«Navat darosłyja chacieli dałučycca». Jak biełarusy ŭ emihracyi arhanizavali letnik dla dziaciej u Biełaviežskaj puščy
Na Padlaššy, pobač ź Biełaviežskaj puščaj, prachodzić biełaruski dziciačy letnik «Zubrovyja ściežki». Tam adpačyvajuć dzieci biełaruskich emihrantaŭ z Polščy i Litvy. Mahčymaść pravieści letnik źjaviłasia dziakujučy biełarusam, jakija zafundavali 1,5% ad svaich padatkaŭ u prajekt Svae. «Budźma Biełarusami» parazmaŭlała z arhanizatarkaj letnika Maryjaj Hryc pra letnik i pra toje, ci hatovyja biełarusy dasiul padtrymlivać danatami i achviaravańniami biełaruskija prajekty za miažoj.
Pieršy z troch zajezdaŭ pačaŭsia 17 lipienia. U letnik pryjechali 18 dziaciej ad dzieviaci da 17 hadoŭ.
Ideja arhanizavać letnik u Maryi ŭźnikła na padstavie ŭłasnaha dośviedu. «U emihracyi mała jakija siemji mohuć dazvolić sabie nianiečku dla dziaciej, ci majuć mahčymaść, kab babula pryjechała ci dałučyłasia ŭvohule», — kaža Maryja. — To bok baćki zastajucca sam nasam ź dziećmi. A čas ad času heta siemji, dzie chtości ŭ źniavoleńni. Usie abaviazki pa dahladzie za dziećmi kładucca na adnu ci dźvie asoby. A treba niejak pracavać, vyžyvać, naładžvać usialakija pracesy«.
Kali pačynajecca leta, to ŭ baćkoŭ zvyčajna paŭstaje pytańnie: «A što rabić ź dziećmi?». Heta źviazana z tym, što sadki i škoły zakryvajuć na leta. U takim vypadku, na dumku Maryi, baćkam nie zrazumieła, «ci ty vydatkoŭvaješ uvieś svoj čas na toje, kab dahladać dzicio, ale za jakija hrošy tady žyć? Albo ty pracuješ, a tvajo dzicio siadzić u telefonie ci kampjutary i ty maješ pačućcio viny».
Na dumku Maryi, letnik nie vyrašaje prablemu hłabalna:
«Dva letnija miesiacy — heta surjozny vyklik dla baćkoŭ. Ale, kali chacia b padčas našaha zajezdu baćki mohuć pabyć sami, papić jašče ciopłaj harbaty, paradzić ź niejkimi svaimi pytańniami albo elemientarna adharavać svajo stanovišča, heta ŭžo vielmi dobra».
«Kali łaska, vaźmicie maje hrošy, tolki skažycie kudy i kali pryjechać»
Letnik arhanizavali nie za hrantavyja ci fondavyja hrošy. Pavodle słoŭ Maryi, heta prykład taho, što dziakujučy biełarusam i biełaruskam u emihracyi źjaviłasia «heta niejmaviernaja letniaja avantura dla dzietak i dla mianie taksama».
«Na płatformie Svae jość prajekt «Buduj svajo». Jaho sens u tym, što ŭ Polščy i ŭ Litvie ludzi, spłačvajučy padatki, mohuć achviaravać 1,5% u hramadski słoik. I tyja, chto skinuŭsia, vyrašajuć na što ich vydatkavać», — patłumačyła Maryja.
Jana prapanavała vydatkavać sabranyja hrošy na arhanizacyju dziciačaha letnika. Prajekt pieramoh u hałasavańni.
«Bo navat darosłyja ludzi pisali, što vielmi chočuć patrapić na taki adpačynak. Z takoj ža prahramaj i łakacyjaj: «Kali łaska, vaźmicie maje hrošy, tolki skažycie kudy i kali pryjechać»».
