Były aŭtar «Sputnika i pohroma» daŭ intervju «NN»: U Rasii padrastaje čarnasocienskaje pakaleńnie, i heta budzie strašna
Maksim Harunoŭ raniej pracavaŭ na «Sputnik i pohrom», ale syšoŭ adtul u «Novuju hazietu». Ź im u Redakcyi «Našaj Nivy» hutaryli Staś Karpaŭ i Arciom Harbacevič.
Staś Karpaŭ: Vy pisali dla «Sputnika i pohroma», a ciapier pišacie dla «Novoj haziety». Vy ŭ samich redakcyjach byli? I tam, i tam?
Maksim Harunoŭ: Nu, u «Sputnika i pohroma» nie było redakcyi. Usia redakcyja — heta stoł Jahora. Ja syšoŭ adtul u 2013 hodzie, kali pačalisia padziei va Ukrainie. Mianie pałova ludziej vydaliła ź siabroŭ na fejsbuku, i ŭsie, chto nie ŭ siabrach, napisali, što ja skacina, žyvioła, vyradak, bł*dź i žyd jašče da ŭsiaho. Ja hetaha nie stryvaŭ. I ŭsich zabaniŭ i, ułasna, na hetym usio skončyłasia.
SK: Nu i jak jany vam naohuł? Jak ludzi — dobryja jany?
Harunoŭ (zadumaŭsia): Ci dobryja jany? Pa-mojmu, jany dzieci. Padletki…
SK: Heta usio ad lubovi ci ad nianaviści?
Harunoŭ: Pa-mojmu, ad nianaviści.
Arciom Harbacevič: Ci jość u «Sputnika» surjoznaja aŭdytoryja?
Harunoŭ: Tak.
AH: I ŭsia hetaja pisanina pra Biełaruś ŭsprymajecca surjozna?
Harunoŭ: Tak! «Sputnik i pohrom» — heta bačańnie śvietu mocnaha takoha čynoŭnika časoŭ Alaksandra III. Jon žyvie ŭ Pieciarburhu i razhladaje śviet: jość hety niezrazumieły Zachodni kraj. Tam biehajuć biełarusy. Lićviny. Ukraincy. Ukraincy — śmiešnyja, biełarusy — nie vielmi śmiešnyja. Hety pohlad — krajniaja stupień nacyjanalnaha snabizmu. Zachapleńnie svaim impierskim stanoviščam. Kali jany havorać pra Biełaruś — treba razumieć hety ton. Heta jak maładyja ludzi z zakrytaha minskaha kłuba buduć havaryć ab jakim-niebudź zvyčajnym minskim kłubie: «U ich tam kłub, ujaŭlaješ. Cha-cha-cha. Jany tam «baviać čas»».
AH: Nu zrazumieła, Ukrainu u Kramli nie rasceńvajuć jak dziaržavu. Failed state. A Biełaruś? Na nas taksama hladziać jak na failed state i my tut žyviom, pakul nam dazvalajuć?
Harunoŭ: Tak!
AH: I kali nam rychtavacca ŭstupić šaściu hubierniami?
Harunoŭ: Kali heta im stanie cikava. Chočacie prykład? Voś u vas u rukach ručka. Kamu jana naležyć?
AH: Mnie.
Harunoŭ: Ničoha padobnaha. Kali ja mahu ŭ vas jaje adabrać — to jana naležyć mnie. A kali nie zmahu adabrać, to tady vam.
SK: Dyk heta «Sputnik» pamianiaŭsia, a nie vy?
Harunoŭ: Nie. U dačynieńni da Ukrainy byli mahčymyja dźvie reakcyi. Reakcyja prykładna maja: vyhnali machlaroŭ i złodziejaŭ — jak heta vydatna! Davajcie pahladzim, što budzie dalej! I reakcyja «Sputnika»: davajcie adbiarem u ich Krym i naohuł uvieś levy bierah. I pravy bierah adbiarem. Kab było zrazumieła, jakaja była situacyja na rynku ideałohii ŭ Rasii ŭ 2012 hodzie. Kali vy małady i aktyŭny, i vam śviarbić, i vy chočacie pisać, — vy nie možacie pisać za kamunistaŭ. Kamunizm žorstka źviazany z represijami, Stalinym, z usimi hetymi žachami. Tamu pisać za kamunistaŭ ci navat prosta być levakom, trackistam — nie vielmi cikava. Tamu z maich znajomych za levych nichto nie pisaŭ. Była mahčymaść pisać za libierałaŭ. Ale znoŭ ža, na libierałach visieli hetyja «lichija dzievianostyja», bandyckija vojny, dzialba majomaści. Tamu ŭ «Novuju hazietu» iści da 2013 hoda było nie vielmi pravilna.
