Na kanfierencyi Reshape 2025 aburylisia «tysiačami kanfierencyj», abvinavacili Cichanoŭskuju ŭ dyktatury i acanili vyniki 5 hadoŭ u emihracyi
U Varšavie 15 červienia prajšła čarhovaja kanfierencyja Reshape biełaruskaha «Centru novych idejaŭ». Na kanfierencyi składali prahnozy i šukali aptymistyčny pohlad na budučyniu Biełarusi, raspaviadaje «Biełsat».
Kanfierencyju «Reshape» u piaty raz ładzić «Centr novych idejaŭ», partnioram vystupiŭ niamiecki fond Frydrycha Eberta. Dyrektarka «Centru novych idejaŭ» Lesia Rudnik va ŭstupnym słovie skazała, što na kanfierencyi sabrali ludziej, jakim nieabyjakavaja budučynia Biełarusi i jakija hatovyja inviestavać u jaje svaje čas i siły.
Na letašniaj kanfierencyi Rudnik pačuła try asnoŭnyja dumki:
- Reakcyja na lubyja zhadki 2020 hoda alerhičnaja: «zaviśli ŭ paradku dnia 2020», «heta ŭspaminy i fiksacyja, jakaja źjaŭlajucca piedallu tormazu ŭ ciahniku ŭ budučyniu».
- Budučyja lidary buduć źjaŭlacca ŭ Biełarusi, a my tut niepatrebnyja.
- Zachad zabyŭ pra Biełaruś, my im bolš niepatrebnyja.
Heta pra stomlenaść, biezvychodnaść i traŭmu, ličyć jana. Rudnik prapanuje adarvacca ad hetaha i padumać pa-inšamu:
- Zhadki 2020 hoda — nie tormaz, a paliva ciahnika.
- Budučyja lidary buduć natchniacca i karystacca dośviedam dyjaspary.
- Nie ŭvieś Zachad zabyŭ Biełaruś.
Rudnik padkreśliła: my sami vybirajem pierśpiektyvu, jak na heta hladzieć. Jana prapanavała być realistyčnymi i samakrytyčnymi, ale pakidać miesca maram i nadziejam.
Što prynieśli apošnija piać hadoŭ?
Na pieršaj paneli ŭdzielniki debatavali pra toje, kudy demakratyčny ruch Biełarusi pryjšoŭ za piać hadoŭ. Čatyroch śpikieraŭ raźbili na pary: starejšy daradca Śviatłany Cichanoŭskaj Franak Viačorka i palitałahinia Alina Charysava, u apazicyi da ich śpikier Kaardynacyjnaj rady minułaha sklikańnia Andrej Jahoraŭ i vice-śpikier Kaardynacyjnaj rady Lizavieta Prakopčyk.
Viačorka ličyć, što za piać hadoŭ biełaruskaje hramadstva pražyła niekalki stadyjaŭ: ejfaryja, šok, traŭma — i ŭrešcie razumieńnie taho, što «nichto akramia nas pieramieny nie zrobić, Cichanoŭskaja za nas nie vyrašyć našyja prablemy, my nie vierniemsia ŭ 2019 hod».
Ciaham piaci hadoŭ demakratyčnyja siły dziejničali reakcyjna, ale Viačorka heta źviazvaje z padziejami, jakija ad demsiłaŭ nie zaležali.
Zadačaj stała «lekavańnie ranaŭ», ale hramadstva mabilizavałasia i imknułasia z emihracyi vyrašać nie tolki svaje prablemy, ale i prablemy ludziej u Biełarusi.
U prykład jon pryvioŭ adsutnaść zabarony na vydaču vizaŭ, rašeńni pa lehalizacyi biełarusaŭ za miažoj prynamsi ŭ Polščy i Litvie, zachavańnie padtrymki dla biełaruskaj hramadzianskaj supolnaści i miedyjaŭ, abaronu honaru biełarusaŭ na tle vajny va Ukrainie i dokaz taho, što «biełarusy — nie režym Łukašenki».
Takoha, što majuć biełarusy, nie majuć vieniesuelcy, birmancy i tym bolš rasiejcy.
Zadača — nie zhubić infrastrukturny, palityčny i hramadski patencyjał, a situacyja budzie paharšacca. Šukać pazityŭnaje, mienš nyć i prapanoŭvać rašeńni.