Maryja razumieje, što ŭ ludziej jość popyt nie tolki na adpačynak dla dziaciej, ale i dla darosłych. «Pryjechać, pabyć u cišy. Pahladzieć, jak chodzić busieł, jak śpić zubr. Prosta adklučycca chacia b na vychadnyja. Mnie pisali ludzi, u jakich niama dziaciej, i kazali: «Kali ŭ mianie niama jašče dziaciej, to ličycca, što ja jašče nie zusim darosły. Vaźmicie mianie chacia b vałancioram».
Biełarusy dasiul hatovyja danacić, ale pytańnie z čym ty prychodziš da ludziej
Na dumku Maryi, u 2020 — 2022 hadach u biełarusaŭ była niejmaviernaja chvala žadańnia kudyści danacić i štości rabić. «Ale vielmi naiŭna ličyć, što praź piać hadoŭ budzie toje ž samaje». Joj padajecca, što chvala prajšła, ale, «kali pahladzieć praŭdzie ŭ vočy, to kraŭndfaŭndynhavyja placoŭki pracavali i da 2020 hoda. Ludzi źbirali na svaje prajekty. Tamu mnie padajecca, što ahulny ŭzrovień ludziej da samaarhanizacyi i da taho, kab achviaravać svaje hrošy, pastajanny».
«Tut historyja pra toje, što ty prapanuješ. To bok, kali treba dapamahčy čałavieku adnavić zdaroŭje, zuby i zrok paśla piacihadovaha źniavoleńnia, to nie staić pytańnie danacić ci nie», — kaža Maryja. — Taksama moj prajekt šmat ludziej padtrymała, bo ludzi razumieć ci heta historyja vartaja ich układańnia. Tut pytańnie nie ŭ tym, hatovyja [danacić — Budźma Biełarusami] ci nie, a z čym ty prychodziš da ludziej.
«Dla zvyčajnych ludziej niašmat varyjantaŭ»
Pieršapačatkova Maryja płanavała, što budzie addavać pryjarytet siemjam z dośviedam źniavoleńnia ci tym, u kaho zaraz chtości źniavoleny albo ludziam, jakija prymali ŭdzieł u vajskovych dziejańniach. Ale apynułasia, što dla ich jość roznyja prapanovy. Tady jana pabačyła, nakolki vialiki popyt u ludziej, jakija nie traplajuć u hetuju hrupu, na jakuju zvyčajna źviartajuć uvahu pry prapanovie dapamohi.
«U mianie była fantazija, što ŭ mianie buduć asobnyja hrupy. Kali ja pačała zajmacca hetaj spravaj, ja daviedałasia, što jość alternatyŭnyja prapanovy, ale mienavita dla zvyčajnych ludziej niašmat varyjantaŭ», — raspaviadaje Maryja. — Tamu spačatku ja dumała, što heta buduć dva zajezdy dla siemjaŭ palitźniavolenych i vajskoŭcaŭ ź Litvy i Polščy, a treci ŭžo dla ŭsich biełarusaŭ u emihracyi. Ale potym pačaŭsia taki broŭnaŭski ruch, što chtości pieradavaŭ svajo miesca zapisanaje. Ci zahadzia papiaredžvali, što nie pajeduć i znachodzili čałavieka na hetaje miesca, kab mnie nie prychodziłasia šukać.
Tamu biełaruskaja salidarnaść prajaŭlałasia na kožnym kroku. Heta była niejmaviernaja padzieja».
U vyniku Maryja prapanoŭvała zvyčajnym ludziam taksama dałučycca i adpravić svaich dziaciej u letnik. «Ja stolki dobrych słoŭ i padziak pačuła, za toje što ja rablu. Heta prosta niejmavierna», — skazała arhanizatarka letnika.
«Dzieci nie rabili vybaru. Ich prosta ŭziali i źvieźli ŭ čužuju krainu»
Pavodle słoŭ Maryi, jana chacieła dapamahčy baćkam, ale z druhoha boku, joj «vielmi baluča za toje, praz što ciapier prachodziać dzieci. Baćki byli vymušanyja ŭziać i źvieźci ich u čužuju krainu, ad siabroŭ, ad utulnaj norki. Zrazumieła, što tak skłaŭsia los i heta dziela ich dabrabytu, ale ž heta nie byŭ ich volny vybar».
