Jak biełarusy čytali i vymaŭlali carkoŭnasłavianskija słovy ŭ XVIII stahodździ? Jość mahčymaść heta vyśvietlić
Ci možna daviedacca, jak čytali i vymaŭlali carkoŭnasłavianskija teksty ŭ siaredzinie XVIII stahodździa, naprykład, dzie-niebudź pad Minskam? Heta pryblizna možna ŭjavić, kali śviatar dla zručnaści vyrašaŭ zanatavać dla siabie carkoŭnasłavianski tekst bolš zvykłaj dla jaho ŭ XVIII stahodździ łacinskaj hrafikaj, piša ŭ fejsbuku historyk Dzianis Lisiejčykaŭ.
Bačym, što «h» zaŭsiody frykatyŭny (Hospodi, twoieho, błaho), «r», «č» i «t» zaŭsiody ćviordyja (Caru, Woskresenie, żywotworaszczy, czudo, tyran, uczytel, otec, tebe). «ѣ» vymaŭlałasia jak «i», a nie jak «je» (Diwy Maryi, Pobidonosca, czełowik, nini y prysno i wo wiki wikom).
U vypadku ź niekatorymi słovami, jak z Błahosti, bačym, što «t» tut jak byccam miakkaje. Ale dalej śviatar pry napisańni prostaludzinskich imionaŭ svaich parafijan, dzie jon nie byŭ abmiežavany carkoŭnasłavianščynaj, pakazvaje, jak jon u takich vypadkach vymaŭlaje hetaje «sti» — jak u imieni Nieścier, to-bok tut miakkaje «ść».
Natavańnie ž imionaŭ uvohule padarunak dla taho, chto chacieŭ by pačuć asablivaści maŭleńnia taho času.
U siaredzinie XVIII stahodździa jak na padbor i akańnie ź jakańniem, i dziekańnie ź ciekańniem, a «w» u imionach Awłas i Pawluk, možna nie sumniavacca, vymaŭlałasia jak «ŭ»:
Achrem, Ahapon, Ahiey, Alisiey, Anań, Aniśka, Apanas, Astap, Awłas, Chalimon, Chama, Chwiedar, Cimoch, Cit, Daniła, Harasim, Hryszka, Illa, Jarmak, Jaśka, Jawchim, Jawsiey, Kaciaryna, Kastuś, Konan, Maćwiey, Maysiey, Mikita, Naściucha, Pawluk, Piatrok, Pilip, Prachor, Raman, Sawaściey, Siamion, Supron, Tacjana, Wasil.
Pryblizna hetak ža čytali i vymaŭlali słovy z ruskamoŭnych dakumientaŭ XVI-XVII stahodździaŭ, kopii jakich (fundušy, padaravańni, sudovyja pracesy) znachodzilisia ŭ archivie badaj kožnaj carkvy.
«Dźvie Kazy» ci niešta inšaje? 300 hadoŭ tamu ŭ Navahrudku była vulica ź intryhoŭnaj nazvaj
Što pasłuchać pa historyi Biełarusi? Sabrali najlepšyja padkasty
Kolki ž napraŭdzie kaštavali słuckija pajasy? Zusim nie hetulki, jak platuć
Daśledčyk daviedaŭsia pra historyju pieršych hadzińnikaŭ Žyrovickaha manastyra
Ciapier čytajuć
Cichanoŭski patłumačyŭ, čamu jon tak pavodziŭ siabie ŭ Ńju-Jorku69
Kamientary
1. Heta vymaŭleńnie ŭ vakolicach Mienska, u inšych rehijonach było b inakš.
2. Słovy "otec, tebe" heta naŭraćci "otec, tebie" chutčej za ŭsie prosta "otiec, tiebie". Bo fanietyčny pierachod "d́/ť" u zvyšmiakkuju formu "dź, ć" nie zaŭsiedy zaŭvažny, biełarusy sami nie zaŭvažajuć što dziekajuć i ciekajuć. + jość dyjalekty dzie hetaja źjava amal nie vyražana
3. Dyftonh "ѣ" moža i sprościŭsia da "i" mienavita ŭ dyjalekcie hetaha aŭtara, ale ž jon vymaŭlajecca pa staražytnamu jak "ije" i da sich por u paŭdnievych dyjalektach. Abo alternatyŭna jak "iei", "iej". Biełaruskaja mova vidać adzinaja jakaja jaho zachavała.
4. Zaŭvažcie adsutnaść takoha paŭsiamiesnaha akańnia jak u sučasnaj normie: Hospodi, twoieho, błaho (nie hospAdi, tvAjeho, błahA). (Što łahična dla paŭdnievamienskaj dyjalektyki)
5. "što «h» zaŭsiody frykatyŭny". Frykatyvizacyja hetaha huka sapraŭdy vielmi staražytnaja źjava (pryčym ahulnalinhvistyčnaja a nie tolki słavianskaja), jašče Karski pra toje pisaŭ. Ale jość źviestki pra vykarystańnie reliktavaha vostraha G ci to papieramienna G/H va ŭschodnich kryvičaŭ u 19-20 st. To bo čarhavańnie G/H z pastupovym źmiaščeńniem u polš "papularny ŭ tyja časy" frykatyŭny H adbyvałasia ciaham tysiačahodździa ci nie bolš.
Nie zhodzien. Biełaruskaja mova zachoŭvaje amal što ŭsie charakterystki starasłavianskaj fanietyki. Prosta hladzieć treba na mieńšyja starejšyja (navat choć i reliktavyja) dyjalekty, a nie na bolšaść.
A voś admaŭlać biełaruskaj movie ŭ suviazi sa staražytnaściu - voś dzie hańba! Usiu starasłavianskaść maskalu addali.