Znajomaja addała minčuku stary viaskovy dom na chutary — toj pieratvaryŭ jaho ŭ šedeŭr
Vioska Raschodna amal vymierła, stała chutaram. Alaksandr Hutoŭski, jaki tam žyvie, nazyvaje siabie svabodnym mastakom. Pamianiaŭšy minskuju kvateru na domik u hłušy, jon užo niekalki hadoŭ stvaraje za horadam maleńki kazačny śviet: upryhožvaje svaju chatu ŭ karunki kaflaŭ, robić unikalnuju meblu i dekor z usiaho, što traplajecca pad ruku… Praŭda, lubujecca hetaj pryhažościu pakul tolki jon sam, adzin-adziny susied i niekalki miascovych kocikaŭ.
Jaho historyju raskazvaje «Anłajnier». Pryvodzim ź nievialikimi skračeńniami.
Paznać dom Alaksandra možna jašče na padjeździe da chutara: zdaloku vidniejucca fihury z dreva, kamienia, bietonu… U adnych uhadvajucca siłuety ptušak i źviaroŭ, u inšych — čystaja abstrakcyja.
Alaksandr ruchajecca žvava, vočy bliščać — ni za što nie dasi jamu 71 hod. Dziadulem takoha enierhičnaha čałavieka ŭžo sapraŭdy nie nazavieš.
Kaliści Raschodna było vialikaj vioskaj. Da vajny tut stajali dziasiatki damoŭ, a potym pryjšli niemcy — i spalili pałovu chat. Chacieli rasstralać ludziej za suviaź z partyzanami. Ale miascovych vyratavaŭ adzin čałaviek: padčas Pieršaj suśvietnaj jon apynuŭsia ŭ niamieckim pałonie, vyvučyŭ movu i zdoleŭ uhavaryć aficeraŭ paškadavać žycharoŭ vioski.
Siońnia tut amal ničoha (i nikoha) nie zastałosia: ludzi daŭno raźjechalisia. Alaksandr navat pastaviŭ pamiatny znak — na vialikim vałunie załatymi litarami napisaŭ «Tut była vioska». Pobač — instalacyja z kamianioŭ z kryžam i čyhunnymi ptušačkami, znojdzienymi ŭ adnoj z zakinutych chat.
— Kafli ja rablu z dreva. Chvajovych došak pajšło ŭžo vielmi šmat. Ja ich znachodžu ŭ starych chatach — prosta abdziraju tyja, što lepš zachavalisia. Damy hetyja ŭžo pamirajuć, tam žyvie śmierć. Tamu chaj lepš jany słužać ludziam.
Cikavaść u Alaksandra nie tolki da dreva, ale i da kamianioŭ. Niadaŭna znajšoŭ pad hankam celny kavałak hranitu. Vyrašyŭ vypiłavać ź jaho jašče adzin kryž. Pracavaŭ doŭha — instrumient uvieś čas łamaŭsia, pakul mužčyna nie kupiŭ mahutnuju bałharku, na jakuju ŭstalavaŭ kruh z ałmaznym napyleńniem.
Užo na ŭčastku razroźnienyja vałuny stanoviacca paŭnavartasnymi instalacyjami. Chtości ŭbačyć u ich prosta hrudu kamianioŭ, chtości — ni na što nie padobnaje mastactva.
Adkul takaja cikavaść? Usio prosta: Alaksandr skončyŭ histaryčny fakultet BDU i adrazu paśla vypusku pačaŭ pracavać u Akademii navuk. Zajmaŭsia kamiennym viekam, udzielničaŭ u archieałahičnych raskopkach pa ŭsioj Biełarusi. Kalehi nazyvali takich supracoŭnikaŭ «mularami». Doma ŭ jaho navat była kalekcyja: siakiery, nakaniečniki streł, kramianiovyja nažy. Paźniej jon addaŭ jaje adnamu krajaznaŭcu.
Ź junactva taksama zachaplaŭsia fatahrafijaj. Pracavaŭ drukarom u BiełTA, a paśla fatohrafam u histaryčnym muziei: zdymaŭ ekspanaty da restaŭracyi, u pracesie i paśla.