Maryja chacieła pakazać dzieciam, što jany nie sami tut. U ich jość atačeńnie i takija ž dzieci, «jakija iduć składanym šlacham, i što narmalna trymacca razam i razam iści dy pieraadolvać roznyja składanaści».
«I ŭrešcie rešt, chaj by jany pabudavali svoj nietvorkinh. Bo nieviadoma, kali heta skončycca, a jany buduć mieć svaju zusim maładzieńkuju sietku kantaktaŭ», — ličyć Maryja.
Biełaruś heta nie tolki straty, represii i Łukašenka
Taksama Maryja adznačaje, što dzieci davoli palityzavanyja, i varta heta razbavić inšymi ŭražańniami, kab dla ich biełaruskaść nie była tolki pra straty, represii i Łukašenku. Kab dzieci razumieli, što biełaruskaść — «heta kłasna, viesieła i cikava. Heta paŭstancy, mifičnyja niačyściki, pryhožyja vyjaŭlenčyja akaličnaści, malavanka z vycinanakaj, pryroda dy ramiostvy. To bok pakazać, što heta nie tolki hora, ale i kajf».
U vyniku Maryja prapanoŭvała zvyčajnym ludziam taksama dałučycca i adpravić svaich dziaciej u letnik. «Ja stolki dobrych słoŭ i padziak pačuła, za toje što ja rablu. Heta prosta niejmavierna», — skazała arhanizatarka letnika.
U prahramie letnika Maryja rabiła akcent na kulturnicki składnik. Bo dla jaje vielmi istotna, kab naša historyja pieradavałasia dalej, «tamu tut maksimalna raznastajnyja kulturnickija mierapryjemstvy.
«Hety letnik my ładzim kala Biełaviežskaj puščy, i tut vialiki ekałahičny składnik. Tamu što, niahledziačy na toje, praź jakija časy my idziem, usio adno kłasna, kali jość niejki hrunt, jaki bolš mienš stabilny», — ličyć Maryja.
«Biełaviežskaja pušča — heta i biełaruskaja historyja, a Padlašša — miesca, dzie žyvie biełaruskaja nacyjanalnaja mienšaść u Polščy. Tamu ja spadziajusia, što ŭ nas jość takoje miesca, dzie my možam nie adčuvać siabie čužymi».
Dzieci dziaŭbli borć, zajmalisia hančarstvam i razmaloŭvali šopiery
Padčas pieršaha zajezdu da dziaciej pryjazdžaŭ bortnik. Jaki raspavioŭ pra pčoł, a taksama pryvioz z saboj borć i pakazaŭ, jak našyja prodki rabili ich z draŭlanych kałodaŭ.
«Marko [bortnik — Budźma Biełarusami] — prosta lehiendarnaja asoba, mnie padajecca. Bortnictva mała taho, što ŭ śpisie niemateryjalnaj spadčyny JUNIESKA, dyk jano amal nidzie nie zastałosia, akramia biełaruskaha Paleśsia. A heta žyvy čałaviek, jaki nie pa knižkach vučyŭsia bortnictvu, a heta tradycyja, jakuju jamu pieradali baćki i dziady. I tamu jaho raspovied pra dzikich pčoł vyklikaŭ furor. A ŭličvajučy toje, što jon pryvioz z saboj kałodu, ź jakoj robiać borć, i daŭ dzieciam jaje padziaŭbać — heta prosta vizhatańnie i zachapleńnie», — raspaviała Maryja.
Taksama da dziaciej pryjazdžaŭ hančar, jaki raspavioŭ dzieciam pra biełaruskija i padlašskija hančarnyja tradycyi. «My zajmalisia intuityŭnaj lepkaj. U kožnaha atrymałasia niešta svajo, adno na adno niepadobnaje. Heta była vielmi kłasnaja praktyka, bo było bačna, u kaho jakija dumki i jaki stan».
