Ruiny ramantyčnaha zamka ŭ vioscy Leskavičy Šumilinskaha rajona, jaki spałučaje ŭ sabie rysy siaredniaviečnaj architektury i madernu, vystaŭlenyja na aŭkcyjon. Raskazvajem, čamu ničoha padobnaha ŭ krainie bolš niama i čym u pačatku minułaha stahodździa zachaplała zachodnich krytykaŭ biełaruskaja siadziba.
Elektronnyja tarhi pa prodažy siadziby Chludzinskich u Leskavičach zapłanavany na 7 žniŭnia. Padać zajaŭku na ŭdzieł u aŭkcyjonie možna da 4 žniŭnia. Pačatkovaja cana składaje 5 100 rubloŭ (kala 1500 dalaraŭ).
Zarosłyja masiŭnyja ruiny nahadvajuć zabyty siaredniaviečny zamak, ale nasamreč źjaŭlajucca niedabudavanym tvoram modnaha šatłandskaha architektara pačatku XX stahodździa.
«Mastactvy i ramiostvy»
Siadziba Chludzinskich u Leskavičach, pra jakuju ničoha nie viedajuć u Biełarusi, stała abjektam uvahi polskich daśledčykaŭ jašče dziesiacihodździ tamu. U 1996 hodzie polskaja mastactvaznaŭca Małhažata Amilanoŭskaja apublikavała hruntoŭny artykuł «Dva polskija prajekty M. Ch. Bejli Skota», pryśviečanyja tvorčamu šlachu brytanskaha architektara i jaho suviaziam z našym rehijonam.
Makiej Chju Bejli Skot byŭ adnym z najvybitnych pradstaŭnikoŭ anhlijskaha mastackaha ruchu «Mastactvy i ramiostvy» (Arts and Crafts), jaki vyznačyŭ kirunak raźvićcia architektury na miažy XIX—XX st. u Vialikabrytanii i mieŭ upłyŭ daloka za jaje miežami.
Epocha, u jakoj pracavaŭ Bejli Skot, — pierałomny čas dla jeŭrapiejskaj kultury: industryjalizacyja, urbanizacyja, kryzis akademičnaj architektury i rost cikavaści da nacyjanalnych tradycyj.
U adkaz na miechanizacyju i masavuju vytvorčaść, jakaja časta pryvodziła da straty estetyki i ramiesnaj jakaści, paŭstaje ruch «Mastactvy i ramiostvy». Jon abapiraŭsia na fiłasofiju Džona Reskina i Uiljama Morysa, jakija zaklikali viarnucca da ručnoj pracy, ščyraści materyjału i harmonii pamiž architekturaj i pryrodaj. Ruch «Mastactvy i ramiastva» byŭ ideałahična blizkim pamknieńniam anhlijskich mastakoŭ-prerafaelitaŭ, tamu rudavałosych dzievaŭ ź ich karcin lohka ŭjavić u anturažy interjeraŭ Bejli Skota.
Majstar siadzibnaj architektury
Makiej Chju Bejli Skot naradziŭsia ŭ 1865 hodzie kala prymorskaha Ramshiejta (hrafstva Kient) u siamji šatłandskaha pachodžańnia. Atrymaŭšy sielskahaspadarčuju adukacyju ŭ Sajrensiestery, jon niečakana dla siabie vybraŭ šlach architektara. U 1886 hodzie pačaŭ vučycca architektury ŭ architektara i antykvara Čarlza Devisa ŭ Bacie, što vyznačyła jaho dalejšy prafiesijny los.
U 1889 hodzie Bejli Skot pierajechaŭ na vostraŭ Men, dzie pačaŭ pracavać pamočnikam architektara, a z 1893 hoda adkryŭ ułasnuju praktyku ŭ Duhłasie. Užo tady jon pačynaje farmiravać svoj unikalny styl, spałučajučy funkcyjanalnaść z vysokaj estetykaj, ramieśnickim padychodam i pavahaj da miascovaha kantekstu. Praź niekalki hadoŭ, u 1901 hodzie, jon pieranosić biuro ŭ Bedfard, a paśla Pieršaj suśvietnaj vajny, u 1919 hodzie — u Łondan, dzie pracuje razam z partnioram Arturam Edharam Bieresfardam (1881-1952).
