U biełarusaŭ Polščy byli pryčyny nie hałasavać za Tšaskoŭskaha
Kandydaty-libierały sabrali ŭ pieršym tury polskich prezidenckich vybaraŭ mienš hałasoŭ, čym spadziavalisia. Statystyka pakazvaje, što siarod tych «utraconych» byli i hałasy biełarusaŭ, pišuć Mikita Doŭnar i Mikoła Buhaj. Čamu tak zdaryłasia?
Usie apošnija dziesiacihodździ tradycyjna, u siłu histaryčnych pryčyn, bolšaść hramadzian Polščy biełaruskaha pachodžańnia nie hałasavali za nacyjanał-kansiervatyŭny i katalicki łahier. Biełarusy čaściej addavali hałasy Lavicy, Płatformie abo «treciaj sile». Adnak na apošnich vybarach značnaja dola biełarusaŭ prahałasavała za pravych kandydataŭ. Pryčym jak u vialikich haradach, tak i ŭ vioskach Padlašša.
Kali pra nastroi biełarusaŭ Varšavy možna daviedacca z asabistych razmoŭ, to ab prychilnaściach Padlašša śviedčyć statystyka. Na prezidenckich vybarach 2020-ha ŭ Hajnaŭskim paviecie levyja i libieralnyja kandydaty razam atrymali 62% hałasoŭ, a pravyja — tolki 37. Na ŭčarašnich vybarach hetaja praporcyja skaraciłasia da 51:45. Taja samaja tendencyja — vakoł Bielska (bolš ličbaŭ — nižej).
Biełarusy čakali ad ŭrada Kaalicyi bolš aktyŭnaj i spryjalnaj palityki adnosna Biełarusi i biełarusaŭ. Zamiest hetaha ŭrad Tuska radykalna abrezaŭ dapamohu biełaruskim ŚMI i inicyjatyvam. Biełarusy byli ŭ šoku, što navat raniej dadzienyja abiacańni byli parušanyja.
Pajšło nie tak
Z adnaho boku, vynik pieršaha tura prezidenckich vybaraŭ u Polščy prahnazavany: u druhi tur vyjšli libieralny mer Varšavy Rafał Tšaskoŭski i historyk-kansiervatar Karal Naŭrocki.
Siurpryzam stała minimalnaja roźnica pamiž kandydatami — usiaho 1,7% na karyść Tšaskoŭskaha.
Heta prytym što doŭhi čas roźnica ŭ ich rejtynhach składała 5—10 pracentaŭ. Trochi niedabrali i inšyja kandydaty ad levych i libieralnych partyj, što składajuć uradavuju kaalicyju. U vyniku try kandydaty pravaha śpiektra razam uziatyja atrymali 51% hałasoŭ, libierały, centrysty i levyja — tolki 46%. U druhim tury mnohaje buduć vyznačać asabistyja simpatyi ci antypatyi da kandydataŭ, tamu nas čakaje intensiŭnaja kampanija.
Partyi, jakija stajać za Tšaskoŭskim i Naŭrockim, pa čarzie kirujuć Polščaj apošnija 20 hadoŭ. Z 2005 hoda asnoŭnaja palityčnaja baraćba ŭ Polščy adbyvajecca pamiž libierałami z «Hramadzianskaj płatformy» i kansiervatarami z «Zakona i spraviadlivaści» (PiS).
Dźvie hetyja partyi vyjšli z adnaho korania — ruchu «Salidarnaść». Ich lidary, Donald Tusk i Jarasłaŭ Kačyński, u minułym plačo da plača zmahalisia z kamunizmam. Ale ŭžo 20 hadoŭ jany zmahajucca adzin suprać druhoha. I hetaja baraćba daŭno nahadvaje bai biez praviłaŭ.
Doŭhi čas heta nie raspaŭsiudžvałasia na «biełaruskuju palityku» Varšavy. Padychody abiedźviuch partyj da Biełarusi ŭvieś hety čas byli praktyčna adnolkavyja. Adnak akurat za apošni hod mnohaje pamianiałasia.