Prakopčyk nazvała situacyju «ŭraborasam biełaruskaj apazicyi»: pratest, emihracyja, biaskoncaje čakańnie, biaspłatnyja nadziei, pustyja abiacańni, cisk na režym — časam joj zdajecca, što nichto hetaha nie choča źmianić, choć toje ž adbyvałasia i 15—20 hadoŭ tamu. U 2020 hodzie było pa-inšamu — i hetaha chapiła, kab vyvieści na vulicy sotni tysiač ludziej. Ale siońnia jana nie bačyć žadańnia «rabić pa-inšamu».
Biełarusy ŭ emihracyi majuć prajekty, zrazumiełyja i kamfortnyja dla ich, ale ludziam u Biełarusi, jakija nie mahli kupić bulbu, ciažka rastłumačyć bačańnie emihrantami nacyjanalnaj idei. Hałoŭnaj metaj nie było «davieści ŭsim, što Łukašenka drenny», a «zrabić Biełaruś krainaj, vartaj žyćcia». Vina ŭ situacyi ŭ Biełarusi lažyć nie na biełarusach u emihracyi, a na Alaksandru Łukašenku, padkreślivaje jana, ale ličyć, što demakratyčnym siłam zanadta lohka zachrasnuć u vietlivych razmovach z partniorami ŭ Brusieli.
Jaje aburyła, što Ofis Cichanoŭskaj praktyčna nie padtrymaŭ chacia b miedyjna vybary ŭ Kaardynacyjnuju radu — jana skazała, kab Ofis Cichanoŭskaj «išoŭ lesam», bo jana nie choča stanavicca takoj, jak čalcy Ofisu.
Charysava zaklikała viarnucca ŭ dumkach u 2020 hod: apošnija piać hadoŭ — heta «cełaje žyćcio», jakoje praniesłasia za piać hadoŭ. U 2020 hodzie «Biełaruś pračnułasia», a biełarusy, jakija chacieli pieramienaŭ, pabačyli, što «ich šmat». Tady złamaŭsia adzin z najsurjoźniejšych mifaŭ prapahandy. Ale zatym pryjšło asensavańnie taho, što «dyktatura — nie kartačny domik», što dyktatura vučycca ŭ inšych dyktataraŭ, jak Kitaju i Iranu.
Razam z tym, u biełarusaŭ źjaviłasia adčuvańnie, što jany mohuć upłyvać na historyju i pačać dumać, «jak naohuł kiravać i čaho my chočam ad hetaha žyćcia i ad hetaj krainy». Taksama biełarusy zrazumieli canu čałaviečaj hodnaści, bo da 2020 hoda «demakratyja zdavałasia niečym abstraktnym», ciapier ža stała zrazumieła, što «demakratyja — heta kali nie baišsia hrukatu ŭ dźviery».
A jašče biełarusy ŭ 2022 hodzie zrazumieli, što «niejtralitet nie pracuje», kali ź Biełarusi pa Ukrainie palacieli rasiejskija rakiety.
Biełaruś, pierakananaja jana, nie zmoža być «druhoj Šviejcaryjaj»: daviadziecca vybirać, u jakim cyvilizacyjnym šlachu Biełaruś budzie ŭ biaśpiecy. Hałoŭny ŭrok — navat kali ŭ biełarusaŭ «niama ziamli pad nahami», jany praciahvajuć stajać i ŭpłyvać na pieramieny.
Jahoraŭ pieraličyŭ, što biełarusy nie vyvučyli za piać hadoŭ. Jon upeŭnieny, što palityčny kryzis u Biełarusi skončany, niama dvuch łahieraŭ roŭnaj siły, režym Łukašenki kantraluje situacyju ŭ Biełarusi. Ciapier užo nie pieryjad padjomu, «nas mała, u nas niama siłaŭ», tamu stratehijaj cisku ŭžo ničoha nie vyrašyć.
Salidarnaść, dadaŭ jon, heta nie šyroki masavy ŭzdym, a štodzionnaja rucina, jakaja nie składvajecca aŭtamatyčna. Jahoraŭ bačyć, što «biełarus biełarusu bolš nie biełarus», bo tryvajuć šmatlikija sprečki, a krytyčnyja zaŭvahi ŭsprymajucca «jak najezd i padryŭ lehitymnaści». Zamiest demakratyi biełarusy ŭ emihracyi budujuć «demakraturu», ličyć jon, i budujuć nie parłamienckuju, a prezidenckuju respubliku, u jakoj palityčny lidar nie pakazvaje kirunak i nie idzie pieršym.