Bejli Skot śpiecyjalizavaŭsia na zaharadnych siadzibach, damach i dačach, čyja prastora była tonka pradumana i jakija byli harmanična ŭbudavanyja ŭ łandšaft.
Jon nie abmiažoŭvaŭsia architekturaj u vuzkim sensie, ale ŭsprymaŭ dom jak cełasnuju mastackuju sistemu, uklučajučy interjer, meblu, afarmleńnie sadu, koleravyja schiemy i navat drobnyja detali bytu.
Klučavym architekturnym pryncypam Skota byŭ centralny choł, jaki vystupaŭ nie prosta jak uvachodnaje pamiaškańnie, a jak duchoŭny i prastoravy centr žyćcia siamji. Jaho prajekty charaktaryzujucca asimietryčnaściu, naturalnymi materyjałami, adkrytaj krokviennaj sistemaj, nievialikimi voknami, erkierami, vierandami i ščylnym kantaktam z pryrodaj.
Akramia architekturnaj pracy, Bejli Skot šmat pisaŭ. Jaho knihi «Damy i sady» (Houses and Gardens; 1904, 1906) stali nie tolki tvorčymi manifiestami, ale i padručnikami dla novaha pakaleńnia architektaraŭ. Jon aktyŭna drukavaŭsia ŭ časopisach The Studio, The Builder i Country Life, što zrabiła jaho viadomym pa ŭsioj Jeŭropie.
Ciaham 1890-1910-ch hadoŭ jon atrymaŭ pryznańnie nie tolki ŭ Vialikabrytanii, ale i ŭ Hiermanii, Aŭstryi, Šviejcaryi, Rumynii, Polščy, ZŠA. U 1901 hodzie byŭ zaprošany da ŭdziełu ŭ konkursie darmštackaha siecesijonu.
Niahledziačy na toje, što paśla 1907 hoda styl «Mastactvy i ramiostvy» pastupova vychodzić z mody, Bejli Skot zastajecca jamu viernym da kanca žyćcia. Jon usio bolš pracuje «dla dušy», asabliva paśla taho, jak atrymaŭ u spadčynu vialiki hatel Kensington Palace Hotel, i finansavaja nieabchodnaść u vykanańni architekturnych zakazaŭ źnikła.
Bejli Skot pamior u 1945 hodzie, pakinuŭšy paśla siabie kala 130 architekturnych prajektaŭ, mnohija ź jakich stali ikonami anhlijskaha zaharadnaha stylu. Jaho ŭpłyŭ, chacia i nie zaŭsiody pramy, adčuvaŭsia ŭ Finlandyi, Čechii, Vienhryi, a taksama častkova ŭ Polščy.
Siarod jaho prajektaŭ byli i dva «damy ŭ Polščy», jakija, vidać, nasamreč byli pryznačany dla biełaruskich majontkaŭ. Prynamsi pra adzin ź ich, siadzibu Chludzinskich u Leskavičach, heta viadoma dakładna.
Pieršy «polski dom»
Pieršy zakaz «z Polščy» Bejli Skot atrymaŭ u 1903 hodzie, paśla pośpiechu na darmštackim konkursie na prajekt «doma dla amatara mastactva». Chacia sam Bejli Skot u svaich tekstach nazyvaŭ jaho «domam u Polščy», u artykule ŭ «The Builder» prajekt padpisany jak «dom u Rasii».
U liście za 1904 hod sam architektar zhadvaje, što «jaho rasijskija klijenty» chacieli sustrecca ź im u Anhlii da pačatku leta, ale, na žal, jon nikoli nie zhadvaŭ imionaŭ zakazčykaŭ abo nazvaŭ miascovaściaŭ, dla jakich pryznačalisia jaho prajekty.
Dakładna možna skazać tolki, što prajekt pryznačaŭsia dla terytoryi byłoj Rečy Paspalitaj, jakaja adyšła da Rasijskaj impieryi. Nie vyklučana, što heta byli biełaruskija hubierni — zrešty, Chludzinskija musili niejak daviedacca pra Bejli Skota, a zvyčajna takija rečy pieradajucca praz susiedziaŭ, znajomych abo svajakoŭ.