SK: Nu jakaja tam užo dzialba ŭ vas išła ŭ 13-m hodzie?
Harunoŭ: Razumiejecie, vy prychodzicie ŭ jakuju-niebudź partyju i vyśviatlajecie, što za hetaj partyjaj ciahniecca jaje historyja. Vy nie možacie pryjści da kamunistaŭ, bo jany — zrazumieła što. Vy nie možacie pryjści da libierałaŭ, bo jany — zrazumieła što. Vy nie možacie hulać u achoŭnikaŭ, heta značyć u tych, chto abaraniaje Pucina ad napadaŭ z boku hramadzianskaj supolnaści, bo Pucin — zrazumieła što.
Adzinaja reč była, niezaplamlenaja ničym — čystaja chulihanskaja, ź junačym naporam — heta nacyjanalizm. Heta była Terra Incognita. My dumali, što ruski nacyjanalizm — heta taja Rasija, jakuju my stracili. Ruski nacyjanalizm da 2013 hoda — heta čytać Bunina, Nabokava, škadavać pra toje, što z Rasijaj adbyłosia dziakujučy balšavikam. Ruski nacyjanalizm zbolšaha najhravaŭ emihranckuju tuhu pa jeŭrapiejskaj, kamfortnaj, estetyčnaj krainie. U tych infarmacyjnych łandšaftach heta było narmalna i pravilna.
Praŭda, paśla padziej kanca 2013 hoda stała absalutna zrazumieła, što ruski nacyjanalizm — heta nie nacyjanalizm. Heta śpiecyjalna vyviedzieny ŭ łabaratoryi sposab abychodžańnia sa słovam, jaki dazvalaje ŭtrymlivać status-kvo. Voś francuzskaja revalucyja — nacyjanalistyčnaja. Napaleon kazaŭ, što ŭ chodzie revalucyi franki (narod) pieramahli hiermancaŭ (arystakrataŭ). My źniščajem karala-hiermanca — i Francyja stanovicca francuzskaj. H.zn. nacyjanalizm — heta toje, što zrynaje režym u imia dabrabytu hramadzian. A ŭ Rasii ź jaho zrabili toje, što ŭtrymlivaje režym nasupierak intaresam hramadzian. Heta značyć, pieraviarnuli ŭsio z noh na hałavu.
SK: Ciapier takoje razumieńnie nacyjanalizmu spraviadliva tolki dla Rasii abo dla luboj krainy?
Harunoŭ: Pa-mojmu, tolki dla Rasii. Darečy, čamu ja zacikaviŭsia Biełaruśsiu. Bo jakraz toje, što tut nazyvajecca nacyjanalizmam, — heta i jość nacyjanalizm kłasičny. Supraciŭ asimilacyi z boku impieryi. Vaš ža nacyjanalizm žorstka źviazany z hramadzianskaj supolnaściu, ź libieralizmam. Voś čytaju ja Milukova. Čym zajmalisia ŭ nas nacyjanalisty, kali patrapili ŭ dumu? Tym, čym zaraz zajmajecca «Jedinaja Rośsija». Milukoŭ chadziŭ da Puryškieviča i inšych i pakieplivaŭ ź ich:
— Jakaja ŭ vas prahrama pieraŭtvareńnia Rasii na bližejšyja dva hady?
— A što impieratar skaža — takaja i prahrama.
AH: Ci moža ruski być nie impiercam?
Harunoŭ: Moža. Ja taki. Ale Rasieja ž nikoli nie była nieimpieryjaj i ludziam nadzvyčaj ciažka ŭjaŭlać siabie nie impieryjaj, pakolki tut ža ŭźnikaje pačućcio, što ty prajhraŭ.
SK: A što takoje być nieimpieryjaj dla Rasiei?
Harunoŭ: Značyć nie mieć upłyvu na spravy ŭ Biełarusi, va Ukrainie, u Małdovie, u Polščy… Nie mieć dostupu da spraŭ, jakija b tyčylisia ŭsioj płaniety.
SK: I vy b chacieli, kab Rasija nie mieła takoha dostupu?
Harunoŭ: Dy nie. Słabaj, pustoj Rasii ja nie chaču. Jak roŭny ŭpłyvaje na roŭnaha — heta inšaja sprava.