Akramia taho, padčas letnika dzieciam raskazali pra malavanyja dyvany, vyjaŭlenčyja tradycyi i muziej malavanki ŭ Zasłaŭi. Paśla raspoviedu dzieci samastojna razmaloŭvali šopiery pavodle matyvaŭ malavanki.
«My hladzieli, jakija byvajuć formy, jakoje napaŭnieńnie vyjavy i jak jano ŭžyvajecca — žyvioły, ptuški, jahady. Usio pajšło zusim nie pa płanu i tvorčaść vyrvałasia za miežy prapanavanaha majstar-kłasa. Bo dzieci pačali rabić trafarety na svaich cišotkach i pieraasensavańnie tradycyj adbyvałasia naŭprost na maich vačach», — raspaviała Maryja.
Taksama da dziaciej pryjazdžaŭ rekanstruktarski kłub Invictus 1863 i raspaviadaŭ pra časy Paŭstańnia Kastusia Kalinoŭskaha. «Raspaviali pra roznyja akaličnaści žyćciovyja i pobytavyja. Nie suchija niejkija fakty z padručnika, a heta była žyvaja historyja. A kali kiraŭnik kłuba Vasil Kałač pakazvaŭ, jak stralać sa zbroi, to prosta byŭ furor».
«Usio što ty bačyš — toje, što vychoplivaje śviatło lichtaryka»
Pavodle słoŭ Maryi, vielmi kłasnaja atrymałasia načnaja ekskursija. Joj vielmi chaciełasia, kab dzieci navučylisia słuchać pryrodu i nazirać za joj.
«My chadzili nočču słuchać soŭ. Sovy nie zachacieli śpiavać, ale było cikava, jak dzieci adčuvajuć siabie, kali treba pasiadzieć moŭčki i ŭ ciemry», — raspaviadaje Maryja. — Spačatku ich było nie supakoić, a kali supakoilisia, jany pačali nočču daśledavać les. To bok dzie jany siadzieli, na pavalenych drevach, pačali razhladać: «A što heta za kara? A jaki vialiki smoŭž. A hetaja jahadka — malina ci nie?». To bok heta adbyvałasia nočču, kali ŭsio što ty bačyš — heta toje, što vychoplivaje śviatło lichtaryka ŭ ciabie na hałavie. I jany zanurylisia ŭ taki cikavy stan daśledavańnia tajamnic puščy. Mianie samu heta vielmi ŭraziła».
Akramia hetaha, dla dziaciej zapłanavali padobnuju praktyku, ale ranicaj. Kali ich na śvitanku paviaduć na vyšku dla ptuškavańnia, kab pahladzieć na ptušak. A pad kaniec zajezdu dziaciej paviazuć u Biełaviežskuju pušču.
«Jość Biełaviežskaja pušča, jakaja ŭ nas za płotam, a jość reziervat. Tam možna chadzić tolki pa adnoj ściežcy i z čałaviekam, jaki budzie supravadžać. Heta budzie spradviečny, sapraŭdny les, jaki jość na baku Biełarusi i na baku Polščy. Ale heta tyja ž samyja raśliny i tyja ž samyja drevy, što i na radzimie».
«Litaralna za płotam hulajuć zubry»
Samaje hałoŭnaje praviła letnika — nie vychodzić za terytoryju bazy. Za parušeńnie — dzicia adrazu vyklučać z łahiera, bo litaralna za płotam hulajuć zubry i busły.
«Kali busłami mała kaho možna ździvić, to, kali ty bačyš sapraŭdnuju vielizarnuju žyviolinu — heta vielmi mocna ŭražvaje», — kaža Maryja. — Litaralna ŭčora, kali apuściłasia smuha, da nas pryjšoŭ zubr. I mnie padajecca, dzieci zrabili kala miljarda fotazdymkaŭ. Nastolki heta ich uraziła. U mietrach 50, moža, stajaŭ hladzieŭ na nas, a my na jaho z-za płota».
«Starejšyja dzieci samastojna biaruć apieku nad małodšymi»
Maryja płanavała, što ŭ letniku źbiaruć dziaciej ad 12 da 16 hadoŭ, kab byli ahulnyja intaresy. Ale ŭ letnik pryjechali i małodšyja dzieci vaśmi — dzieviaci hadoŭ.