— A potym staŭ volnym mastakom i źjechaŭ na radzimu maci, u Stoŭbcy. Srodki mieŭ ad zdačy kvatery i pavoli ŭładkoŭvaŭ stary dom. Mnie chapała. Hrošy dla mianie nie važnyja. Nie chaču kožnuju kapiejku ličyć, jak inšyja. Hałoŭnaje, što žyvu cikava.
Mienavita tam Alaksandr i zachapiŭsia kaflami. A pačałosia ŭsio z časopisa «Draŭlanyja karunki Tomska», jaki jon vypadkova dzieści kupiŭ. Doŭha razhladaŭ staronki i razvažaŭ, jak ža heta zroblena. Potym vyrašyŭ sam pasprabavać. I paniesłasia.
— Ź fizičnaj pracaj žyćcio mianie nikoli ščylna nie źviazvała —chutčej ja zaŭsiody byŭ čałaviekam umiełym. Pracavać rukami pryvučyli doma. Mama była madystkaj: u paślavajennyja hady jana šyła na zakaz, ale nie prosta adzieńnie, a «apošni šyk» pa modnych polskich časopisach, jakija niejkim čynam dachodzili da Zachodniaj Biełarusi. Abychodzicca sa šviejnaj mašynkaj umieŭ i ja: sam moh vyrabić spalnik, pałatku. Tady ich jašče nielha było kupić.
Baćka byŭ čałaviek zachopleny: rybałka, palavańnie, pčoły — usio jamu było cikava.
— A ŭžo pa-sapraŭdnamu pracavać rukami ja pačaŭ, kali ŭ viosku pierajechaŭ. Kali žyvieš na svaim padvorku, biez spravy siadzieć nie budzieš.
U Stoŭbcach dahetul staić pieršy «kazačny» dom Alaksandra. Praŭda, užo biez haspadara. Mužčyna vymušany byŭ adtul źjechać: častku doma jaho svajaki pradali inšaj siamji, i ŭžycca z novymi susiedziami nie atrymałasia.
— Ja nie chacieŭ svarycca. Ja chacieŭ tvaryć.
Praz čas znajomaja prapanavała Alaksandru pierajechać na chutar Raschodna, u chatu pamierłaj maci. Mužčyna byvaŭ tut raniej u haściach, dobra viedaŭ hetaje miesca.
— Jana skazała: «Žyvicie tut, inakš dom zahinie». Sama pryjazdžaje raz na hod — na Radaŭnicu, na mohiłki schadzić, paradak navieści.
Chata ŭ Raschodnie sapraŭdy źmianiłasia. Dach i vokny zajhrali kaflami, na fasadzie pasialilisia žar-ptuški, sovy, anioły. Nad budynkam ciapier «uzychodzić» sonca, ručka ŭvachodnych dźviarej pieratvaryłasia ŭ załatuju rybku, a na dachu źjaviŭsia fluhier sa zvyčajnych aluminijevych čarpakoŭ.
— Voś heta majo letniaje pracoŭnaje miesca, — pakazvaje majstar na stoł pad adkrytym niebam. — Zimoj pracuju na vierandzie, u mianie tut varštat staić. Kali vielmi choładna, piłuju na kuchni.
Na svajo novaje tvareńnie Alaksandr vydatkavaŭ krychu bolš za hod. Jak vyhladaŭ hety praces? Spačatku mužčyna začyščaje došku heblem, zatym — šlifuje. Paśla hetaha malunak možna vyrazać.
— Pracuju ŭ asnoŭnym elektrałobzikam. Śvidruju dzirački, a potym užo prarazaju ŭvieś ŭzor. Dalej apracoŭvaju dreva antysieptykam, pakryvaju łakam. Zatym macuju usio na šruby.
Ale pierš za ŭsio treba zrabić lakała. Kali Alaksandr bačyć dzieści cikavy ŭzor — u časopisie abo knizie, — fatahrafuje. Potym pieranosić na kampjutar, pavialičvaje, prosta prykładvaje list papiery da ekrana i abvodzić prosta na manitory. Zatym vyrazaje i prylaplaje na kardon.
— U mianie svoj pastaŭščyk kardonu jość — moj siabar u Minsku. Jon, jak pluškiny, ciahnie ŭ dom usio, što znachodzić na vulicy. Bačycie karcinu? — kivaje na pałatno ź letnim piejzažam, prybitaje da fasada. — Dumajecie, sam malavaŭ? Nie, heta jon u śmiećci adšukaŭ. I samaje vydatnaje — jon nie sknarničaje: kali paprosiš, usio addaść. A voś z rodnymi bratami, jakija sprabujuć niešta vykinuć, bjecca śmiarotnym bojem za kožnuju reč.
