Ci sapraŭdy raślinnyja alei škodnyja i jaki abrać?

Alei my dadajom u sałaty, na alejach smažym. Adnak apošnija hady alei stali abjektam mnostva dyskusij. Časam śćviardžajecca, što jany «taksičnyja», «atrutnyja», «škodziać zdaroŭju». Ich padazrajuć u tym, što jany vyklikajuć sardečna-sasudzistyja zachvorvańni i cukrovy dyjabiet druhoha typu.

Ci sapraŭdy raślinnyja alei škodnyja, ci ŭsio ž hetaja tryvoha nie maje padstaŭ? Hetaje pytańnie hłybinna daśledavała BBC. 

Ci ŭpłyvajuć alei na serca?

Asnoŭnaja častka krytyki adnosicca da vysokaha ŭtrymańnia ŭ ich tłuščavych kisłot amieha-6.

Amieha-6 — heta niezamiennyja tłuščavyja kisłoty, heta značyć, jany patrebnyja našamu arhanizmu, ale my nie možam ich vypracoŭvać samastojna. U apošnija hady niekatoryja navukoŭcy śćviardžajuć, što amieha-6 moža vyklikać chraničnaje zapaleńnie (što pavialičvaje ryzyku raźvićcia sardečnych zachvorvańniaŭ i raku).

Adnak, jak kaža prafiesar Darjuš Mazafaryjan (Dariush Mozaffarian) ź Instytuta «Ježa jak leki» pry Univiersitecie Taftsa (ZŠA), kantralavanyja vyprabavańni pakazvajuć, što amieha-6 nie pavialičvajuć zapaleńni.

«Novyja daśledavańni pakazvajuć, što z amieha-6 tłuščavych kisłot utvarajucca ŭnikalnyja naturalnyja malekuły, takija jak lipaksiny, jakija majuć mahutnaje supraćzapalenčaje dziejańnie», — tłumačyć jon.

Adna niadaŭniaja praca, u jakoj praanalizavali danyja bolš za 200 000 čałaviek u ZŠA za 30 hadoŭ, pakazała: tyja, chto ŭžyvaŭ bolš raślinnych alejaŭ, radziej pamirali ad sardečna-sasudzistych zachvorvańniaŭ abo raku. A tyja, chto ŭžyvaŭ bolš masła, naadvarot, mieli vyšejšuju śmiarotnaść.

Šmatlikija naziralnyja daśledavańni aceńvajuć upłyŭ amieha-6 na zdaroŭje serca. U ich daśledčyki źviartajuć uvahu na charčavańnie i zdaroŭje ludziej i šukajuć suviazi pamiž imi. Ale, jak kaža Matci Markłund (Matti Marklund) z Univiersiteta Džonsa Chopkinsa, takija daśledavańni časta abapirajucca na apytańni, a ludzi mohuć pamylacca abo navat chłusić pra svaje zvyčki.

Inšy sposab acanić užyvańnie amieha-6 — vyznačyć ich siaredniuju kolkaść u asobnych kampanientach i inhredyjentach racyjonu čałavieka. Adnak pieratvaryć słovy ludziej pra toje, što jany jeli, u kankretnyja kolkaści byvaje niaprosta.

Asnoŭnaja ŭvaha daśledavańniaŭ skiravanaja na linolevuju kisłatu — amieha-6 kisłatu, jakaja prysutničaje ŭ vysokaj kancentracyi ŭ raślinnych alejach i dapamahaje źnižać «drenny» chalesteryn ŁPNŠ.

U 2019 hodzie Markłund praanalizavaŭ uzrovień amieha-6 u kryvi ŭdzielnikaŭ z 30 roznych daśledavańniaŭ (niekatoryja doŭžylisia da 30 hadoŭ) i źviazaŭ hetyja ŭzroŭni z vypadkami sardečnych zachvorvańniaŭ i śmiarotnaściu.

Dyk voś, ludzi z najvyšejšym uzroŭniem linolevaj kisłaty mieli najmienšuju ryzyku raźvićcia sardečna-sasudzistych chvarob.

Pavialičyć

Raślinnyja alei i suadnosiny 3:6

Jašče adno raspaŭsiudžanaje śćviardžeńnie — što zanadta vysokaje spažyvańnie amieha-6 u paraŭnańni z amieha-3 škodnaje.