Biełarusy z polskimi pašpartami čakali ad urada Kaalicyi bolš aktyŭnaj i spryjalnaj palityki adnosna Biełarusi i biełaruskaści. Jak u spryjańni pieramienam u Biełarusi, tak i ŭ padtrymcy kulturnych aśpiracyj biełarusaŭ, jakija tak treba ciapier, kab pad strašennym ciskam rusifikacyi vystajała biełaruskaja kultura. Ale mnohaje pajšło nie tak.
Piastaŭski i Jahiełonski
U polskaj zamiežnaj palitycy stahodździami vyłučajucca dva padychody — Piastaŭski i Jahiełonski. Nazvu im dali roznyja dynastyi, jakija kiravali Polščaj. Sproščana kažučy, Piasty byli źviazanyja ź Niamieččynaj, a Jahiełony — ź Vialikim Kniastvam Litoŭskim. Dyk voś, prychilniki «piastaŭskaha padychodu» ličać, što Polšča pavinna stratehična i ščylna supracoŭničać ź Niamieččynaj. «Jahiełoncy» pierakananyja, što Varšava pavinna šukać sajuźnikaŭ nie ŭ Bierlinie, a siarod padobnych krain Uschodniaj i Centralnaj Jeŭropy. Libierałam u Polščy bližejšaja piastaŭskaja ideja, a kansiervataram — jahiełonskaja.
Niahledziačy na heta, abiedźvie partyi apošnija 20 hadoŭ namahalisia ŭmacoŭvać biełaruskuju identyčnaść i dziaržaŭnaść. Dla Polščy heta adna z harantyj, što ich susiedam na ŭschodzie budzie nie Rasija. Takaja polskaja palityka adpaviadała i biełaruskim intaresam, bo spryjała ŭmacavańniu niezaležnaści Biełarusi i zaminała Maskvie prahłynuć našu krainu.
Pieršymi aktyŭničać na hetym poli pačali polskija kansiervatary. U 2005 hodzie PiS upieršyniu pryjšoŭ da ŭłady. Tahačasny premjer Kazimiež Marcinkievič, karani jakoha, darečy, u Biełarusi, padpisvaŭ dakumienty pra stvareńnie adukacyjnaj Prahramy imia Kastusia Kalinoŭskaha. Heta adbyłosia praź ličanyja dni paśla razhonu Płoščy-2006 i pieršych adličeńniaŭ studentaŭ za ŭdzieł u pratestach. Dziakujučy hetaj prahramie bolš za 2500 biełarusaŭ atrymali adukacyju ŭ Polščy. Prahrama pracuje i ciapier.
Palaki dapamahali i padpolnamu Humanitarnamu liceju imia Jakuba Kołasa.
Mnohija knihi pa-biełarusku, jakija biełarusy čytajuć, muzyka, jakuju słuchajuć, ci miedyi, jakija jany hladziać, vydajucca pry dapamozie hrošaj polskich padatkapłatnikaŭ. Heta paradoks historyi. Jašče sto hadoŭ tamu polskaja dziaržava pałanizavała biełarusaŭ, a siońnia ŭ jaje intaresie ich biełarusizavać. Bo niezaležnaja Biełaruś stała ŭ intaresach Varšavy.
Damovy niama
U minułym hodzie biełarusy ŭpieršyniu adčuli inšy viecier. Padtrymku biełaruskich ŚMI źmienšyli, niahledziačy na abiacańni jaje zachavać. Skandały ŭ «Biełsacie» trapili ŭ ŚMI, ale spyniłasia i padtrymka tych niezaležnych vydańniaŭ i asiarodkaŭ, dzie nie było nijakich skandałaŭ i jakija majuć vialikuju aŭdytoryju.
Biełarusy mieli mahčymaść brać udzieł u roznych polskich stypiendyjalnych prahramach. Naprykład, šaściora biełaruskich daśledčykaŭ atrymali navukovyja stypiendyi ad bierlinskaha adździeła Instytuta Pileckaha. Hetuju ŭstanovu niekalki hadoŭ tamu stvaryli polskija kansiervatary. Ale pryjšoŭšy da ŭłady ŭ minułym hodzie, libierały pačali reviziju mnohich inicyjatyvaŭ. Instytut Pileckaha jany ličać niełajalnym novamu ŭradu. U vyniku Ministerstva kultury zahadała Instytutu Pileckaha viarnuć bolš za 40 000 jeŭra, vydatkavanyja na stypiendyi biełaruskim daśledčykam.
