VITAŁ ĆVIRKA. HANČA — PARTYZANSKAJA ZIAMLA. (Sto tvoraŭ mastactva XX stahodździa)

Sto tvoraŭ mastactva XX stahodździa

Vital Ćvirka. Hanča — partyzanskaja ziamla

... Homielščyna stała radzimaju prynamsi troch klasykaŭ savieckaha žyvapisu: Niskaha, Majsiejenki j Ćvirki. Apošnija dva navat pachodziać z adnych miaścinaŭ, z Buda-Kašaloŭščyny. Ci to z nakanavańnia, ci z hironii, ale mienavita na ich i skončyŭsia žanar realistyčnaha pejzažu ŭ mastactvie SSSR. Dziakujučy ichnaj ža tvorčaści. Lohika stylovaje evalucyi, jakuju jany prajšli, pryviała da kanstatacyi: sacrealizm vyčarpany da rešty.

... Vital Ćvirka naradziŭsia pierad pieršaj suśvietnaj vajnoju, u dalokaj paleskaj vioscy, dzie jahony baćka pracavaŭ školnym nastaŭnikam i byŭ da taho ž mastakom-amataram. Baćka vučyŭ syna malavać, kapijavać repradukcyi klasyčnaha žyvapisu dy knižnyja ilustracyi.

Naprykancy dvadccatych siamja pierabrałasia ŭ Miensk. Tut, u damku na vulicy Słonimskaj, ich susiedam byŭ Kandrat Krapiva, jaki tady nia mieŭ i tryccaci hadoŭ. Štoranicy jany bačylisia za adnym stałom. Uvieś čas viasioły, ruchavy Krapiva sypaŭ žartami, deklamavaŭ svaje vieršy j bajki. Druhim nastaŭnikam paśla baćki Ćvirka ličyŭ mienavita Krapivu, jaki pryščapiŭ jamu nia tolki biełaruščynu j tyja, svaje asabistyja ŭjaŭleńni pra nacyjanalnuju kulturu, ale j prahu samavyjaŭleńnia praz malunak. Małady Krapiva byŭ dobrym malavalščykam i z zachapleńniem ilustravaŭ ułasnyja tvory.

Trecim nastaŭnikam dla Vitala Ćvirki staŭ Michał Staniuta, jaki ŭ svajoj nievialičkaj kvatery naładziŭ sapraŭdny klub mienskaje bahiemy. Sam Staniuta naparu z Filipovičam vioŭ zaniatki ŭ svajoj chatniaj «studyi». Dziakujučy niastomnamu impetu hetych nastaŭnikaŭ-adradžencaŭ, Ćvirka atrymaŭ dastatkovuju padrychtoŭku, kab praciahnuć adukacyju...

... Viciebsk tym časam narešcie byŭ viernuty Biełarusi. Praŭda, u im užo nie było tych majstroŭ, što skłali horadu słavu. Ćvirka pastupaje ŭ post-šahałaŭski, post-malevicki Viciebski mastacki technikum, u 1929 hodzie, kali tut jašče nie zabylisia hałasy słavutych metraŭ...

... Bijahrafija Vitala Ćvirki — niby mini-encyklapedyja mastackaje adukacyi ŭ SSSR. Jak i bolšaść maładych mastakoŭ kamunistyčnaje Biełarusi, jon maryŭ pra vučobu ŭ Maskvie. Mara ździejśniłasia. U 1935-m jon pastupiŭ u Maskoŭski mastacki instytut. Jahonymi nastaŭnikami tut byli Hierasimaŭ, Ražski, Hrabar. Ci to mizantrop Hierasimaŭ, ci to vialiki erudyt, restaŭratar staražytnaha žyvapisu Hrabar, ale prynamsi niechta z hetych nastaŭnikaŭ padraiŭ maładomu biełarusu jahonaje kreda —pejzaž. Pa vajnie Ćvirka staŭ pieršym savieckim pejzažystam u Biełarusi z całkam savieckaj adukacyjaj...

... Viadoma, byli spakusy vyjavić niešta «surjoznaje». U toj čas navat tonki ezateryk Hrabar, jaki nie pisaŭ ničoha žanravaha, z ułasnaj voli paličyŭ patrebnym adhuknucca na padziei vajny. Patryjatyzm. U 1944-1945 h. Ćvirka jeździć pa Biełarusi j stvaraje šerah nievialikich pejzažnych pałotnaŭ, eciudaŭ u miaścinach, źviazanych z padziejami vajny. Hetak naradziłasia nizka, ciapier małaviadomaja, va ŭnikalnym žanry. Heta j «Ruiny Mienska», i «Kamera niamieckaha SD», i «Dvor lahiera Masiukoŭščyna» dy jašče niekalki rečaŭ...