SK: Voś vy kazali, što tyja 86%, jakija za Pucina, — heta na samaj spravie prosta spałochanyja ludzi. H.zn. jany niesvabodnyja. Ale kali mnie zabaraniajuć toje, čaho ja i nie chaču, — ci niesvabodny ja? Pytańnie: jany niesvabodnyja i napałochany abo jany prosta zaŭsiody byli zhodnyja?
Harunoŭ: Heta strach, jaki pieraros u patryjatyčnuju ekzaltacyju. Ty nieśviadoma spałochaŭsia za svajo žyćcio, i kab vyratavać siabie, raduješsia Krymu. Łohika takaja: chto radujecca — taho nie čapajuć.
AH: A jak vy aceńvajecie rolu prapahandy ŭ raździmańni «ŭra-patryjatyzmu»?
Harunoŭ: Voś ty spałochaŭsia i tabie treba heta jak-niebudź schavać. I prapahanda pakazvaje tabie, jak chavać. Mnie tak zdajecca, što ruskaja litaratura, ruskaja fiłasofija pa bolšaj častcy składajecca z taho, što nazyvajecca prapahandaj.
SK: A vy pravasłaŭny ŭ pieršuju čarhu abo chryścijanin?
Harunoŭ: Pravasłaŭny.
SK: A ŭžo potym, značyć, chryścijanin.
Harunoŭ: Pravasłaŭje — heta chryścijanskaja relihija.
SK: Zrazumieła. Ja niadaŭna z adnym pravasłaŭnym razmaŭlaŭ. I jon mnie skazaŭ, što ŭsio, akramia pravasłaŭja, — nie chryścijanstva i jeraś.
Harunoŭ: A! Nu tak. Da pytańnia ab tym, što takoje pravasłaŭje dla rasiejcaŭ. Možna šmat raskazvać. Jechaŭ ja z adnym čałaviekam u mašynie. Razmaŭlali. Jon mnie zadavaŭ pytańni, a ja jamu adkazvaŭ. Ja ź dziacinstva čytaŭ Jevanhielle i kažu: «U Jevanhielli ad Matfieja skazana tak. A ad Marka — tak». Jaho heta ŭ rešcie rešt pačało razdražniać, i jon mnie skazaŭ: «Što ty mnie ŭvieś čas hetaje Jevanhielle cytuješ! My pravasłaŭnyja, razumieješ?!» Kali ŭ hetym sensie kazać, to byŭ čas, kali ja siabie asacyjavaŭ z pravasłaŭjem, ale ciapier ja, viadoma, u pieršuju čarhu — chryścijanin.
Naohuł, maskoŭskaje pravasłaŭje — heta vielmi cikavaja reč. Voś Ivanu Hroznamu nieabchodna było ładzić začystki siarod kniaskich rodaŭ. Ale kali adnojčy car zajšoŭ u sabor, i patryjarch Filip Maskoŭski nie daŭ jamu dabrasłavieńnia, car spytaŭ, čamu jon nie daje jamu dabrasłaŭleńnia, i toj adkazaŭ: «Ty zabivaješ ludziej». I za heta Filipa zadušyli. Pryjšoŭ nastupny patryjarch, i jaho, pa-mojmu, zadušyli taksama. A treci, kali pryjšoŭ, skazaŭ: «Jak chočaš — tak i rabi».
SK: I na hetym rasijskaje pravasłaŭje skončyłasia.
Harunoŭ: Byli ŭsploski. Ale dziaržavie ŭdałosia jaho złamać. Heta doŭhija hady evalucyi. Tamu vielmi cikava słuchać rasijskich pravasłaŭnych, nizavych: nakolki ruchomaja ich dumka, jak jany ŭmiejuć łaviravać pamiž chryścijanstvam i tym, kab nie pierastupić svoj strach pierad impieryjaj. U Mardoŭcava była bliskuča apisana bijahrafija adnaho złodzieja. Vańki Kaina. Jaho ludzi krali, hvałcili, žudasnyja spravy tvaryli. A jon u siabie doma pastaviŭ załaty kivot ź fimijamam…
AH: Napeŭna, u Pucina toje ž samaje!
Harunoŭ: Voś hety žest… Što heta? Heta cynizm abo heta viera takaja? Abo asablivaje ŭsprymańnie Chrysta? U Rasii jość dzika papularnaja kniha. Nazyvajecca «Ruś pierad druhim pryšeściem». Pra toje, jak antychryst budzie na jaje napadać. Jaje čytajuć čaściej, čym Jevanhielle. Voś vy idziacie da mahiły Matrony Maskoŭskaj. Čarha paŭkiłamietra! Ludzi stajać pa siem-vosiem hadzin. A kali vy čytajecie jaje žycije, — vy razumiejecie, što heta niejkaja dziŭnaja žančyna, jakaja razmaŭlaje napaŭzrazumiełymi frazami. Amal Vanha. Kali čytaješ, tabie zdajecca heta śmiešnym. Ale kali ty padychodziš da hetaha natoŭpu — stanovicca nie śmiešna. Jany ŭ heta realna vierać.
