Ci nie zastanucca biełarusy sam-nasam z Pucinym i čym hatovy dapamahčy Jeŭrasajuz? Intervju ź jeŭrakamisaram
Siońnia stała viadoma, što Jeŭrasajuz vydaść 30 miljonaŭ jeŭra «na padtrymku biełaruskaha naroda» ŭ 2026 hodzie. Jeŭrakamisarka ŭ pytańniach pašyreńnia Marta Kos raskazała ŭ intervju «Našaj Nivie» dy inšym biełaruskim ŚMI, jak prymajecca rašeńnie pra pamier dapamohi, jak ciapier usprymajuć Biełaruś u Jeŭropie, ci Jeŭrasajuz hatovy iści na sastupki ŭ sankcyjach i čaho čakać biełarusam ad Jeŭropy.
Marta Kos patłumačyła, jak vyrašajecca, jaki pamier dapamohi vyłučyć. Na heta ŭpłyvaje, kolki hrošaj Jeŭrasajuz maje i toje, jakija patreby jość u biełarusaŭ.
«U nas jość śpiecyjalny biudžet dla dapamohi arhanizacyjam hramadzianskaj supolnaści ŭ krainach — kandydatach u ES plus inšych krainach, jakija znachodziacca ŭ maim partfieli z Uschodniaha partniorstva — majucca na ŭvazie Rasija, Biełaruś, Armienija, Azierbajdžan…» — adznačyła kamisarka.
Dapamoha dla biełarusaŭ uklučaje padtrymku demakratyčnych siłaŭ, pravaabaroncaŭ, miedyja, byłych palitviaźniaŭ, studenckich prahram, rełakavanaha biznesu.
Ci biełaruskija čynoŭniki šukajuć adnaŭleńnia zakrytych prahram ES?
«Nie, — adkazvaje Marta Kos. — Jany nie šukajuć, ale navat kali b jany šukali, adkazam było b vyraznaje «nie». My nie chočam padtrymlivać aŭtakratyčny režym, jaki sadžaje ŭ turmy svoj narod. My nie padtrymlivajem urady, jakija nie vykonvajuć asnoŭnych demakratyčnych praviłaŭ.
(…) I heta adbyvajecca nie tolki ŭ Biełarusi, ale i ŭ Hruzii, dzie paśla taho, jak pačałosia adstupleńnie ad demakratyi, my nieadkładna spynili dapamohu ŭ 120 miljonaŭ jeŭra, jakija my vydzielili na prajekty hruzinskaha ŭrada, tak što jany nie atrymlivajuć ad nas nivodnaha jeŭra. I nie buduć atrymlivać, pakul nie stanuć demakratyčnymi».
Marta Kos adkazała taksama, ci hatovy ES iści na sastupki ŭ sankcyjach datyčna Biełarusi, jak ciapier robić ZŠA.
«Na hety momant — nie. Jak vy viedajecie, jość dziaržavy-členy, jakija prymajuć rašeńnie ab sankcyjach. Ja dumaju, što sankcyi dobryja, tamu što my padšturchoŭvajem ułady [Biełarusi] da pieraasensavańnia i pierahladu viartańnia da demakratyčnaha šlachu. (…) Nie było nijakich źmien z boku režymu Łukašenki, i ja nie baču na hety momant mahčymaści źniać jakija-niebudź sankcyi».
Letaś biełarusam vydali 157 tysiač karotkaterminovych šenhienskich viz. Ci mahčyma pavialičyć hetuju kolkaść? Da pandemii biełarusam vydavałasia kala 700 tysiač viz na hod.
«Heta zaležyć ad dziaržaŭ — členaŭ ES, dzie vy zapytvajecie vizy. Viadoma, ja mahu zrazumieć, što dla vašych ludziej vielmi važna mieć mahčymaść vyjechać. My padtrymlivajem luby abmien ludźmi, jakija žyvuć u Biełarusi ŭ vielmi ciažkich umovach».
Marta Kos vykazała spadzieŭ, što aŭtarytarny režym u Biełarusi padzie hetak ža niečakana, jak niekali Bierlinskaja ściana. Jana zhadała, što ŭ minułym ludzi taksama nie mahli ŭjavić raspad Savieckaha Sajuza ci Juhasłavii.
«Vy nie možacie dušyć svoj narod u doŭhaterminovaj pierśpiektyvie. Jość vyrašalny momant, kali historyja idzie ŭ inšym kirunku. I ja spadziajusia, što heta chutka adbudziecca i dla vašaj krainy».
Jak ciapier usprymajuć Biełaruś u Jeŭropie, što źmianiłasia?