Kali šabłon hatovy, Alaksandr pieranosić uzor na dreva —abvodzić ałoŭkam kožnuju liniju. Što budzie dalej, vy ŭžo viedajecie.
Vieranda stała dla Alaksandra majsterniaj. Jaho styl adhadvajecca ŭ detalach: tut visiać draŭlanyja klučnicy, raźbiany leŭ, jaki nahadvaje łahatyp Versace, pra jaki mužčyna nikoli i nie čuŭ, dziasiatki padkoŭ, padoranych siabrami, — jany časta pryvoziać jamu materyjały dla pracy.
— A voś viešałka z rahami žyvioł. Heta roh karovy, a heta — kazuli. Vypadkova nastupiŭ na jaho ŭ lesie, źbirajučy jahady i hryby. A voś hety čyj, adhadajecie? Heta zub kašałota. U haspadyni doma byŭ svajak, jaki pracavaŭ na kitabojnym sudnie. Jon i padaryŭ joj.
U asnoŭnaj častcy doma ŭsio pa-viaskovamu prosta. I ŭsio ž taki jość i ŭnutry chaty niešta takoje, što vyłučaje jaje siarod inšych. Kudy ni pahladziš, usiudy znojdziecca detal, za jakuju čaplajecca pohlad. Na kuchni — vitražy ručnoj pracy. U spalni — padhałoŭje łožka z čyrvonaha dreva z ukrapinami čornaha moranaha duba, pakrytaje załacistaj farbaj. Na ścianie — rama dla lusterka z tonkaj raźboj. Na kamodzie — vaza, zroblenaja z stvała biarozy.
— Idei ja časta padhladaju ŭ inšych majstroŭ, kali chadžu na roznyja vystavy ŭ Minsku. A jašče biaru ich z knih. Televizar ja vykinuŭ, kali pierajechaŭ, starajusia adsiakać ad siabie niepatrebnuju infarmacyju. Tolki muzyku słuchaju — u asnoŭnym aŭtarskuju pieśniu. Sam kasiety zapisvaŭ. A jašče radyjo, — pakazvaje na stary saviecki ahrehat Alaksandr.
Mnohija rečy, zroblenyja svaimi rukami, mužčyna padaryŭ siabram, na pamiać zastalisia tolki fatahrafii.
— Časam aŭtamabilisty pamyłkova siudy zajeduć, vyjduć z mašyny, cikavicca pačynajuć. Ja dla ich ekskursiju pravodžu. Ale ad prapanoŭ zarabić zaŭsiody admaŭlajusia. Nie chaču, kab mianie abmiažoŭvali ŭ fantazii. Dy i hrošy, jak ja ŭžo kazaŭ, mnie nie patrebnyja. Ja na chutary traču ŭ try razy mienš, čym u Minsku. Tut niama spakus, jak u horadzie: kava, maroziva… U aŭtałaŭcy — prymityŭny nabor praduktaŭ: kiefir, małako, baton, čorny chleb, sol, cukar… Dla ŭsiaho astatniaha ja raźbiŭ maleńki harodzik, jabłykaŭ sioleta taksama šmat budzie. Nie haładaju!
Na chutar Alaksandr kančatkova pierabraŭsia niekalki hadoŭ tamu. U Minsk pryjazdžaje tolki pa spravach — źjeździć u palikliniku abo pa materyjały na Ždanovičy. Žyvie tut mužčyna zusim adzin. Ni žonki, ni dziaciej — tak užo skłałasia. U apošni čas zadumvajecca, što budzie z domam, kali jaho nie stanie.
— Voś by znajści jakuju-niebudź zachoplenuju maładuju siamju, jakaja b siudy pierajechała, dahladała dom. Ale dzie takuju sustreć, nie viedaju, — uzdychaje mastak. — Bieź ludziej vioska prosta zahinie.
Ciapier čytajuć
Amierykanski žurnalist Šuster raskazaŭ, jak jaho ŭhavorvali zrabić intervju z Łukašenkam. Navat prapanoŭvali hrošy6
Kamientary