuć sotni tysiač pravak u hety svabodny daviednik», — śćviardžaje Hładkaja.
U jakaści dokazu pryvodzicca skrynšot z «Statystyki Vikimiedyja» z kartaj, na jakoj najbolš jarkim koleram dla biełaruskaj Vikipiedyi afarbavana Polšča, a dla ruskaj — Ukraina.
Voś tolki ŭ karty jość adna asablivaść — źviestki pra kolkaść aktyŭnych redaktaraŭ ź niedemakratyčnych krain, u tym liku ź Biełarusi i Rasii, schavanyja.
Kolkaść redaktaraŭ biełaruskaj Vikipiedyi z Polščy nie pieravyšaje 20, ale pakolki statystyka ź Biełarusi niedastupnaja, na karcie Polšča atrymlivaje samy ciomny koler.
Na tym ža sajcie možna daviedacca, što ŭ Biełaruskaj Vikipiedyi štomiesiac bolš za 400 redaktaraŭ, ź jakich aktyŭnych (zrabili bolš za 5 pravak) kala sotni. Tak, Biełaruskaja Vikipiedyja, jak i lubaja inšaja, redahujecca ŭ tym liku i z Polščy (da prykładu, 40 redaktaraŭ z Polščy pišuć u niamiecki raździeł, a 20 — u francuzski), ale polskija redaktary składajuć u joj mienšaść. Hładkaja znoŭ manipuluje.
Fantomny artykuł pra (nie)Chatyń
Samaja cikava častka prahramy Hładkaj — heta historyja, pra jakuju niemahčyma maŭčać: niamiecki palityk Olivier Šniejeman raspavioŭ u Minsku pra toje, što niekalki hadoŭ tamu nibyta sutyknuŭsia ŭ Vikipiedyi z falsifikacyjaj historyi.
«Sprabavaŭ apublikavać u niamieckaj Vikipiedyi artykuł biełaruskaha historyka pra spaleńnie Chatyni, ale praz try chviliny jaje vydalili i zabaranili redahavańnie. Try chviliny!
Hetaha času nie chopić navat, kab prosta pračytać jaho da pałovy. Kamu spatrebiłasia vydalać artykuł, jaki źmiaščaŭ tolki fakty? Toj, chto chacieŭ vydalić moj artykuł, pa sutnaści chacieŭ vykraślić Biełaruś z historyi», — aburajecca niemiec.
«A viedajecie, jak rastłumačyli ŭ vyniku vydaleńnie z toj ža placoŭki publikacyi pra Chatyń? Takoj vioski, maŭlaŭ, bolš niama», — dadaje Hładkaja.
Historyja sapraŭdy ahidnaja — biessaromnaj chłuśnioj prapahandy.
Olivier Šniejeman — kiraŭnik karlikavaj partyi «Niamiecki centr», jakaja prytrymlivajecca pravych pazicyj, prasoŭvaje teoryi zmovy, nastrojenaja suprać ZŠA i Izraila. Sam Šniejeman staić na prarasijskich pazicyjach, byvaŭ u akupavanym Krymie, rehularna ŭdzielničaje ŭ akcyi «Bieśśmiarotny połk» u Kiolnie i prapahandysckich mierapryjemstvach u Biełarusi.
Artykuł pra Chatyń, dzie raspaviadajecca pra złačynstva, učynienaje achoŭnaj palicyjaj i esesaŭcami, isnuje ŭ niamieckaj Vikipiedyi z 2006 hoda i nikoli nie vydalaŭsia.
U historyi pravak artykuła, a Vikipiedyja zachoŭvaje ich usie, sapraŭdy jość praŭka, jakuju admianili praź niekalki chvilin — niechta z ananimnaha akaŭnta sprabavaŭ upisać niekalki abzacaŭ pra złačynstvy savieckaj armii na Biełarusi. Nijakich śladoŭ pravak Šniejemana ni ŭ hetym artykule, ni na staronkach-pierasyłkach niama.
Ich i nie mahło być, bo historyja pra vydaleńnie artykuła pra Chatyń — śviadomaja chłuśnia biełaruskaj prapahandy.
U 2022 hodzie Šniejeman raspavioŭ dla BiełTA dakładna tuju ž historyju pra niemahčymaść apublikavać artykuł u Vikipiedyi. Ź nievialikim adroźnieńniem — havorka išła nie pra Chatyń, a pra viosku Dramlova Žabinkaŭskaha rajona.