AH: A čamu ŭ Rasii naradžajecca takaja kolkaść frykaŭ? Ad kazakoŭ da Załdastanavych? I čamu heta padtrymlivajecca?
Harunoŭ: U Biełarusi nie mienš frykaŭ.
AH: Nu, mienš. Našy fryki — fryki, i ludźmi ŭsprymajucca jak fryki.
Harunoŭ: Nie-nie-nie! Tak i ŭ nas da 13-ha hoda heta byli fryki. Prachanava na «Echo Moskvy» abjaŭlajuć, usie adkidvajucca ŭ kreśle: nu ŭsio, zaraz buduć žarty, viesieła, čad. Ciapier nam buduć raspaviadać, «kak naši korabli borozdiat…». Šaŭčenka ekzistencyjalny, jak Chajdehier, morščyŭ łob i ŭsie ź jaho śmiajalisia. Bolšaja častka hetaj patryjatyčnaj tusoŭki, Załdastanaŭ i inšyja, jany ŭsprymalisia jak kłoŭny.
AH: A na što vy spadziajaciesia ŭ Rasiei?
Harunoŭ: Spačatku była nie nadzieja, ale ŭsprymałasia usio jak atrakcyjon. Čas dla humarystaŭ załaty. Ciapier pačynajem bajacca, što paśla Pucina pryjdzie jašče strašniejšy pucin. Naohuł, z usich prahnozaŭ mnie bolš za ŭsio padabajecca taki: Rasieja stanie čymści typu Turcyi. Nie Iranam. Dzieści tak, pamiž Turcyjaj i Iranam. Zamiest isłamu — pravasłaŭje.
SK: Dyk Turcyja paśla Ataciurka — heta historyja spaŭzańnia. Rasieja budzie paŭtarać hety šlach spaŭzańnia ŭ siaredniaviečča?
Harunoŭ: Nu, u poŭnaje siaredniaviečča spaŭzać nie vyhadna. Ale ŭ niešta takoje. Hod tamu, pamiataju, idu pa Maskvie. Marasiejka. Sabianin jaje vyčyściŭ, pastaviŭ lichtary francuzskija, brukavanka hranitnaja, padahnanaja adna ŭ adnu, mašyny tolki ź Niamieččyny. Idu pa Iljincy. Usie kišyć dziaržčynoŭnikami, usie apranutyja ŭ italjanskija kaściumy. Padychodžu da CUMa. Tam šykoŭnaja dziaŭčyna, da jaje padychodzić mužčyna, jany sadziacca ŭ BMV 7-j sieryi i źjazdžajuć, a pobač Kreml i ŭsio heta bliščyć. Hlaniec, raskoša. Ja idu dalej i tut baču abjavu na słupie. Tam dziadok niejki zakatavany i nadpis: «Dapamažy Danbasu»!!!. I ja tady napisaŭ, što heta voś usio padobna na adnu ź finalnych scen «Załatoha ciala». Kali Šura Bałahanaŭ sustrakajecca ź Bienderam. Toj daje jamu 50 tysiač rubloŭ. Šura radasna raśpichvaje hrošy pa kišeniach. Jany zachodziać u tramvaj, Šura bačyć kašalok u ciotki ŭ sumačcy, kradzie hety kašalok. Kradzie niaŭdała. Jaho viaža milicyja. Rasija taksama ŭbačyła kašalok u vyhladzie Kryma, paciahnułasia pa jaho, jaje złavili i voś hety ruch Šury Bałahanava — kali jaho advodzić milicyja, — jon machaje rukoj Astapu «Da pabačeńnia! Ja mašynalna!» I ja razumieju, što bolš hetych pryhožych vulic nie budzie, a budzie ŭsio horš i horš.
SK: A moładź rasiejskaja — heta nadzieja?
Harunoŭ: Jany ciapier rastuć u inšym infarmacyjnym asiarodździ. Kolki razoŭ byvaŭ na vulicy a siomaj ranicy, u 6 ranicy školniki iduć na fizkulturu ŭ park. I ŭsie ich razmovy pra toje, što banderaŭcy — svołačy.
