Štučny intelekt dapiša historyju Staražytnaha Ryma tam, dzie historyki niazdatnyja supastavić fakty
Brytanskija navukoŭcy i śpiecyjalisty z łabaratoryi Google DeepMind raspracavali prahramu, jakaja z dapamohaj štučnaha intelektu zapoŭnić prabieły ŭ našych viedach pra historyju Staražytnaha Ryma.
Jana budzie dapamahać historykam analizavać, paraŭnoŭvać i adnaŭlać nadpisy na pomnikach, ścienach i pradmietach pobytu, piša Bi-Bi-Si.
«Nadpisy — adna z samych rańnich form piśmiennaści. Heta pramyja śviedčańni pra antyčnuju historyju, movy i hramadstvy, i tamu jany majuć vialikuju kaštoŭnaść dla historykaŭ. Ale na praciahu stahodździaŭ jany paškodžvajucca, i rasšyfroŭvać ich — heta jak byccam składać hihanckuju mazaiku ź dziasiatkaŭ tysiač častak, 90 pracentaŭ jakich stračanyja», — tłumačyć doktarka Tea Somieršyłd, historyk z Notynhiemskaha ŭniviersiteta i adna z raspracoŭščyc prahramy «Eniej» (Aeneas).
Nazva prahramy «Eniej» simvaličnaja: u staražytnarymskaj mifałohii hety hieroj Trajanskaj vajny z carskaha rodu dardanaŭ ličyŭsia prodkam Romuła i Rema, zasnavalnikaŭ Ryma, jaki pryvioŭ acalełych trajancaŭ z razburanaj Troi ŭ Italiju.
Jak pracuje «Eniej»
«Eniej» paraŭnoŭvaje pradstaŭlenyja jamu nadpisy abo frahmienty nadpisaŭ z ułasnaj vielizarnaj bazaj danych z 176 tysiač rymskich nadpisaŭ i malunkaŭ, znachodzić padobnyja abo anałahičnyja teksty, prapanuje mahčymyja varyjanty stračanych słoŭ i častak skazaŭ, prapanuje datu stvareńnia — i robić usio heta imhnienna.
«Historyki nie mohuć znajści ŭsie hetyja paraleli ŭ dziasiatkach tysiač nadpisaŭ za ličanyja siekundy — i mienavita tut štučny intelekt moža stać im pamočnikam», — tłumačyć druhi saaŭtar «Enieja», doktar Janis Asael, śpiecyjalist pa ŠI z Google DeepMind.
Testavańnie na «Dziejańniach boskaha Aŭhusta»
Raspracoŭščyki «Enieja» pratestavali svaju prahramu na znakamitym tekście «Dziejańni boskaha Aŭhusta» (Res Gestae Divi Augusti) z chrama Aŭhusta ŭ Ankiry (sučasnaja Ankara ŭ Turcyi).
Hety tekst byŭ napisany pieršym rymskim impierataram Aŭhustam, jaki apisaŭ u im svajo žyćcio i dasiahnieńni. Jon maje vielizarnaje značeńnie dla razumieńnia taho pieryjadu ŭ historyi Ryma. Adnak dakładnaja data napisańnia tekstu zastajecca pradmietam sprečak siarod historykaŭ.
«Eniej» prapanavaŭ dva najbolš vierahodnyja pieryjady: ad 10 da 20 hoda našaj ery i ad 1 da 10 hoda da našaj ery.
Raspracoŭščyki padkreślivajuć, što hety vynik śviedčyć pra vysokuju jakaść prahramy: bolšaść historykaŭ taksama ličyć, što tekst byŭ napisany mienavita ŭ adzin z hetych pieryjadaŭ.
Nie zamiena, a pamočnik
Jak adznačajuć Tea Somieršyłd i Janis Asael, «Eniej» — heta mienavita pamočnik historyka, a nie zamiena žyvomu daśledčyku.
Kamanda dała mahčymaść pratestavać prahramu 23 historykam i vyjaviła, što historyk razam z «Eniejem» dasiahaje lepšych vynikaŭ, čym kožny paasobku.
«U vodhukach havaryłasia, što «Eniej» nie tolki paskaraje pracu historykaŭ, ale i znachodzić paraleli, jakich jany sami raniej nie zaŭvažali», — kaža doktar Somieršyłd.
Kantrol za ŠI zastajecca za historykam
Usie, chto karystajecca papularnymi ŠI-prahramami ŭ internecie, viedajuć, što jany časta dajuć sumnieŭnuju infarmacyju i dadumvajuć adkazy. Mienavita tamu, kaža doktar Asael, «Eniej» — heta instrumient u rukach historyka, a nie jaho zamieńnik.
«My pryznajom, što ŠI nie zaŭsiody maje racyju, i ja nie dumaju, što historyki buduć čakać ad jaho niepachisnaj praŭdy», — tłumačyć Janis Asael. Historykam treba budzie samastojna aceńvać prapanovy «Enieja» i vyrašać, jakija ź ich bližejšyja da histaryčnaj praŭdy.
Inšyja pośpiechi ŠI ŭ archieałohii
Hety abvuhleny skrutak navukoŭcy zmahli «razharnuć» i pačać rasšyfroŭvać dziakujučy renthienu i ŠI. Fota: Badlijanskaja biblijateka
U pačatku hetaha hoda kamanda navukoŭcaŭ virtualna «razharnuła» i pačała rasšyfroŭvać skrutak z horada Hierkułanum, jaki razam z Pampiejami byŭ źniščany vyviaržeńniem Viezuvija ŭ 79 hodzie n. e.
Hety papirusny skrutak, što zachoŭvajecca ŭ Badlijanskaj biblijatecy ŭ Oksfardzie, całkam abvuhliŭsia i pralažaŭ pad płastom popiełu i ziamli amal dźvie tysiačy hadoŭ, tamu fizična jaho razharnuć niemahčyma. Ale dziakujučy renthienu i ŠI navukoŭcy atrymali «płoskuju» ličbavuju vyjavu skrutka.
Niekatoryja litary i słovy na im možna pračytać, i daśledčyki miarkujuć, što heta byŭ fiłasofski tekst. Ale ŭ cełym jon zastajecca małačytelnym — i tut, mahčyma, «Eniej» abo inšaja padobnaja prahrama zmoža dapamahčy ŭ jaho adnaŭleńni i rasšyfroŭvańni.
«Zabrali jaho. Nie kinieš ža, usio ž taki naš čałaviek». Łukašenka vykazaŭsia pra Statkieviča17
«Zabrali jaho. Nie kinieš ža, usio ž taki naš čałaviek». Łukašenka vykazaŭsia pra Statkieviča
«U vyniku jon skazaŭ mnie: «Chopić mianie šantažavać, ja chaču palubavacca hetymi drevami». Aksana Kołb raskazała, pra što razmaŭlała sa Statkievičam na miažy88
Kamientary