U zachodnim śviecie amieha-6 składaje kala 15% ad usioj spažytaj enierhii. U niekatorych ludziej suadnosiny amieha-3 i amieha-6 mohuć dachodzić da 1:50. Pavodle adnaho daśledavańnia, aptymalnyja suadnosiny amieha-3 i amieha-6 dla skaračeńnia ryzyki sardečnych zachvorvańniaŭ — 1:4.

Ahlad i mietaanaliz Suśvietnaj arhanizacyi achovy zdaroŭja (2022) pakazaŭ, što vysokija suadnosiny amieha-6 da amieha-3 źviazanyja z pavyšanaj ryzykaj kahnityŭnaha zaniapadu i nieśpiecyfičnaha kalitu. A voś vysokija suadnosiny amieha-3 da amieha-6 byli źviazanyja z 26% źnižeńniem ryzyki depresii.

U cełym daśledčyki adznačajuć: vysokaja kolkaść amieha-6 z raślinnych alejaŭ naŭrad ci škodzić, ale patrebna bolš jakasnych daśledavańniaŭ.

Markłund rekamienduje nie źnižać amieha-6, a zamiest hetaha pavialičvać amieha-3, bo abiedźvie tłuščavyja kisłoty karysnyja.

Jak vyrablajucca alei

U adroźnieńnie ad inšych alejaŭ, raślinnyja zdabyvajucca z nasieńnia raślin. 

Paśla zdabyčy alej rafinujuć, heta značyć ačyščajuć: dezadarujuć i adbielvajuć, kab vydalić prymiesi.

U pracesie hetaha vykarystoŭvajecca hieksan — pradukt pierapracoŭki nafty, ale niama dokazaŭ, što heta škodzić našamu zdaroŭju.

Pavialičyć

«Navukoŭcy ličać, što vykarystańnie hieksanu — zvyčajnaja praktyka, a apracoŭka źniščaje škodnyja rečyvy», — kaža Krystafier Hardnier (Christopher Gardner) sa Stenfardskaha daśledčaha centra.

Alei chałodnaha adcisku nie prachodziać hetych apracovak, bo ich atrymlivajuć šlacham miechaničnaha ściskańnia nasieńnia. Tamu jany zvyčajna kaštujuć daražej.

Ci vyklikajuć raślinnyja alei ankałohiju?

Niahledziačy na šmatlikija danyja pra karyść amieha-6, niadaŭna było vyjaŭlena, što linolevaja kisłata moža spryjać rostu peŭnaha typu raku małočnaj załozy — raku z trajnym admoŭnym statusam (TNBC), jaki ciažka lečycca i nie paddajecca kropkavaj terapii.

U sakaviku było apublikavana daśledavańnie, jakoje pakazała: u TNBC-kletkach amieha-6 aktyvujuć białkovy kompleks, što spryjaje rostu i raspaŭsiudžvańniu puchliny. Inšy białok, charakterny mienavita dla TNBC, pieranosić tłuščy ŭ arhaniźmie i ŭzmacniaje hety efiekt.

Navukoŭcy miarkujuć, što hetyja białki i amieha-6 mohuć mieć dačynieńnie taksama da inšych chraničnych zachvorvańniaŭ, jak atłuścieńnie i dyjabiet typu 2.

Heta adkryćcio moža dapamahčy raspracavać kropkavuju terapiju dla TNBC, ale nie aznačaje, što amieha-6 škodnyja dla ŭsich.

«Hetyja tłuščy nieabchodnyja dla arhanizma, i poŭnaje ich vyklučeńnie moža mieć niehatyŭnyja nastupstvy», — kaža daśledčyk Nikałaas Kunduras (Nikolaos Koundouros).

Jaki raślinny alej samy karysny?

Niekatoryja raślinnyja alei — naprykład, rapsavy i sojevy — vyvučanyja lepš za inšyja, tamu majuć bolš dakładnuju i nadziejnuju dokaznuju bazu.

«Kožny ź ich źmiaščaje zbałansavanuju kambinacyju karysnych tłuščaŭ — u tym liku monanienasyčanyja tłuščy, polinienasyčanyja tłuščy amieha-6 i amieha-3», — adznačaje Mazafaryjan.

Rapsavy alej, dadaje jon, maje padobny supraćzapalenčy efiekt i lepiej upłyvaje na ŭzrovień chalesterynu ŭ kryvi, čym aliŭkavy, jaki doŭhi čas ličyŭsia samym karysnym z usich alejaŭ.