Sama kanjunktura tady padkazvała, što j adnoj pracaj, pryśviečanaj vajennym padziejam, možna «prarvacca» u klasyki. Pejzaž dla hetaha nadavaŭsia mała. Patrabavałasia plakatnaść. I Ćvirka stvaraje takija chrestamatyjnyja tvory, jak «Pałonnych viaduć», «Niaskoranyja», «Žyćcio naradžajecca» dy inšyja, napisanyja ŭ duchu nastaŭnika Ražskaha. «Niaskoranyja» (1947) — pałatno, na jakim vyjaŭlena strata partyzanaŭ niamieckimi vajskoŭcami, — naohuł ličylisia doŭhi čas ci nie najmacniejšym abahulnieńniem čałaviečaje trahiedyi... Nie praminuŭ Ćvirka j stalinijany, skłaŭšy svaju daninu balšavickamu pravadyru. Značna paźniej, u adnym z interviju pačatku 80-ch mastak skazaŭ: «U toj čas u pavajennym žyvapisie jsnavaŭ hetak zvany paradna-lakiroŭny styl. Teoryja bieskanfliktnaści šturchała mastakoŭ da štučnaj pabudovy kampazycyjaŭ, adnastajnych uśmiešak na tvarach hierojaŭ karcin. Pejzažu ŭsio heta supraćpakazana. Pejzaž — sumlenny žanar, a praŭdzivaść, ščyraść pačućcia ja caniu ŭ mastactvie vyšej za ŭsio». Ćvirka zakinuŭ žanravy žyvapis i zasiarodziŭsia na pejzažy.

U 1954-m jon piša adzin z najlepšych svaich tvoraŭ — «La młyna» — u klasyčnych tradycyjach rasiejskaha pierasoŭnictva XIX st. Navat, dakładniej, u duchu maskoŭskaje škoły, u duchu Palenava. Atrymaŭsia svojeasablivy relikt. Sam Ćvirka kazaŭ, što pisaŭ hetaje pałatno doŭha, za niekalki dziasiatkaŭ seansaŭ. Hety tvor staŭ šedeŭram usiaho savieckaha žyvapisu, adznačyŭ pierałom mastackich epochaŭ, adychod ad paŭsiudnaje lipučaje idealohii. Mažornaje viartańnie da narmalnaha ludzkaha bačańnia śvietu. Dla biełaruskaha mastactva hety tvor paznačyŭ zvarot, ci viartańnie, da prablemaŭ prastory, pryrody śviatła.

Tym časam mastak jašče nie pakidaje svaich ambicyjaŭ žanrysta. U 1957 hodzie jon raptam źviartajecca da historyi Zachodniaje Biełarusi j piša pałatno «Paŭstańnie rybakoŭ na voziery Narač». Šmatfihurnaja kampazycyja nibyta pavinna była pieradać dramatyzm vyzvolnaje baraćby biełarusaŭ suprać polskaje akupacyi. Adnak vyjšła niešta nie zusim adpaviednaje zadumie... Sakavity kalarovy ład, hłybokaja pavietranaja perspektyva, karahod adkrytych kalarovych plamaŭ... Jak słušna (mižvoli) paźniej pisali savieckija mastactvaznaŭcy, hetaje pałatno naradziłasia pad upłyvam malaŭničych krajavidaŭ «biełaruskaha mora» — Naračy, kudy mastak jeździŭ adpačyvać.

Z 60-ch hadoŭ pačynajecca radykalna inšy etap tvorčaści Ćvirki. «Paliroŭka» maskoŭskaje adukacyi ŭsio bolš adychodzić u niabyt, u bijahrafičnyja zhadki. Zachopleny krajavidam Biełarusi, jakuju jon abjezdziŭ dy abyjšoŭ, mastak raskryvaje dla siabie ŭsio bolš adpaviednyja žyvapisnyja pryjomy. Radaść ad biaskoncaści zrazumiełych razłohaŭ rodnaj krainy dyktavała novy, lohki, impetny žyvapisny kštałt. U tyja časy jon stvaraje siońnia ŭžo dobra viadomyja karciny: «Rodnyja dalahlady», «Śvir», «Skaz pra Paleśsie» dy dziasiatki inšych pałotnaŭ, što vyznačyli jahony admietny, lohka paznavalny styl. Sacyjalny status (rektar Instytutu) i maksymalnaje dystancyjanavańnie ad staličnaha «śvietu», davali svabodu. «Mastacki tvor, a mienavita pejzaž nielha «vysmaktać z palca». Dakładniej, možna, ale heta zaŭsiody budzie bačna», — śćviardžaŭ mastak. Jon vybraŭ sabie ŭ peŭnym sensie naiŭnuju zadaču, bolš ułaścivuju papiarednim epocham — pakazać usiu svaju radzimu, usie jaje kutki, jaje admietnaści.