«Kali ŭ siemjach troje dzietak i dvuch uziać u letnik, a dzieviacihadovuju małyšku nie ŭziać. Nu jak heta? Jak ty joj patłumačyš, što tvaje starejšyja źjazdžajuć viesialicca. Mianie vielmi prosta pradavić u hetym płanie», — uśmichajecca Maryja.
Pavodle jaje słoŭ, u małodšych dzietak svaja prahrama i svaja atmaśfiera. Maryja na svaje vočy pabačyła, jak pracuje sistema mantesory, «kali małyja ciahnucca za starejšymi, a starejšyja samastojna biaruć apieku nad małodšymi».
U arhanizacyi letnika ŭdzielničaje bolš za 50 čałaviek
Na pytańnie, nakolki składana arhanizavać padobny letnik, Maryja adkazała koratka: «Składana».
Maryja adznačyła, što joj vielmi paščaściła z kamandaj. Bo, na jaje dumku, nabrać ludziej, jakim možna davieryć dziaciej — heta toj jašče vyklik. «U mianie vielmi nadziejnyja hetyja ludzi — heta našyja važatyja, našaja fieja-kucharka. I kali štości adbyvajecca, jany nastolki chutka reahujuć i padtrymlivajuć. Biaruć na siabie inicyjatyvu i adkaznaść».
«Najpierš, dla mianie samaja vialikaja prablema — maja niedastatkova dobraja polskaja mova. Tamu što, niahledziačy na toje, što ŭsie ŭdzielniki i ŭdzielnicy letnika ź Biełarusi, niejkija arhanizacyjnyja momanty, kštałtu arendy aŭtobusa, pajezdki ŭ Biełaviežskuju pušču, zakupaŭ charčavańnia i techničnyja momanty treba vyrašać ź miascovym nasielnictvam», — raspaviała Maryja. Sa składańniem damoŭ, rachunkaŭ i vyrašeńniem jurydyčnych pytańniaŭ na dapamohu Maryi pryjšła fundacyja «Tutaka».
«Heta niaprosty šlach. Ahułam va ŭsioj hetaj arhanizacyi ŭdzielničaje bolš za 50 čałaviek, i ja nie liču baćkoŭ».
«Kłasna, što dzieci vučacca samastojnaści»
Dla niekatorych dziaciej — heta pieršy samajstojny vyjezd, i Maryja bačyć, nakolki za tydzień dzieci stali samastojnyja.
«Kali ŭ ciabie ŭ apiekunach tvaje baćki, jakija musiać pracavać, to praściej dać telefon. Heta nie pretenzija, bo ja sama razumieju, što byvaje taki stan, kali niama mocy ŭstać z pracoŭnaha kresła», — adznačaje Maryja. — I ja baču, nakolki za tydzień dzieci luboha ŭzrostu stali samastojnyja. Jany dahladajuć siabie, my abmiarkoŭvajem, što takoje ŭzajemnaja pavaha. Bo ŭ pieršy dzień ja dumała, što heta vidavočna, a na druhi dzień u nas užo było pasiadžeńnie i my abmiarkoŭvali, što takoje miežy, pavaha, čamu nielha brać čužyja rečy i što takoje čužyja rečy. Navat elemientarna zapaminać, u jakim adzieńni ty chodziš. Bo my sabrali, paprali adzieńnie, a potym nie viedali čyje kofty, bo nichto nie pryznavaŭsia. Heta pobytavyja rečy i kłasna, što dzieci vučacca takoj samastojnaści».
Siarod idej — rabić siamiejnyja zajezdy i arhanizavać zimnik
Maryja nie płanuje ŭ nastupnym hodzie znoŭ udzielničać u prajekcie «Buduj svajo». Ale maje dumki rabić letnik kamiercyjna.
«Moža być, nie poŭny košt, a znajści niejkich partnioraŭ i donaraŭ. Ale mnie padajecca, što i prahrama, i prapanova nastolki kłasnyja, što mohuć mieć pośpiech».