Adzin mietaanaliz pakazaŭ, što rapsavy alej źnižaje «drenny» chalesteryn lepš za słaniečnikavy i nasyčanyja tłuščy. Inšy pakazaŭ źnižeńnie vahi, asabliva ŭ ludziej z dyjabietam.

Pavialičyć

«Rapsavy alej maje vydatny ŭpłyŭ na ŭzrovień chalesterynu ŭ kryvi i taksama ŭmierana źnižaje masu cieła. Karysnyja tłuščy ŭ rapsavym alei, asabliva polinienasyčanyja tłuščy amieha-6, palapšajuć uzrovień hlukozy ŭ kryvi, insulinarezistentnaść i vypracoŭku insulinu», — dadaje Mazafaryjan.

Sojevy alej taksama spryjaje źnižeńniu ŭzroŭniu chalesterynu ŭ paraŭnańni z nasyčanymi tłuščami. Adno daśledavańnie pakazała, što ludzi, jakija spažyvali bolš sojevaha aleju, mieli nižejšuju ryzyku śmierci ad usich pryčyn — na 6% mienš na kožnyja 5 h, jakija jany spažyvali štodnia.

«Nasieńnie — adzin z najbolš kaštoŭnych padarunkaŭ pryrody: kancentravanaja krynica karysnych tłuščaŭ», — kaža Mazafaryjan.

Adnak niahledziačy na vielizarnuju kolkaść daśledavańniaŭ, vakoł raślinnych alejaŭ uźnikła šmat sprečak. Pavodle Mazafaryjana, pryčyna — «spałučeńnie paŭpraŭdy i manipulacyj».

Naprykład, niekatoryja ludzi źviazvajuć raślinnyja alei z ultraapracavanymi praduktami (UAP), jakija časta ŭtrymlivajuć takija alei — asabliva rapsavy, kukuruzny, sojevy i słaniečnikavy. U apošnija hady nazirajecca pavyšanaja ŭvaha da ryzyk dla zdaroŭja, źviazanych z praźmiernym užyvańniem UAP — u tym liku pavyšanaj ryzyki raźvićcia cukrovaha dyjabietu druhoha typu i sardečna-sasudzistych zachvorvańniaŭ.

«Ale hetyja ryzyki ŭźnikajuć praz praźmiernaje spažyvańnie kruchmału, cukru i soli, stratu naturalnaj struktury praduktaŭ, a taksama dziasiatkaŭ, a to i socień štučnych dadatkaŭ», a nie ŭ vyniku ŭžyvańnia aleju, adznačaje Mazafaryjan.

Niekatoryja taksama źviazvajuć pavieličeńnie spažyvańnia raślinnych alejaŭ u apošnija hady z rostam uzroŭniu atłuścieńnia i dyjabietu.

«Ale kali pravodzić paraleli pamiž užyvańniem bolšaj kolkaści raślinnych alejaŭ i niehatyŭnymi nastupstvami dla zdaroŭja, pryčyna ŭ tym, što my jamo ježu, jakaja časta ŭtrymlivaje šmat cukru i natryju», — tłumačyć Hardnier.

Jon dadaje, što isnuje šmat sposabaŭ užyvańnia raślinnych alejaŭ u chatnich umovach, jakija nie majuć ničoha supolnaha z UAP — naprykład, u sałatach.

«Mnie nie chaciełasia b, kab ludzi pačali admaŭlacca ad raślinnych alejaŭ», — kaža Hardnier.

Choć niekatoryja navukoŭcy zaklikajuć da bolš strohich daśledavańniaŭ uździejańnia raślinnych alejaŭ na zdaroŭje, inšyja, uklučajučy Markłunda, śćviardžajuć, što ŭžo isnuje značnaja kolkaść jakasnych daśledavańniaŭ, jakija paćviardžajuć ich karyść dla ŭzroŭniu chalesterynu, hlukozy ŭ kryvi i insulinu ŭ šyrokich hrupach nasielnictva.

«Tłuščavyja kisłoty amieha-6 vydatna ŭpłyvajuć na zdaroŭje, — padsumoŭvaje Markłund. — Jany źnižajuć ryzyku sardečnych chvarob, insultu, dyjabietu i navat śmiarotnaści ŭ cełym».

• 9
• 0
• 2
• 1
• 2
• 0
• 0
• 1