Šniejeman byccam by byŭ u 2021 hodzie byŭ u Breście ź siabrami, dzie daviedaŭsia pra historyju vioski Dramlova, jakaja była spalena nacystami razam z žycharami ŭ čas vajny. Niemiec byŭ šakavany hetaj infarmacyjaj, bo jon i jahonyja siabry nie viedali, što padobnaje adbyvałasia padčas vajny na akupavanych terytoryjach. Paśla hetaha Šniejeman zakazaŭ, pavodle jahonych słovaŭ, biełaruskim historykam artykuł pra Dramlova, jaki sam pierakłaŭ na niamieckuju movu i pasprabavaŭ apublikavać u Vikipiedyi. Adnak artykuł byŭ chutka vydaleny, i jaho nie dali stvaryć iznoŭ.
Hetuju historyju my taksama pravieryli. Vyjaviłasia, što ŭ niamieckaj Vikipiedyi jość artykuły i pra viosku Dramlova, jaki isnuje z 2024 hoda, i pra źniščeńnie vioski, jaki isnuje z pačatku 2023 hoda, i pra karnuju apieracyju «Trochvuholnik», u čas jakoj była źniščana vioska. Pakazalna, što artykułaŭ pra hetuju viosku i jaje źniščeńnie nie isnuje navat u ruskamoŭnaj Vikipiedyi. Nijakich śladoŭ taho, što niešta z nazvanaha Šniejemanam było vydalena, u Vikipiedyi niama.
Chatyń — nie Chatyń, Dramlova — nie Dramlova, vydalili — nie vydalili — jakaja ŭ pryncypie roźnica? Havorka ž zusim nie pra heta, a pra toje, kab danieści da ludziej «praŭdu», navat kali jana mocna razychodzicca z realnym stanoviščam rečaŭ.
Prapahanda prosta vykarystoŭvaje adčuvalnuju temu vajny i jašče bolš adčuvalnuju temu Chatynskaj trahiedyi ŭ svaich brudnych hulniach, nie niesučy za heta nijakaj maralnaj adkaznaści pierad biełarusami.
Raźnia ruskich
Z temaj vydaleńnia artykuła pra Chatyń u Vikipiedyi, jakoha nasamreč nie było, zaparalelena niadaŭnaja historyja pra vydaleńnie ŭ lutym hetaha hoda ŭ ruskaj Vikipiedyi artykuła «Rieźnia v Russkom Poriečnom».
Pavodle rasijskaj viersii, ukrainskija vajskoŭcy byccam by zhvałtavali žančyn i zabili dva dziasiatki žycharoŭ hetaha siała. Źviestki byccam byli atrymanyja ad adnaho z pałonnych.
Asabliva Hładkaja padkreśliła, što publikacyja źnikła z sajta pa rašeńni 17-hadovaha ŭkrainskaha maderatara, jaki pražyvaje ŭ Aŭstralii.
Artykuł byŭ vydaleny ŭdzielnikam ź nikam Well very well z pryčyny, paznačanaj u tłumačeńniach — tekst byŭ vandalnaj pierarobkaj artykuła pra raźniu, učynienuju rasijskimi vajennymi ŭ Bučy, u jakim byli prosta zamienieny adny nazvy, imiony i niekatoryja ličby na inšyja.
U jakaści krynic byli vykarystany vyklučna rasijskija prapahandysckija resursy. U Vikipiedyi pa rasijska-ŭkrainskim kanflikcie, pa jakim roznym bakam składana ci niemahčyma damovicca, dziejničaje prymusovaje pasrednictva, jakoje ŭ tym liku zabaraniaje vykarystoŭvać u artykułach, jakija apisvajuć chod bajavych dziejańniaŭ, nie tolki prapahandysckija resursy, a ŭvohule lubyja materyjały rasijskich, biełaruskich i ŭkrainskich ŚMI, bo jany anhažavanyja.
Artykuł pra padziei ŭ Ruskim Papiarečnym prapanavali adnavić, kali jaho zmohuć napisać pa niejtralnych aŭtarytetnych krynicach, ale ŭ ich, akramia pary karotkich zhadak pra siało, ničoha niama pra hetuju «raźniu».
Nasamreč artykuły pra vajennyja złačynstvy ŭkrainskaha boku, kali jany napisanyja pa praviłach, spakojna isnujuć u Vikipiedyi, jak, naprykład, artykuł pra katavańnie rasijskich vajennapałonnych u siale Małaja Rohań.
Što tyčycca ŭdzielnika, jaki vydaliŭ vandalny artykuł, to Hładkaja apuściła, što Leŭ Piesin — jaŭrej. Jon naradziŭsia i vyras u Aŭstralii, a toje, što jon viedaje ruskuju movu i redahuje ruskamoŭnuju Vikipiedyju, — vynik rasijskaj palityki rusifikacyi Ukrainy, adkul prybyli jaho baćki. Možna skazać, što «ruski śviet» sam sabie stvaryŭ idejnych vorahaŭ.