I demakratyčnyja siły, bačyć jon, stracili padtrymku hramadstva i «pieratvarylisia ŭ marhinalny hurtok ludziej», bo «skacilisia ŭ tradycyjny pazicyjny aktyviscki naratyŭ», jaki isnavaŭ da 2020 hoda. U ciapierašniaj situacyi, dadaŭ Jahoraŭ, jašče možna nanosić škodu režymu Łukašenki, ale zamiest «stratehii tysiačy parezaŭ» jon bačyć «stratehiju tysiačy vizitaŭ i kanfierencyjaŭ», jakija nie ŭpłyvajuć na situacyju ŭ Biełarusi. Pry tym «usie viedajuć, što rabić Cichanoŭskaj», ale nie kažuć, što robiać sami.
Viačorka adkazaŭ na heta, što «my zrazumieli, što ŭsio kiepska i što my prajhrali», što viedajuć svaje chiby, ale nie čujuć prapanovaŭ i idejaŭ, što rabić. A idejaŭ brakuje.
Praktyčnyja pytańni, u jakich jość pośpiechi, drobnyja, «ale jano niešta»: uratavać kahości ad Interpała, dapamahčy dzieści ź vizami…
Ale alternatyvaj hetym drobnym spravam Viačorka bačyć tolki kapitulacyju, pryznańnie pieramohi Łukašenki i «azierbajdžanizacyju Biełarusi». Liniju razłomu Viačorka bačyć takoj: «Ci majem my jašče siły praciahvać baraćbu». Situacyja budzie mianiacca, vieryć jon, tamu treba być hatovymi na takija padziei reahavać i nie zhubić prynamsi najaŭnyja instrumienty, jakija dazvolać upłyvać na situacyju ŭ Biełarusi.
Jahoraŭ narakaje, što na krytyku adkazvajuć: «Što vy na nas najazdžajecie?» Prapanovy jość, ale małyja dziejańni stratehična ničoha nie mianiajuć. Vinavataja ŭ hetym nie tolki Cichanoŭskaja, a ŭsie, ale Cichanoŭskaja nie pryznaje prablemy, ličyć Jahoraŭ.
Prakopčyk ža adznačyła, što vyjšła ź nizavoha aktyvizmu, tamu joj kryŭdna čuć «što vy prapanujecie», bo, kaža, nie prapanuje, a robić. Jana zaklikała nie prymać tolki dobraje jak svaje dasiahnieńni i nie adkidvać drennaje jak čužuju adkaznaść.
Charysava zaŭvažyła, što biełarusy nie navučylisia stavić siabie na miesca inšych: nie tolki krytykavać Ofis Cichanoŭskaj ci inšuju arhanizacyju. Jana była i ŭ Kaardynacyjnaj radzie, čuła paproki ŭ bok KR. Ale adna sprava — krytykavać, druhaja sprava — iści i sprabavać źmianić heta znutry.
A što rabić?
Viačorka zaklikaŭ padtrymlivać kantakty z zamiežnymi partniorami, bo «ideja samafinansavańnia ŭtapičnaja»; pieraskiravać hramadzianskuju supolnaść ź dziejnaści dziela dyjaspary na dziejnaść dziela ludziej u Biełarusi; bolš efiektyŭna vieści infarmacyjnuju pracu, jakaja dachodzić i da ludziej u Biełarusi; aktyvizavać padtrymku dziejnaści ŭ Biełarusi ŭ tych małych siektarach, dzie heta jašče mahčyma, u «lubym žyvym na ziamli»; nie admaŭlacca ad cisku, a praciahvać strymlivać režym Łukašenki, kab mieć choć nievialiki šaniec na vyzvaleńnie palitviaźniaŭ.
Jahoraŭ bačyć patrebnymi prajekty i kampanii, jakija źbiaruć u ahulnaj dziejnaści tysiačy, a lepš dziasiatki tysiač ludziej. Vybary ŭ Kaardynacyjnuju radu byli sprobaj uciahnuć dziasiatki tysiač ludziej u adnu spravu, atrymałasia ŭciahnuć tysiačy.