Farmalna nibyta z-za taho, što byli parušanyja praviły ich vydzialeńnia. Drobny, ale pakazalny prykład, jak biełarusy baluča paciarpieli ad mižpartyjnaj baraćby.
Klučavoje značeńnie ŭ padtrymcy biełaruskaj hramadzianskaj supolnaści z boku Polščy mieŭ Fond mižnarodnaj salidarnaści. Jon dapamahaŭ niezaležnym ŚMI, pravaabaroncam, adukacyjnym prahramam, miascovym inicyjatyvam i prajektam pa ŭmacavańni biełaruskaj identyčnaści.
Paśla prychodu da ŭłady ŭradu Tuska biudžet FSM na biełaruskija prajekty źmienšyli istotna. U hetym hodzie damovy pamiž MZS i fondam na biełaruskija prajekty pakul uvohule niama. Prynamsi na siońniašni dzień.
Z ukrainskimi i małdaŭskimi prajektami takoj prablemy niama. U situacyi, kali biełaruskija arhanizacyi praktyčna stracili amierykanskuju dapamohu ŭ vyniku dziejańniaŭ Donalda Trampa, źmiena palityki Polščy moža stać dla ich čarhovym mocnym udaram.
Paśla pačatku masavych represij u Biełarusi Polšča pryniała dziasiatki tysiač biełarusaŭ, jakija ratavalisia ad turmy. Kiravaŭ krainaj tady ŭrad PiS. Kansiervatary inicyjavali pryjezd ajcišnikaŭ pa tak zvanaj prahramie Poland Business Harbour, prapanoŭvali za biescań ofisy dla IT-kampanij ź Biełarusi, padatkovyja lhoty. Novy ŭrad začyniŭ prahramu PBH. Jana stała bizunom libierałaŭ suprać kansiervataraŭ, novy ŭrad paličyŭ prahramu nieefiektyŭnaj i navat abvinavaciŭ papiarednikaŭ u karupcyi.
Tusk, krytykujučy mihracyjnuju palityku papiaredniaha ŭrada, zajaviŭ, što pryciahnieńnie biełaruskich i rasijskich ajcišnikaŭ dapamahło stvaryć u Polščy «zamiežnuju ahienturu». Paśla hetaha Polskaja asacyjacyja raspracoŭnikaŭ prahramnaha zabieśpiačeńnia (SoDA) źviarnułasia da premjera sa zvarotam, u jakim zastupiłasia za śpiecyjalistaŭ ź Biełarusi.
«Biełaruskija śpiecyjalisty pryvieźli ŭ Polšču nie tolki viedy, ale i dośvied pracy ŭ mižnarodnych prajektach — dziakujučy hetamu polskija kampanii atrymlivajuć dostup da najnoŭšych mietodyk i technałohij, što pavyšaje kankurentazdolnaść kampanij na suśvietnym rynku», — pisali aŭtary zvarotu.
Łakmus Biełsata
Taki ž los spatkaŭ Biełsat. Biełaruskamoŭnyja pieradačy kanału spryjali ŭmacavańniu biełaruskaj identyčnaści, pašyrali histaryčnyja viedy i biełaruskuju kulturu. Padčas pratestaŭ 2020 hodu strymy kanału hladzieli sotni tysiač ludziej. Novy ŭrad libierałaŭ zapuściŭ praces reformy kanała. Pačałosia ŭsio sa zvalnieńnia Ahnieški Ramašeŭskaj, jakaja nie chavała svajoj prychilnaści da kansiervataraŭ. Adnak pamianiali nie tolki kiraŭnictva, pamianiali i biudžet.
Pry kansiervatarach Biełsat mieŭ u rasparadžeńni 16 miljonaŭ dalaraŭ. Ciapier heta našmat mienš.
Asabliva prykra, što pry hetym libierały, u tym liku ministr Sikorski, abiacali hetyja srodki naadvarot pavialičyć.
A miechanizmaŭ niama
Niadaŭna były polski dypłamat u Minsku Vitald Juraš napisaŭ, što «Polšča zdradziła biełaruskaj apazicyi». Tak dramatyčna apisaŭ jon situacyju, u jakoj apynulisia mnohija niemaładyja lidary biełaruskaj apazicyi, jakim niekali Polšča abiacała padtrymku.