Piesinu sapraŭdy 17 hadoŭ, ale pieršuju praŭku ŭ Vikipiedyju jon zrabiŭ jašče ŭ 2015 hodzie, va ŭzroście 8 hadoŭ. Va ŭzroście 10 hadoŭ vunderkind pačaŭ vyvučać matematyku va Univiersitecie Flindersa, pra što pisali aŭstralijskija ŚMI. Paśla vydaleńnia artykuła ŭ ruskaj Vikipiedyi niepaŭnahadovamu chłopcu pačali pastupać pahrozy i abrazy z boku zetnikaŭ.
Hładkaja turbujecca pra školnikaŭ, jakija mohuć pračytać niešta, što adroźnivajecca ad linii dziaržaŭnaj prapahandy, ale nie turbujecca pra bulinh aŭstralijskaha padletka z boku svaich kaleh i navat padlivaje masła ŭ hety ahoń.
Vikipiedyja sa znakam jakaści
U kancy Ludmiła Hładkaja zadaje pytańnie:
«Voś cikava, a ci možam my stvaryć svoj anałah, zasnavany na navukovych danych i nadziejnych krynicach?»
Nie, nie možacie. I sprava tut nie tolki ŭ ahulnaj biazdarnaści i intelektualnaj impatencyi biełaruskaha režymu. Sprabavali, i nie raz, stvaryć niesvabodnyja anałahi Vikipiedyi i inšyja režymy z kudy bolšymi resursami i ideałahizacyjaj hramadstva. Ale ŭsie sproby skončylisia ničym.
U Rasii jość elektronnaja Vialikaja rasijskaja encykłapiedyja, u 2022 hodzie zapuścili «Runiviersalis», u 2023 — «Ruviki», jakaja źjaŭlajecca kopijaj ruskaj Vikipiedyi, vyčyščanaj ad taho, što supiarečyć dziaržaŭnaj prapahandzie. I ŭsio heta nie stvaraje nijakaj kankurencyi svabodnaj encykłapiedyi. Naŭrad ci šarahovy čytač chacia b čuŭ pra hetyja resursy.
Tyja entuzijasty, što pišuć Vikipiedyju, nie žadajuć układać siły i čas u prapahandysckija prajekty, a tyja, chto choča svaju kišennuju Vikipiedyju z «pravilnym» kantentam, niazdolnyja pisać sami. Zastajecca tolki naniać štat redaktaraŭ, jakija buduć pisać artykuły za hrošy.
Praŭda, apošni varyjant urešcie vyradzicca ŭ farmalnaje vykanańnie ofisnymi supracoŭnikami płanaŭ pa kolkaści artykułaŭ i drukarskich simvałaŭ, artykuły pa niekatorych temach nie buduć źjaŭlacca zusim, a artykuły pra aktualnyja padziei — ź vialikaj zatrymaj.
Užo bolš za hod Nacyjanalnaja Akademija navuk Biełarusi papaŭniaje sajt «Biełaruskaja encykłapiedyja», ale pakul tam ničoha niama, akramia artykułaŭ pra vajnu i nievialikaj kolkaści artykułaŭ pra pryrodu Biełarusi.
Iznoŭ heta nie vyhladaje jak choć niejki kankurent dla Vikipiedyi, dzie źjaŭlajucca artykuły pra što zaŭhodna i za ličanyja chviliny paśla niejkaj padziei.
I heta nie kažučy ŭžo pra «navukovyja danyja» — chiba ŭsie vyšej pieraličanyja skažeńni, manipulacyi i nieprychavanaja chłuśnia, jakaja pramaŭlajecca Ludmiłaj Hładkaj, majuć niešta ahulnaje z navukaj?
Naprykład, u vydadzienaj dziaržaŭnym vydaviectvam 18-tomnaj «Biełaruskaj encykłapiedyi» Kastuś Kalinoŭski nazvany lidaram biełaruskaha nacyjanalnaha vyzvolnaha ruchu, a nie «polskim terarystam, jaki chacieŭ źniščyć biełarusaŭ», jak jaho pradstaŭlaje ciapier prapahanda. Aścierahajciesia, prapahandysty, svaich žadańniaŭ — navukovyja danyja vam nie spadabajucca.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆRedaktar biełaruskaj Vikipiedyi: Budučynia prajekta — za štučnym intelektam
U ruskamoŭnaj Vikipiedyi płanujuć viarnuć nazvu Biełaruś. Dla Biełoruśsii nie zastałosia arhumientaŭ
Google błakuje Biełaruskuju Vikipiedyju. Jak tak stała i što zaraz budzie?
Dzie naradzilisia viadomyja biełarusy? Bolš za dziesiać tysiač asob sabrali na adnoj karcie
Kamientary