Ź situacyjnaha płana vynikaje, što novy dom pavinien byŭ być pabudavany na terytoryi ŭžo isnujučaj rezidencyi, raźmieščanaj na bierazie voziera. Staraja siadziba była pryznačanaja da znosu, adnak architektar zachavaŭ šerah elemientaŭ: haspadarčyja pabudovy, aranžareju, čajny domik, staryja drevy i linii padjezdaŭ. Novy dom pavinien byŭ harmanična ŭpisacca ŭ pryrodnaje asiarodździe — jaho raźmiaścili na schile, jaki płaŭna spuskaŭsia da vady.
Prastorava dom byŭ dvuchpaviarchovym, sa svabodnaj, asimietryčnaj kampazicyjaj i charakternym dla prajekta Bejli Skota afarmleńniem interjeraŭ.
Asablivuju ŭvahu architektar nadavaŭ terasavanamu sadu, dzie raźmiaščaŭsia staŭ i zialony łabirynt — źjava, nieviadomaja dla Polščy i Biełarusi taho času, ale charakternaja dla anhlijskich siadzib.
Zrešty, nielha vyklučać, što pieršy «polski dom» prajektavaŭsia dla tych ža Leskavičaŭ: zanadta padobnaja bierahavaja linija voziera Leskavičy da bierahavoj linii na hienpłanie, a paznačany na im punkciram składany abrys staroj siadziby nahadvaje toj fasad, jaki my bačym na adzinym viadomym zdymku staroj siadziby Chludzinskich, apublikavanym polskim daśledčykam Ramanam Aftanazy.
Druhi «polski dom»
Druhi z «polskich» prajektaŭ Bejli Skota zadakumientavany kudy lepš. Jon byŭ vykanany na zamovu šlachieckaj siamji Chludzinskich dla majontka ŭ Leskavičach na bierazie adnajmiennaha voziera. Pieršy varyjant prajekta byŭ raspracavany ŭ 1912 hodzie, druhi — pryniaty da realizacyi — vierahodna, praź niekalki miesiacaŭ, bo jon upieršyniu byŭ apublikavany ŭ The Studio ŭ 1913 hodzie.
Leskavičy naležali rodu Chludzinskich z pačatku XIX stahodździa. U 1912 hodzie majontak znachodziŭsia va ŭłasnaści Vojciecha Chludzinskaha. Na siońnia niama dakładnych źviestak pra toje, pry jakich abstavinach Chludzinski zakazaŭ prajekt novaj siadziby ŭ anhlijskaha architektara.
Abodva varyjanty prajekta Skota praduhledžvali budaŭnictva identyčnaha budynka. Adroźnieńnie było tolki ŭ vykarystańni zusim roznych architekturnych stylaŭ.
Dvuchpaviarchovy budynak byŭ zaprajektavany na kvadracie z čatyrma kryłami, zhrupavanymi vakoł unutranaha dvara, i z čatyrochvuholnymi viežami, amal całkam zahłyblenymi ŭ asnoŭny abjom. Da paŭnočna-zachodniaj viežy z zachadu prylahała nievialikaje adnapaviarchovaje haspadarčaje kryło. Płaniroŭka interjeraŭ u abodvuch varyjantach prajektaŭ była amal identyčnaj.
Pavodle pieršaha prajekta ŭnutrany dvor mieŭ być nakryty kupałam. Ścieny siadziby byli atynkavanyja i pamalavanyja ŭ bieły koler, dachi byli płoskimi, ścieny, jakija nieśli kupał, prarazali termalnyja vokny, astatnija — pramavuholnyja. Vuhły abjoma, na jaki abapiraŭsia kupał, padpirali kontrforsy, uviančanyja stylizavanymi fihurami aniołaŭ.
Uvieś hety prajekt nie mieŭ ničoha ahulnaha ni z tvorčaściu Bejli Skota, ni ź miascovaj architekturaj. Brytanski historyk mastactva Džejms D. Kornvułf słušna adznačyŭ padabienstva hetaha prajekta da budynkaŭ vienskaha siecesijonu, u pryvatnaści, da Doma siecesijonu ŭ Vienie i tvoraŭ Ota Vahniera.