«Usia hieapalityka źmianiłasia z 2020 hoda, z sfalsifikavanych vybaraŭ. I ŭ toj čas heta była, ja b skazała, tolki Biełaruś (…). Ale potym z vajnoj va Ukrainie ŭśviedamleńnie taho, jakuju škodu mohuć nanieści nam aŭtakratyčnyja režymy, rabiłasia ŭsio bolš i bolš mocnym. I heta taksama bačna u apošniaj pryniataj stratehii Jeŭrasajuza: jak abaranić demakratyi nie tolki ŭ dziaržavach-členach, ale i pa susiedstvie. Naprykład, taksama ŭ krainach-kandydatach. (…)
Kali b mianie spytali 10—15 hadoŭ tamu, ci spatrebicca Jeŭropie jakaja-niebudź admysłovaja prahrama dla abarony našaj demakratyi, ja b skazała «nie». Kali b mianie spytali 10—15 hadoŭ tamu, ci patrebny nam płan ustojlivaści ŚMI — ja kažu pra jeŭrapiejskija ŚMI — ja b skazała «zusim nie». Ale ciapier my ŭ inšaj situacyi».
Kamisar adznačyła, što my žyviom na sutyknieńni dźviuch ideałohij.
«ES dapamahaje Biełarusi, a taksama krainam-kandydatam, tamu što my chočam, kab u ich byli mocnyja ekanomiki, kab jany byli demakratyčnymi, kab jany prytrymlivalisia viaršenstva zakona i hetak dalej. I my taksama finansujem niezaležnyja ŚMI i arhanizacyi hramadzianskaj supolnaści.
Toje, što robić Pucin, — heta supraćlehłaść. Čamu? Pucin nie choča bačyć krainy z mocnymi ekanomikami. Jon nie choča bačyć demakratyčnyja krainy. Jon nie choča bačyć krainy sa svabodnymi ŚMI i arhanizacyjami hramadzianskaj supolnaści, tamu što, kali b heta było tak, jon nie zmoh by ich kantralavać.
Vajna va Ukrainie pačałasia nie tolki sa zbrojaj u 2022-m. Ale kanflikt pačaŭsia ŭ 2014 hodzie, kali Ukraina faktyčna chacieła pajści jeŭrapiejskim šlacham z hłybokaj i ŭsioabdymnaj zonaj svabodnaha handlu. Kanflikt pačaŭsia, kali Pucin bolš nie moh kantralavać ukrainski režym».
Kamisarka zhadvaje, jak hod tamu trapiła na biełaruski kulturny viečar. Pryznajecca, što ŭ jaje biehli muraški pa skury ad nacyjanalnych śpievaŭ.
«Heta [toj momant,] kali ja padumała: vy nie možacie źniščyć biełarusaŭ i biełaruskuju kulturu».
«Patrabujecca vielizarnaja mužnaść, kab vystupić suprać žorstkaha dyktatara, — praciahvaje Marta Kos. — A Łukašenka taki. I vy heta robicie. Vy možacie być upeŭnienyja, što Jeŭrasajuz budzie padtrymlivać vas i ŭ budučyni».
Ci niama pahrozy, što praz usio bolšaje zbližeńnie Łukašenki z Kramlom ES moža spynić padtrymku Biełarusi?
«Nie. Tut ja b vyrazna padkreśliła roźnicu pamiž padtrymkaj naroda, ŚMI, niaŭradavych arhanizacyj abo biznesu za miežami Biełarusi i padtrymkaj dla režymu. Pieršaja padtrymka nikoli nie spynicca. I my taksama z zadavalnieńniem padtrymali b novy ŭrad — kali b jon byŭ prajeŭrapiejskim».
Marta Kos zaŭvažaje, što ŭ krainach Jeŭropy roznaje ŭspryniaćcie pahrozy z boku Pucina.
«Naprykład, kali my pytajem jeŭrapiejcaŭ — 80% jeŭrapiejcaŭ čakajuć ad Jeŭrasajuza kłopatu pra biaśpieku. Kali my pytajem: «Ci pavinny my ŭzbrojvacca bolš?» — vyniki roznyja. Jany ŭsio jašče vielmi vysokija ŭ krainach Bałtyi, u paŭnočnych krainach, u Polščy. Kali my idziom u maju Słavieniju abo dalej u Partuhaliju abo Ispaniju, jany b skazali: «Viadoma, biaśpieka važnaja, ale nie. Nam nie treba ŭzbrojvacca».
Skažu z ułasnaha dośviedu. Ja vyrasła ŭ časy «Zajmajciesia kachańniem, a nie vajnoj», «Siła kvietak». (…) Heta było pakaleńnie, [jakoje kazała]: «Nie, my nie chočam zbroi!»
Ciapier ja razmaŭlała z kamisaram [Andryjusam] Kubilusam, jaki pachodzić ź Litvy. I ja skazała: «Viedaješ, kali ty kažaš pra prahramu pieraŭzbrajeńnia, mnie ciažka heta ŭsprymać». Ale potym jon skazaŭ: «Marta, ja mahu ciabie zrazumieć — ty nie žyła ŭ Savieckim Sajuzie».
Ciapier, padkreślivaje kamisarka, ES pavinien kłapacicca pra svaju biaśpieku.
«Ja dumaju, što z histaryčnaha punktu hledžańnia my tolki siońnia — paśla taho, jak pačałasia vajna va Ukrainie — razumiejem, što pačało adbyvacca ŭ Biełarusi ŭ 2020 hodzie».
Kamientary
[Zredahavana]