SK: H.zn. vyraście bolš niebiaśpiečnaje pakaleńnie?
Harunoŭ: Adnym słovam, čarnasociency.
SK: Voś źjavilisia ŭsie hetyja kazaki, družyńniki. Pravasłaŭnaja moładź. A naohuł u narodzie pačućcio patryjatyzmu, źviernutaje ŭnutr svajoj krainy, raście?
Harunoŭ: Pa-mojmu, tak. Jość taki paŭvarjat-čałaviek u Rasii, Maksim Syrnikaŭ. Jon jeździć pa vioskach da babak, źbiraje recepty. Jaho ŭsio ličać frykam. I niejkim čynam jon adkryŭ pobač ź Biełym domam restaran ruskaj niščymnaj kuchni. Dyk jon začyniŭsia. Prapracavaŭ hod. Heta nikomu nie cikava.
SK: Moža, doraha?
Harunoŭ: Usiudy doraha.
SK: A ci hatovyja ruskija sustreć realnaha voraha. Nie hetaha ŭkrainca, jaki ŭ reale nikoli rasijskuju miažu nie piarojdzie, a sapraŭdnaha. Jaki budzie padryvać, stralać pad ścienami Kramla.
Harunoŭ: Voś ja i bajusia, što nie. Heta budzie test-drajv.
SK: Zrazumieła, što dzie b vy ni naradzilisia — toje miesca b i lubili. Čytačy zadajuć pytańnie: dzie b chacieli naradzicca?
Harunoŭ: Ja, akramia Rasii, nidzie siabie nie baču. Ale stanovišča ruskich i staŭleńnie da svajoj historyi… Ujaŭlajecie, što vy žyviacie, lubicie svajho baćku, dzieda, brata, maci. I žyviacie vy ŭ vielmi paśpiachovaj siamji, žyviacie značna lepš, čym usie astatnija. Ale potym vyśviatlajecie, jak vaš baćka zakałaciŭ hetaje bahaćcie. Jakim čynam dzied zakałaciŭ hetaje bahaćcie. Vy razumiejecie, što ŭvieś vaš dabrabyt zabiaśpiečany pakutami i bolem astatnich. Jak vam da hetaha stavicca? Ja dla siabie vyrašyŭ heta tak: kali dziady adbirali adzin u adnaho — jany ŭsie byli prykładna adnolkava amaralnymi: chto paśpieŭ, toj i źjeŭ. Usie byli amaralnymi, a moj dzied byŭ amaralnym i ŭdačlivym. Tamu nijakich asablivych pačućciaŭ z nahody «Rasija razarvała Polšču, Biełaruś i inšych» ja nie adčuvaju. Prablemy pačynajucca mienavita ciapier, kali ŭžo možna žyć nie amaralna. Heta značyć, možna być maralnymi, a Rasieja zastajecca amaralnaj.
SK: Pytańnie ad čytačoŭ. Jakim słovam vy možacie apisać ruski charaktar?
Harunoŭ: Nakanavanaść.
AH: A jak vy acenicie pierśpiektyvy vajny? Takoj, dzie zabivajuć usich i pralivajuć reki kryvi.
Harunoŭ: Kali ŭklučyć rasijskija miedyja, to heta miedyja krainy, jakaja vajuje. Miedyja ŭžo vajujuć. Kali paraŭnać radyjo, usio što zaŭhodna, z tym, što było ŭ Maskvie ŭ 41-m, 42-m, 43-m hadach, to roźnicy absalutna niama. Jašče nie prahučała fraza: «Kolki razoŭ ŭbačyš ukrainca, stolki razoŭ jaho zabi» — jość jašče niejkija dobryja ŭkraincy, navarosy, našy ludzi. Ale niekatoryja vypuski, kali ich hladziš…
SK: U vas taki papularny błoh, i pry hetym vy ŭziali i pamianiali polus svaich vykazvańniaŭ. «Pierakinuŭsia». Napeŭna, była ŭ vašych čytačoŭ niezadavolenaść? Mahčyma, byli pahrozy?
Harunoŭ: Byŭ adzin piersanaž, jon kožnuju ranicu mnie pisaŭ: «Ja tabie horła pierarežu».
SK: U afłajn heta pierachodzić?
Harunoŭ: Śmiešnaja reč. Byŭ mitynh Antymajdanu. Ja pryjšoŭ na heta pahladzieć na svaje vočy — heta adčuć treba. Idu praz natoŭp — i ŭsie ludzi, jakija abiacali sa mnoj niešta niadobraje zrabić, advaročvajucca.
Kamientary