Siońnia ich svajaki ŭ Biełarusi nie mohuć atrymać vizu, kab sustrecca ŭ Polščy ź blizkimi. Prablemy z atrymańniem polskich vizaŭ adčuli na sabie dziasiatki tysiač biełarusaŭ.
Abo inšaja prablema: biełaruskamu školnictvu niama spryjańnia. Zachavańnie biełaruskaj identyčnaści biełarusami-emihrantami važnaje dla budučyni Biełarusi, a miechanizmaŭ dla hetaha niama, choć biełaruskaja situacyja asablivaja i zasłuhoŭvaje asablivych padychodaŭ, heta ž i ŭ polskim intaresie.
Dać vynik chutka
Takoje ŭražańnie, što ŭ polskim uradzie kirujucca mierkavańniem, što ź Biełaruśsiu niašmat mahčyma zrabić, što adsutničajuć ryčahi ŭpłyvu na situacyju. Heta dakazvaje sprava Andžeja Pačobuta. Vyzvalić jaho ź biełaruskaj turmy niekalki hadoŭ nie mahli ani kansiervatary, ani libierały.
Tak, sutnaść staŭleńnia da režymu ŭ Minsku nie pamianiałasia. Ale intensiŭnaść padtrymki demakratyčnych siłaŭ i biełaruskaj identyčnaści z boku Polščy vidavočna źmienšyłasia.
«Ciažka skazać, ci heta prykmieta palityčnaha cynizmu, ci prosta vynik palityčnaha prahmatyzmu, kali pieravaha addajecca ŭsim tym prajektam, jakija mohuć dać vynik chutka. Układańni ž u biełaruskuju spravu — heta inviestycyi na dalokuju pierśpiektyvu, stratehičnaha charaktaru. Novy ŭrad, takoje ŭražańnie, nie bačyŭ u hetym intaresu. Adnak tym samym jon, faktyčna, addaje Biełaruś Rasii», — skazaŭ «Našaj Nivie» adzin ź vieteranaŭ biełaruskaj palityki, jaki znachodzicca ŭ Biełarusi, tamu paprasiŭ, kab jaho imia nie nazyvali.
Matyvy, jakija kiravali ŭradam Tuska, lažać nie ŭ biełaruskaj płoskaści. Paśla troch hadoŭ vajny va Ukrainie polskaje hramadstva stamiłasia ad uschodniaj tematyki i ad uciekačoŭ z Ukrainy. Libierały heta bačyli pa sacyjałohii i, u baraćbie za papularnaść, zakryvali mnohija šlachi, adkrytyja kansiervatarami. U vyniku i biełaruskija spravy trapili pad nož palityčnaha papulizmu.
Jak hałasavała Padlašša
Padtrymka kandydataŭ ad partyj uradavaj kaalicyi adčuvalna źmienšyłasia na Padlaššy, dzie žyvie šmat biełarusaŭ. Ludzi tam napeŭna kiravalisia inšymi matyvami, čym biełarusy Varšavy, ale tendencyja taja samaja.
Na prezidenckich vybarach 2020-ha ŭ Hajnaŭskim paviecie levyja i libieralnyja kandydaty razam atrymali 62% hałasoŭ, a pravyja — tolki 37. Na ŭčarašnich vybarach hetaja praporcyja skaraciłasia da 51:45. Toje samaje zdaryłasia ŭ Bielskim paviecie. U 2020-m pravyja tam nabrali 57% hałasoŭ, u 2025-m — 61%.
Pryčym hetaja tendencyja tam fiksujecca nie tolki ŭ haradach, ale i kankretna ŭ vioskach ź pieravažna pravasłaŭnym nasielnictvam. U hminie Orla dola hałasoŭ za pravych vyrasła z 35 da 40%, a ŭ hminie Čyžy — z 34 da 44%.
Varta adznačyć, što ŭ Polščy ŭ cełym sukupny pracent hałasoŭ za pravych u 2025-m u paraŭnańni z vybarami 2020-ha nie źmianiŭsia, tady jak na Padlaššy jon istotna vyras.
Ciapier čytajuć
U biełarusaŭ Polščy byli pryčyny nie hałasavać za Tšaskoŭskaha30
Kamientary