Na malunku, apublikavanym u The Studio, paznačana, što jon byŭ vykanany Alenam Čendleram, ale nieviadoma, ci byŭ toj suaŭtaram prajekta, ci tolki ilustrataram. Kornvułf vykazvaje zdahadku, što vybar takoha niezvyčajnaha dla Skota stylu moh być vynikam pažadańnia klijenta abo «ekzatyčnaha charaktaru zakaza».
Siaredniaviečny varyjant
Druhi varyjant prajekta praduhledžvaŭ całkam inšaje stylistyčnaje rašeńnie. Tolki viežy zastavalisia dvuchpaviarchovymi, a druhija pavierchi kryłaŭ pamiž imi chavaŭ vysoki dach, što nadavała budynku masiŭnaści i siaredniaviečnaj surovaści.
Fasady pavinny byli zastavacca nieatynkavanymi: unizie ścieny vymuroŭvali ź vialikich vałunoŭ, źvierchu — z drobnaha kamieniu z cehłaj, vykładzienaj u rambičny ŭzor. Častki ŭschodniaha kryła i fasady ŭnutranaha dvara pavinny byli mieć fachvierkavuju kanstrukcyju.
Usio heta razam z šatrovymi dachami viežaŭ i nievialikaj kolkaściu voknaŭ nadavała siadzibie Chludzinskich vyhlad minijaciurnaha siaredniaviečnaha zamka.
Bejli Skot, jak zaŭsiody, sprajektavaŭ taksama interjery siadziby. Pamiaškańni raźmiaščalisia ŭzdoŭž vonkavych ścien i byli źviazanyja vuzkim kalidoram-halerejaj z boku ŭnutranaha dvara. Druhi pavierch amal całkam byŭ pryznačany pad spalni.
Centralnym pamiaškańniem rezidencyi pavinien byŭ stać choł, viadomy pa kalarovym eskizie, jaki zajmaŭ usio ŭschodniaje kryło — jak u šyryniu, tak i ŭ vyšyniu. U chole było vialikaje erkiernaje akno, jakoje adkryvałasia ŭ bok dvara, i vialiki kamin, ścieny byli ŭpryhožany fachvierkavaj kanstrukcyjaj, a stollu słužyŭ dach z adkrytymi ŭ interjery krokvami.
Z poŭnačy da chołu prymykała stałovaja, złučanaja vintavoj leśvicaj sa studyjaj na vierchnim paviersie. Za stałovaj, u paŭnočnym kryle, raźmiaščalisia nievialiki pakoj dla adpačynku, prybiralni i słužbovyja prachody, złučanyja z kuchniaj u paŭnočna-zachodniaj viežy. Pobač znachodzilisia inšyja haspadarčyja pamiaškańni i bakavaja leśvica, jakaja viała ŭ pakoi dla prysłuhi.
Biblijateka ŭ paŭdniova-ŭschodniaj viežy była dvuchpaviarchovaj, pryčym vierchniaja častka znachodziłasia na ŭzroŭni pieršaha paviercha, a nižniaja ŭ sutareńniach — dziakujučy značnamu panižeńniu reljefu ŭ hetym kucie.
Siaredniaviečny charaktar budynka Bejli Skot tłumačyŭ miescaznachodžańniem majontka: miascovaść, maŭlaŭ, była dzikaj, harystaj i niebiaśpiečnaj — jaje časta naviedvali bandy razbojnikaŭ. Naŭrad ci što-niebudź z hetaha było praŭdaj, ale va ŭjaŭleńni architektara daloki biełaruski kraj vyhladaŭ mienavita tak.
Raźmiaščeńnie i płaniroŭka siadziby musili abaranić haspadara ad surovaha klimatu i napadaŭ, a ŭnutranaja prastora — adpaviadać ramantyčnamu duchu i tutejšaj viaskovaj haścinnaści.
Pra chod budaŭnictva siadziby ŭ biełaruskich Leskavičach pisali anhlijskija prafiesijnyja vydańni. Krytykaŭ zachaplaŭ toj fakt, što budaŭnictva viałosia amal u siaredniaviečnych umovach — pad kiraŭnictvam haspadara i siłami miascovych rabočych, a cehłu i dachoŭku vyrablali na miescy.