Jahoraŭ prapanavaŭ biełarusam pryniać «svaju bazelskuju prahramu sijanisckaha ruchu»: dapamoha biełarusam u Biełarusi, stvareńnie arhanizacyjaŭ u dyjaspary, viadzieńnie kulturnaj i nacyjanalnaj pracy, stvareńnie sučasnych biełaruskich prajektaŭ suśvietnaha značeńnia, rabić vysiłki dziela mižnarodnaj padtrymki realizacyi hetaj prahramy.
Charysava paprasiła nie zabyvać pra prablemy ludziej u Biełarusi, a nie tolki sprabavać vyrašyć svaje prablemy ŭnutry demakratyčnaha ruchu.
Abmierkavańni płanaŭ i vizijaŭ budučyni praciahnulisia na nastupnych panelach kanfierencyi, pra jakija čytajcie tut.
Za pracu ŭ apošnija hady Viačorka pastaviŭ by biełaruskamu demakratyčnamu ruchu «piacioračku-šaścioračku»: mahli b lepš. «Mižnarodnyja kantakty pracujuć jak zalikoŭka», adznačaŭ jon. Viačorka dadaŭ, što pracavali «biez padručnikaŭ», tamu mahło być horš.
Što pra heta dumaje Zachad?
Pra intares Zachadu da Biełarusi raskazvali pradstaŭnik pa Biełarusi i dyrektar rehianalnaha ofisa «Dyjałoh Uschodniaja Jeŭropa» Fondu im. Frydrycha Ebierta Krystafier Forst, polski dypłamat Marcin Vajciachoŭski, prahramnaja mieniedžarka Volha Niemaniežyna i ambasadar Karaleŭstva Niderłandaŭ u Polšy i Biełarusi Jennes de Mol.
Forst adznačyŭ, što startavy punkt razmovaŭ pra Biełaruś — što heta suvierennaja kraina, a nie «vobłaść Rasiei». Z hetym zhodnyja daloka nie ŭsie. Na Biełaruś taksama hladziać jak na pahrozu biaśpiecy Jeŭropy, a nie tolki jak na achviaru dyktatury.
U 2015—2019 hadach Zachad praktyčna ničoha nie bačyŭ pra Biełaruś, jana nie była ŭ miedyjacykle. U 2020 hodzie pabačyli šmat, byŭ momant «maralnaj jasnaści». U 2020—2021 hadach davodziłasia reahavać na niečakanyja padziei. U 2022 hodzie stała zrazumieła, što Biełaruś važnaja ŭ płanie biaśpieki i jość važnaj prablemaj dla Zachadu. Zachodnija lidary majuć razumieńnie Biełarusi, davodzić jon, ale zachodnija lidary majuć bałansavać abmiežavanyja resursy i svaje pamknieńni: jak abaraniać svaje intaresy pry abmiežavanych resursach.
De Mol zhadaŭ, što pratesty 2020 hoda stali niečakanaściu dla Zachadu: i dziejańni pratestoŭcaŭ, i žorstkaja reakcyja ŭładaŭ. U 2022 hodzie ŭsprymańnie stała inšym, bo ataka na Ukrainu pajšła i z terytoryi Biełarusi, choć u 2019-m ukraincy nazyvali ŭ apytańniach Łukašenku samym papularnym zamiežnym lidaram.
Na dumku de Mola, Cichanoŭskaja robić dobruju spravu ŭ tym, što trymaje Biełaruś na paradku dnia, ale źmieny ŭ Biełarusi, ličyć jon, mahčymyja tolki znutry, a Biełaruś dla Zachadu — nie pieršy pryjarytet na tle vajny va Ukrainie. Na Biełaruś u Jeŭropie hladziać jak na «vielmi jeŭrapiejskuju», u Rasiei bačać Biełaruś pa-impieryjaliscku jak «svaju», rašeńnia hetym roznym pohladam niama. Prablema nie ŭ tym, što kaža Rasieja, a ŭ tym, jak na heta reahujuć na Zachadzie i ŭ samoj Biełarusi: ci možna Rasiei ličyć, što «Biełaruś naša»?
Niemaniežyna raskazała pra ciažkaści z padtrymkaj Biełarusi, raźmierkavańniem toj amierykanskaj padtrymki, što zastałasia, i raźmierkavańniem jeŭrapiejskaj padtrymki. Pierakonvać davodzicca ŭsio bolš, bo asnoŭnaja častka padtrymki idzie Ukrainie, a vyzvaleńnie Biełarusi źviazvajuć ź pieramohaj Ukrainy. Raniejšyja inicyjatyvy ŭžo nie nadta aktualnyja, patrebnyja novyja kreatyŭnyja idei, jakija zachočuć padtrymlivać. Niemaniežyna siarod inšaha adznačyła, što Rasieja pierastała kazać «Polšča naša» ci «Litva naša» paśla taho, jak hetyja krainy dałučylisia da NATO.
