Niezapatrabavanaja pamiać

Ja pačaŭ źbirać vajennyja listy — front, evakuacyja, tył. Navošta? Viadoma, nie ŭ pošukach sakretaŭ.

Atmaśfiera, jakuju jany niasuć, pieražyvańni, uśviedamleńnie taho, što hetyja listy z taho samaha času, pakidajuć adčuvańnie dałučanaści.

Repatryjacyja źniała niematu, ludzi pačali dzialicca tym, pra što maŭčali šmat hadoŭ. Ale adnačasova jana źniščyła dakumientalnyja śviedčańni narodnaj pamiaci. Zastalisia vusnyja śviedčańni, dziŭnyja apoviedy, ale nie zastałosia listoŭ…

I kali raptam šancuje, i chtości prynosić «trochkutnik» abo paštovuju kartku, časam kalarovy kanviert (jany byli redkaściu, kaštavali doraha, uziać nie było dzie), to ja adčuvaju siabie ščaślivym.

Publikacyja listoŭ z vajny była i ŭ našym minułym žyćci. Jak praviła, heta byli paradnyja vydańni, prymierkavanyja da toj ci inšaj jubilejnaj daty — 20, 30, 35, 40 hadoŭ Pieramohi.

Heta byli praniźlivyja listy-raźvitańni sałdat pierad bojem, kali vyžyć było nielha, partyzanaŭ i padpolščykaŭ, asudžanych na pakarańnie śmierciu (i amal nikoli — viaźniaŭ hieta).

Ni razu za savieckim časam nie było vydadziena nivodnaha zbornika listoŭ pra ciažkaje materyjalnaje stanovišča ŭ tyle, niezvarotnyja straty na froncie, adčajny hoład i niepasilnuju pracu evakujavanych, chłuśniu ŭładaŭ i słužbovyja złačynstvy, epidemii i dziciačuju śmiarotnaść, kataržnuju pracu ŭ kałhasach…

Važnyja ŭsie listy, kab najbolš poŭna adlustravać karcinu padziej tych losavyznačalnych hadoŭ.

Ja miarkuju sabrać maksimalnuju kolkaść paštovych adpraŭleńniaŭ, što stanie asnovaj vialiki surjoznaj knihi. U joj buduć zhadanyja nie tolki tyja, chto pisaŭ, ale i tyja, chto praviaraŭ karespandencyju.

Jak pracavaŭ u ludziej unutrany cenzar, što davodziłasia prynosić u achviaru samakantrolu?

Vajennyja listy (front i tył) dapoŭniać sakretnyja daniasieńni, składzienyja supracoŭnikami Ministerstva dziaržbiaśpieki ab zatrymanych pasłańniach, što kampramietujuć savieckuju ŭładu. Asobny raździeł budzie pryśviečany staŭleńniu da palityki nacysckaha hienacydu habrejskaha nasielnictva.

Listy adroźnivalisia nie tolki pa vonkavym vyhladzie i źmieście. Vialikuju rolu adyhryvała toje, chto pisaŭ: mužčyna ci žančyna, junak abo dziaŭčyna, baćki synu abo dzieci baćku na front. Listy ŭtrymlivajuć niepaŭtornyja detali, naiŭnaść abo surovuju kanstatacyju.

Chto vajavaŭ u dziejnaj armii, uspaminajuć, što

palitrabotniki śpiecyjalna instruktavali sałdat i aficeraŭ nie pisać praŭdu pra niastačy i straty, paźbiahać luboj niehatyŭnaj infarmacyi.

List z frontu zaŭsiody byŭ radaściu, navat kali bieź źmiestu. Piša — značyć žyvy, jość šaniec, što vierniecca…

Ja źbirajusia pryciahnuć da pracy nad knihaj nie tolki ŭžo isnyja kalekcyi listoŭ (Jad Vašem, muziei historyi Vialikaj Ajčynnaj vajny ŭ Minsku, Kijevie, SPb, Rasijski centr «Chałakost» u Maskvie i inšych navukovych ustanovaŭ), ale i vieści pašyrany pošuk niezapatrabavanych da hetaha času listoŭ. Daloka nie ŭsie ŭjaŭlajuć kaštoŭnaść listoŭ u siamiejnych archivach. Kali syduć z žyćcia apošnija ŭdzielniki i śviedki vajny, listy mohuć być kančatkova stračanyja. Ź inšaha boku, navat tuju častku, jakaja zastaniecca, niama kamu budzie prakamientavać…

Publikacyja listoŭ — heta samy prosty varyjant. Ich analiz i abahulnieńnie pasłužyć praŭdzivamu vykładu ahulnaj karciny padziej. Značeńnie listoŭ vajny jak niestandartnaj i dakładnaj krynicy nielha pieraacanić. Faktyčna havorka idzie pra ŭklučeńnie ŭ navukovy abarot novaha płasta narodnaj pamiaci.

Sabrać listy — značyć źbierahčy ad zabyćcia pamiać pra mnohich ludziej i tych, chto im byŭ darahi. Času dla vykanańnia hetaj pracy zastałosia niašmat. Treba śpiašacca. Kali ŭ vas niešta jość, padzialiciesia. Mnie možna patelefanavać 02-672-3682 (+972-2-672-3682) abo dasłać elektronny list: [email protected], abo skarystacca zvyčajnaj poštaj pa adrasie:

Leonid Smilovitsky

Alexander Rubovich Str., 322–20 93811, Jerusalem, Israel

Zahadzia ŭdziačny,

Leanid Śmiłavicki, doktar histaryčnych navuk,

st. navukovy supracoŭnik Centra dyjaspary

pry Tel-Aviŭskim univiersitecie

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0