Naprykancy 60-ch hety naturalistyčny, ci, dakładniej, hieahrafičny zapał sastupaje miesca sprobam abahulić, padsumavać dośvied. Pałotny stanoviacca himnami. Epičny razmach abumoŭlivajecca vysiłkami stvaryć adnaznačny, jasny vobraz svajoj krainy. Hetak u 1969 hodzie jon piša «Hanču — partyzanskuju ziamlu».

Jak mastaki nazyvajuć pałotny? Časam nijak, kab nie zaminać čystamu ŭsprymańniu peŭnaha vobrazu. Časam naadvarot, nazyvajuć z metaju napoŭnić rabotu niejkim dadatkovym, časam paradaksalnym źmiestam. Paradaksalny, u svaju epochu, Ćvirka daŭ paradaksalnuju nazvu svajmu tvoru na ŭsie epochi. Kali papiarednie nia bačyć hetaje karciny, a tolki pačuć jaje nazvu, to, budučy choć u niejkaj stupieni znajomym z savieckim mastactvam, niaciažka sabie ŭjavić ludziej sa zbrojaj, ci pijaneraŭ, što schilili hałavu, ci jašče što-niebudź z hetaha rodu... Niemahčyma tolki pradbačyć, što hetak možna było nazvać... abraz. Mienavita abraz, na jakim barvovy soniečny nimb prytulaje ziamlu, addadzienuju na pakuty. Hetkuju hodnuju j pryhožuju ziamlu, jakaja prahnie lubovi. Ziamlu, nad jakoju šera-zialonaje nieba i załatyja vody.

Siarhiej Chareŭski

Vital Ćvirka (1913, v. Radziejeva, Buda-Kašaloŭski rajon — 1993, Miensk) žyvapisiec, vykładčyk. U 1932 skončyŭ Viciebski mastacki technikum. U časie vajny, u 1942 zakončyŭ Maskoŭski instytut imia Surykava. Vykładaŭ u Mienskaj mastackaj vučelni. Z 1958 pa 1960 — rektar Biełaruskaha teatralna-mastackaha instytutu. Ačolvaŭ praŭleńnie Sajuzu mastakoŭ BSSR z 1962 pa 1963. U 1967 atrymaŭ Dziaržaŭnuju premiju BSSR. Narodny mastak BSSR.

Tvory, pradstaŭlenyja ŭ papiarednich numarach «NN»:

1. Ferdynand Ruščyc. Ziamla.

2. Mścisłaŭ Dabužynski. Viciebsk. Leśvica

3. Mark Šahał. Pramenad

4. Illa Repin. Biełarus

5. Mark Antokalski. Pomnik Kaciarynie

6. Vitald Białynicki-Birula. Błakitnaja kaplica

7. Chaim Sucin. Paž

8. Kazimier Malevič. Čorny kvadrat

9. Jazep Drazdovič. Pahonia Jaryły

10. Valancin Vołkaŭ. Miensk,  2 lipienia 1943 hodu

11. Manument Pieramohi

12. Pomnik Leninu ŭ Miensku

13. Piotra Sierhijevič. Šlacham žyćcia

14. Alaksiej Hlebaŭ. Francišak Skaryna

15. Michał Filipovič. Bitva na Niamizie

16. Lavon Vitan-Dubiejkaŭski.
Kaścioł Piatra i Paŭła ŭ Dryśviatach

17. Lavon Tarasevič. Biaz nazvy

18. Jan Bułhak. Vyhlad z Zarečča

19. Iosif Lanhbard. Mienskaja opera

20. Arkadź Astapovič. Dvoryk

21. Kłaŭdzi Duž-Dušeŭski. Ściah

22. Pryvakzalnaja płošča ŭ Miensku

23. Stanisłaŭ Žukoŭski. Interjer

24. Pakroŭski sabor u Baranavičach

25. Michał Staniuta. Partret dački

26. Jaŭchim Minin. Uśpienski sabor u Viciebsku

26. Izrail Basaŭ. Uspamin

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0