Vajciachoŭski — aŭtar knihi «Jeŭrapiejski vybar Biełarusi — stračany šaniec?» («Europejski wybór Białorusi — stracona szansa?»). Jon vieryć, što Biełaruś nie zhubiła svoj šaniec, ideja demakratyčnaj Biełarusi ŭsio jašče pryvabnaja.
Ułada, tłumačyć jon, staić na sile, intaresach i kaštoŭnaściach, elemient kaštoŭnaściaŭ dadaŭsia tolki ŭ minułym stahodździ. Kaštoŭnaści — nie najmacniejšy z hetych troch słupoŭ.
Demakratyčnyja siły Biełarusi majuć kaštoŭnaści jak najmacniejšy instrumient i jak svaju zbroju, ale musiać uličvać bałans siłaŭ i intaresaŭ. Jon zaklikaje nie kazać, što pieramieny ŭ Biełarusi niemahčymyja pry ciapierašnim bałansie siłaŭ i intaresaŭ: nichto nie moh pradkazać raspadu Savieckaha Sajuzu, tym bolš adnosna biaskroŭnaha. I Polšča hublała niezaležnaść niekalki razoŭ, adzin raz na 123 hady, ale palaki namahalisia źbierahčy svaju identyčnaść, rychtavalisia i sprabavali adnavić dziaržaŭnaść.
«Čornyja lebiedzi» mahčymyja i ŭ Biełarusi, jakaja ciapier padobnaja da Polščy paśla zdušeńnia paŭstańniaŭ: ludzi ŭ smutku i razhublenyja, ale nie zhubili demakratyčnaj idei.
Ciapier čytajuć
Zamiest vajny słany ŭ novaj knizie Sašy Filipienki. I Maskva4
Kamientary
Konkrietno počiemu kabiniet naprimier nie formirujet političieskuju poviestku ischodia iz sociołohičieskich isśledovanij? Čto by ludi vnutri Biełarusi prisłušivaliś k niej i kabinietu.
Dopustim siejčas mnoho biełorusov za niejtralitiet i prorośsijskije,odnako my vidieli kak naprimier v Armienii mieniajetsia obŝiestviennoje mnienije ot prorośsijskoho na projevropiejskoje,kak v Finladii ot niejtralnoho do jevroatłantičieskoho. Poetomu poddieržka narativov o niejtralitietie ili intiehracii s rf naprimier nie označajet,čto my Biełaruś zaciemientirujem niejtralnoj ili prorośsijskoj na viečnyje vriemiena. Pri diemokratii lubaja mołočnaja ili nieftianaja vojna možiet stať povorotnoj.
Ili naprimier v okružienii Tichanovskoj hovoriat,čto protiest isklučien v sovriemiennoj Biełarusi,no naprimier v Polšie vriemien solidarnosti faktičieskij obchitrili riežim. Tam vsie podpisyvali dokumienty o konfiediecialnom sotrudničiestvie,a po faktu šatali kamunističieskij riežim čieriez zabastovki,a ahientov nielzia silno nakazyvať,naprimier Lecha Valensu izolirovali ot vniešnieho mira v usłovijach blizkich k domašniemu ariestu.
Ili naprimier vopros biełorusizacii,ieśli naprimier kriminalizirovať izdievatielstva nad biełorusskojazyčnymi srazu 30% pieriejdut na biełorusskij v obŝiestviennoj žiźni. Mnohije niejtrały sohłasiatsia čto by ich dieti biełorusizirovaliś čieriez sistiemu obrazovanija i stanoviliś biełorusskojazyčnymi(biełorusskij i russkij vzaimoponiatnyje jazyki poetomu riebienok možiet hovoriť na biełorusskom,a roditieli na russkom) i so smienoj pokolenij biełorusizirujetsia strana.
A tak oppozicija za hraniciej tolko konfieriencii provodiat.
Jasna. Stvareńnie Vyzvolnaj Armii dziela źviaržeńnia režymu ŭ jakaści alternatyvy Viačorka navat nie razhladaje. Alternatyva ŭ jaho - kapitulacyja i pryznańnie pieramohi Łukašenki.