«Biełaruščyny zastałosia na try dni?..» Nie, tak užo nikoli nie budzie
Siarhiej Dubaviec niadaŭna nazvaŭ svajo pakaleńnie apošnim, jakoje mahło pračytać usio, napisanaje pa-biełarusku. Litaralna ŭsio: paemy, kazki, ramany, navukovyja pracy, navat pieryjodyku. Zaraz biełaruskaha kantentu nastolki šmat, što nie zdoleješ. Jak ni krucisia. Chacia b tut možna z palohkaj vydychnuć, piša Aleś Kirkievič na budzma.org.
Heta cikavaja teza, bo jaje aŭtar asensavaŭ rubikon. Tam, raniej — naš Stary Zapaviet. Doŭhi šlach praz pustyniu, dzie biełaruščyny ŭvieś čas «zastajecca na try dni». Bo ŭsiaho našaha mała, jano ŭ deficycie. Tamu, kali varyšsia va ŭsim hetym, ty nie tolki možaš pračytać ilvinuju dolu ŭsiaho napisanaha pa-biełarusku, ale i… viedaješ tych, chto heta napisaŭ. Bo jany ŭsie vałakucca paŭz tuju pustyniu niedzie pobač z taboj.
Dla paraŭnańnia. Hadoŭ 20 tamu, kali ty aktyŭny piersanaž i krucišsia pry partyjach/sajuzach/arhanizacyjach, to ty i fizična moh viedać bolšaść biełaruskamoŭnaha aktyvu ŭ krainie. Usich tych, chto pryncypova razmaŭlaje pa-biełarusku. U cełaj 10-miljonnaj Biełarusi! To bok, niejkaja złaja siła ŭ teoryi mahła b pasadzić usich pryncypovych biełaruskamoŭnych biełarusaŭ na adzin krejsier i adpravić u akijan kudy padalej. Ci — zatapić. Ciažka pavieryć, praŭda?
A hety čas sapraŭdy minuŭ. Heta — historyja. Jak jano było?
«Padpišycie na našu hazietu… … bo jana pa-biełarusku, padtrymajcie!» I ty padpisvaješsia, bo kali nie padpisvaješsia — haziety nie budzie. Choć jana, taja hazieta, z drennaj viorstkaj, niecikavaja, nijakaja. Ale pa-biełarusku. Značyć, treba.
«Prychodźcie na našu imprezu, bo pryjedzie paet i bard… …» I ty prychodziš. Nie tamu, što paet i bard niejki cikavy, a tabie padabajecca jaho tvorčaść (na žal, hetuju tvorčaść ty viedaješ: vymušany viedać). Ale pa-biełarusku. Značyć, treba.
«Voś hety čałaviek zaraz biez hrošaj i žytła, ale svoj, biełaruskamoŭny, dyk… …» Kudy padziecca? Choć čałaviek tabie ani razu nie padabajecca i svaje prablemy jon zrabiŭ sabie sam. Svoj ža. Značyć, treba.
I voś z hetaha «treba», sa śviatoha abaviazku, biełaruščyna i składałasia. Kali kožnaje cydułka, napisanaja pa-biełarusku, kožnaje słova, pačutaje pa-biełarusku vypadkova ŭ aŭtobusie — kaštoŭnaje. Bo jano hreje. Daje nadzieju, što nie ŭsio jašče stračana. Nie darma. Ja nie adzin. Vuholle jašče nie vystyhła, značyć — ahoń niekali možna budzie razdźmuć.
Usio heta, kaniešnie, nahadvała siektanstva…
Darečy, «siektanstva» — nie zaŭždy niehatyŭnaja charaktarystyka. Pieršyja chryścijanie taksama byli siektaj. I dysidenty ŭ SSSR byli siektaj. A habrei dyk naohuł apošnija paru tysiač hod tolki tak i žyli.
Bo siektanstva — heta pra supolnaść u niespryjalnych umovach. Kali nas i ŭsiaho našaha mała. A čužoha — šmat. Zašmat, navat. I jano — čužoje — ahresiŭnaje. To bok, siektanstva — heta farmat «zimoŭki» dla peŭnaj supolnaści. Čakańnie viasny. Z razumieńniem, što dačakajucca nie ŭsie.
Ci treba kazać pra advarotnyja baki siektanstva: fanatyzm, niekrytyčny pohlad na realnaść, ahresija ź pierachodam u depresiju i naadvarot, nieŭrozy praź niemahčymaść źmianić śviet?.. Heta i tak viadoma.
A što ciapier?
Ciapier ty ŭžo nie hladziš na siamju ź biełaruskamoŭnymi dziećmi — ź niejkim sakralnym žacham. Niby tyja dzieci byli začatyja ŭ nienaturalny mistyčny sposab. Heta norma. Naŭprost, baćki tak zachacieli. Zaraz ty maješ raskošu vybaru kulturnaha biełaruskaha praduktu. Prava naŭprost nie viedać toje, što «nie tvajo». Hurty, pieśni, knihi, klipy… Bo pieśni pa-biełarusku nie psalmy, a knihi — nie śviatyja pisańni. «Ja nie viedaju, ja nie hladzieŭ, nie čytaŭ, nie słuchaŭ» — tut niama čaho saromiecca, heta norma. Bo ja tak chaču.
Ciapier ty ŭžo nie kuplaješ cišotku z «Pahoniaj», bo… chto kali nie ty? Naadvarot: ty navat nie źviartaješ uvahu na ludziej u takich cišotkach, z nacyjanalnymi tatu ci ź bieła-čyrvona-biełymi avatarkami. Ty ich nie viedaješ i zusim nie abaviazany viedać. Jak i jany ciabie. Bo heta taksama — našaje «chaču».
U hetaj pieramozie «chaču» nad «treba» i jość pierachod ź siekty ŭ niejki inšy stan. Tak, mahčyma, jašče daloka da normy. Napieradzie šmat pracy. Dy i nacyjanalnaja dziaržava, jakaja, ułasna, afarmlaje siektu ŭ nacyju (tak było i ŭ Izraili, i ŭ Litvie, i ŭ Čechii — paŭsiudna) — zastajecca najvažniejšaj i samaj składanaj zadačaj.
Ale my bačym na svaje vočy hetaje staleńnie. Navat u emihracyi, vyhnanyja sa svajho Domu, sa svaimi prablemami i cmianaj vizijaj budučyni.
Biełaruščyna, urešcie, stała zornym niebam. I kali haśnie adna zorka, navat tvaja ŭłasnaja zorka, samo nieba nie źnikaje. I nie pierastaje źziać.
Chacia b tut možna z palohkaj vydychnuć.
«Niekatorym ludziam varta źniać ružovyja akulary». Lavončyk — pra Mielnikavu, uciečku ŭ «Bajchełp», biełyja palito i hrošy na 1300 palitviaźniaŭ10
Kamientary
Adekvatnaje nazirańnie, ŭsio tak i jość.
U paraŭnańni sa "śviatymi dzievianostymi":
1. biełaruskaja tvorčaść i kamunikacyja sapraŭdy istotna pašyrylisia, ale heta tyčycca piśma i kantentu (napr. daśledvańni, litaratura, pasty, listy, čaty);
2. kolkaść ludziej, dla jakich biełaruskaja – asnoŭnaja mova vusnaj kamunikacyi, značna skaraciłasia;
3. razmaŭlać pa-biełarusku, prynamsi ŭ Minsku, stała niebiaśpiečniej.