Maryja maryć, kab heta nie była razavaja historyja, i płanuje praciahvać rabić hetuju spravu, ale ŭžo bolš prafiesijna i bolš hruntoŭna. «Ja ŭsprymaju hety davier ludziej, jakija prahałasavali za moj letnik, napeŭna, jak inviestycyju. Moža, jany tak nie dumajuć, ale ja adčuvaju takuju adkaznaść».
Siarod idej u Maryi — pajezdki vychadnoha dnia, kali možna sabrać nievialikuju hrupu i pryjechać u letnik. Kab piatnicu i subotu čymści zajmacca, a ŭ niadzielu raźjazdžacca. Taksama jak ideju Maryja razhladaje tak zvany zimnik — na zimovyja kanikuły.
«Šmat baćkoŭ da mianie źviartałasia, čyje dzieci zusim maleńkija: «Ci možna arhanizavać im adpačynak nie dziela taho, kab pabyć baćkam sam nasam, a dziela taho, kab u dziaciej byli siabry», — skazała Maryja.
Na jaje dumku, małodšym dzieciam jašče składaniej zachavać svaju identyčnaść i pieražyć letnija časy. Tamu, jana razhladaje mahčymaść rabić siamiejnyja zajezdy. «Kab mnie nie pieradavali apieku, a kab ja mahła, naprykład, zajmać čymści dziaciej, pakul, baćki moŭčki pasiadziać i pahladziać na zubroŭ».
Maryja nie ŭpeŭniena, što heta budzie vialikaja i hruntoŭnaja historyja na ŭsio leta, naprykład, 10 zajezdaŭ. «Ale toje, što prajekt budzie praciahvacca ŭ roznych formach i tut buduć źbiracca ludzi roznaha ŭzrostu, roznych intaresaŭ. Navat u bok retrytu dla darosłych ludziej bieź dziaciej. Kab my na ŭvachodzie skłali svaje mabilnyja telefony i zabrali ich praz 1,5 dni».
U «Zubrovych ściežak» jość staronka ŭ Instagram i Maryja prapanuje sačyć za abviestkami i ŭsimi navinami letnika tam.
Hety prajekt — paćviardžeńnie, što siła biełarusaŭ u salidarnaści
Maryja całkam zhodnaja z tym, što siła biełarusaŭ u salidarnaści, bo «kali b nie była, my b zaraz tut nie byli.
Moj prajekt — paćviardžeńnie, što siła i salidarnaść mohuć niejmaviernaje. Naprykład, try razy 18 dziaciej mohuć źjeździć na ŭskrajki cyvilizacyi, pahladzieć na žyvioł i daviedacca kłasnyja štuki pra Biełaruś».
-
Navumčyk pra niezaležnaść Biełarusi: Pucin nie zdolny mabilizavać nivodnaha biełarusa na vajnu — nacyjanalnyja aŭtanomii Rasii nie majuć i hetaha
-
Muzykanty vydalajuć svaju muzyku sa Spotify, bo jon spansiruje kampaniju, jakaja vyrablaje tysiačy dronaŭ dla Ukrainy
-
U Biełarusi sioleta niama čarnic. Kali letaś narychtoŭščyki pryniali dziasiatki ton jahad, to sioleta — ničoha
Ciapier čytajuć
«Ludzi, budźcie pilnyja! U takoj situacyi moža apynucca kožny žychar ES!» Hramadzianin Litvy, asudžany ŭ Biełarusi da 13 hadoŭ za «špijanaž», pieradaŭ list z kałonii37
«Ludzi, budźcie pilnyja! U takoj situacyi moža apynucca kožny žychar ES!» Hramadzianin Litvy, asudžany ŭ Biełarusi da 13 hadoŭ za «špijanaž», pieradaŭ list z kałonii
«Niezaležnaść nie padaje ź nieba i nie dajecca nazaŭsiody. Jaje treba abaraniać». Cichanoŭskaja vystupiła z zajavaj da 35-hodździa pryniaćcia Dekłaracyi ab suvierenitecie4545
Kamientary