Bieresfard, partnior Bejli Skota, u svaich miemuarach, napisanych paśla śmierci architektara ŭ 1945 hodzie, apisaŭ, jak vyhladała supracoŭnictva z panam Chludzinskim. Pakolki Skot nie moh asabista nazirać za budaŭnictvam, jakim kiravaŭ sam Chludzinski, architekturnaja majsternia, akramia zvyčajnych čarciažoŭ, padrychtavała poŭny kamplekt schiem, jakija pakazvali ŭ razrezie ŭsie kanstrukcyjnyja detali — «amal poŭny tom budaŭničych čarciažoŭ».
Ale ŭ vyniku, adnak, Skot nie atrymaŭ poŭnaj apłaty ad zakazčyka. Mahčyma, heta źviazana z tym, što ŭ Jeŭropie chutka razharełasia Pieršaja suśvietnaja vajna, a za joj pryjšła i Kastryčnickaja revalucyja. Paśla prychodu da ŭłady balšavikoŭ Chludzinskija pazbavilisia svaich uładańniaŭ, a ambicyjnaja siadziba pa prajecie anhlijskaha architektara, vidać, zastałasia niedabudavanaj.
Da našaha času zastalisia reštki viežaŭ siadziby, ale navat jany ździŭlajuć svaim niezvyčajnym dekoram: zamiest chaatyčnaj muroŭki z butavych kamianioŭ, charakternaj dla biełaruskich siadzib i chramaŭ, ścianu pakryvajuć vyraznyja rady kamiennaj «łuski», padahnanaj pa pamiery da cehły, jakoj vykładzienyja rambičnyja ŭzory.
Zvarot da anhlijskaha architektara, choć i vyhladaje ekzotykaj, całkam vytłumačalny: u pačatku XX stahodździa ŭ Rasijskaj impieryi panavała moda na Anhliju. My ŭžo kaliści raskazvali pra toje, jak biełaruski šlachcic, architektar Ivan Žałtoŭski pierakonvaŭ svaich zakazčykaŭ pierarabić prajekty, vykananyja ŭ modnym anhlijskim styli, u kłasičnym duchu, jakim jon sam byŭ zachopleny.
Ale ŭ Biełarusi aničoha addalena padobnaha na Leskavickuju siadzibu nie isnavała. Navat pieršy «polski dom» taho ž Bejli Skota, kali jon byŭ realizavany na našych ziemlach, nie nastolki vybivajecca ź biełaruskaj architektury, jak druhi jaho prajekt. Prajekt byŭ šyroka pradstaŭleny ŭ zamiežnym druku i časta zhadvaŭsia ŭ polskim, ale zastavaŭsia i zastajecca absalutna niezaŭvažanym u Biełarusi.
Toje, što majsternia Bejli Skota padrychtavała poŭny kamplekt čarciažoŭ i detalirovačnych schiem, daje nadzieju, što ichnija kopii, jakija, mahčyma źbierahajucca dzieści ŭ brytanskich archivach, u daviesak da ilustracyj z brytanskich časopisaŭ, dapamohuć novym uładalnikam da drobiaziaŭ, u tym liku dekoru i mebli, adnavić aryhinalnuju zadumu architektaraŭ, zaviaršyć niezavieršanaje.
Kali b taki prajekt adnaŭleńnia byŭ realizavany, to siadziba ŭ Leskavičach, u jakoj spałučajucca siaredniaviečnaja surovaść i zakrytaść z kazačnaj ramantyčnaściu, nie mieła b sabie roŭnych u radyusie socień i socień kiłamietraŭ. Na žal, miascovyja ŭłady nie bačać zołata pad svaim nosam — siadziba pa prajekcie anhlijskaha architektara navat nie maje achoŭnaha statusu.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ-
U Minsku ŭ piatnicu adkryjecca vystava pad adkrytym niebam «Le Karbiuźje: minskaje recha»
-
Uładzimir Niaklajeŭ: Praminuły hod nie samy ŭdały ŭ žyćci — amal pałovu jaho prakačaŭsia ŭ špitalach
-
Maładaja aktrysa Kołasaŭskaha teatra, jakaja začapiła ludziej vykazvańniem pra biełaruskuju movu, zvalniajecca
Cichanoŭski raskazaŭ, što treba było rabić u žniŭni 2020-ha62
Kamientary
Ale kaniešnie, dobra było b, kab prajekt byŭ by realizavany.