Pieršabytnyja ludzi, Miesapatamija, Paleścina, kryžovyja pachody — tolki častka taho, pra što možna daviedacca ź ich i časta pa-biełarusku.
Aŭtarka histaryčnaha padkasta «Tak skłałasia histaryčna» Hanna Dziahil sabrała top-kanałaŭ, jakija viaduć prafiesijnyja biełaruskija historyki. Viadoŭca padkasta patłumačyła, što adbirała tolki tyja kanały, jakija viaduć nieananimnyja biełaruskija historyki i jakija pryśviečany śfiery navukovych intaresaŭ aŭtara.
Bajki Džedzi (@egyptology_by)
Ała Spartak, adziny jehiptołah u Biełarusi, viadzie kanał pra jehiptałohiju pa-biełarusku. U kanale rehularna źjaŭlajucca fotazdymki staražytnajehipieckich artefaktaŭ i pomnikaŭ, jakija supravadžajucca hruntoŭnymi kamientarami navukoŭca.
Ci viedali vy, što ŭ Łuŭry zachoŭvajecca statuja Padymachiesa, vykuplenaja ŭ hrafa Michała Tyškieviča-Łahojskaha?
Pieršabytnaja archieałohija ŭ kantekście (@archeaposhuk)
Archieołah Alaksandr Vašanaŭ ź Instytuta historyi NAN Biełarusi raspaviadaje na ŭłasnym kanale pra archieałohiju pieršabytnaści na Biełarusi i nie tolki. Kanału mienš za miesiac, ale na im užo jość niamała cikavych dopisaŭ pra pieršabytnyja pryłady pracy, mastactva i aktualnyja znachodki z archieałahičnych raskopak.
Jaki malunak na kości časoŭ niealitu moža stać niadrennym siužetam dla tatuiroŭki?
Blizki Uschod u centry Jeŭropy (@sektorvostok)
Dźmitryj Sieŭruk, zahadčyk siektara ŭschodaznaŭstva Instytuta movaznaŭstva NAN Biełarusi, piša ŭ svaim kanale pra historyju, kulturu, movy i relihii Blizkaha Uschodu. Chočacie viedać pra jehipiecki kiniematohraf časoŭ karala Faruka, brytanskich raźviedčykaŭ na Blizkim Uschodzie ci być u kursie aktualnych navin u daśledavańni biełaruska-tatarskaha piśmienstva — vam varta padpisacca na hety kanał.
Levantijskaja tietrad́ (@lettersfromthelevant)
Dźmitryj Šavialoŭ, jaki vykładaje na fakultecie mižnarodnych adnosin BDU, piša na kanał svaje natatki pa historyi Izraila i zamiežnaj palityki krain Blizkaha Uschodu. Naturalna, što bolšaść dopisaŭ ciapier pryśviečany roznym mała zaŭvažnym dla nieśpiecyjalistaŭ aśpiektam aktualnaha i histaryčnaha supraćstajańnia Izraila i Paleściny.
Miežkulturnyje śviazi (@crossculturalcases)
Historyk Nastaśsia Miksiuk, jakaja pracuje na tym ža fakultecie, piša natatki pra cikavyja momanty ź mižkulturnych kamunikacyj — dziełavuju kulturu, asablivaści dres-kodu i niuansy dypłamatyčnych vizitaŭ. Kamu dazvoleny być u biełaj sukiency pobač z Papam, a chto hetaje praviła hruba parušyŭ — pra heta možna pračytać na kanale.
Gandhāra (@gandharan_greek)
Fiłosaf Andrej Šuman viadzie papularny kanał, u jakim bolš za čatyry tysiačy padpisčykaŭ. Jon u asnoŭnym pryśviečany rehijonu Handchara, jaki praścirajecca na poŭnačy Afhanistana i paŭnočnym uschodzie Pakistana i jaki byŭ centram haradskoj kultury jašče ź pieryjadu bronzy, ale tematyka kanała hetym nie abmiažoŭvajecca. Čamu škoły łohiki ŭźnikli ŭ vuzkaj pałasie Jeŭrazii pamiž 32° i 38° paŭnočnaj šyraty i bolš nie ŭźnikli nidzie i jak z hetym źviazany kult viarchoŭnaj bahini-maci — adkazaŭ na takija pytańni šukaje aŭtar kanała.
Kryžovyja pachody | Les croisades | The Crusades (@croisades)
Deus vult! Jaŭhien Hurynaŭ viadzie kanał pra kryžovyja pachody, rycarskija ordeny i jeŭrapiejski dy blizkaŭschodni śviet časoŭ Siaredniaviečča. U im ža možna paznajomicca z novymi navukovymi publikacyjami pa miedyjevistycy z usiaho śvietu. Pakul što ŭ kanała 30 ź nievialikim padpisčykaŭ, što jaŭna nie adpaviadaje tamu, jakoj uvahi zasłuhoŭvaje hety kanał.
Dom Nabu, što ŭ Barsipie (@movydyteksty)
Jašče adzin niedaacenieny kanał viadzie historyk Illa Łapušanski. Jon pryśviečany historyi Miesapatamii, pomnikam manumientalnaha mastactva i piśmienstva. Najbolš uvahi aŭtar nadaje staražytnym siemickim movam, takim jak finikijskaja i akadskaja — dla apošniaj jon navat padrychtavaŭ nievialiki ŭvodny padručnik, apublikavany na kanale. Kanał aktyŭna vioŭsia ŭ 2024 hodzie, ale nie abnaŭlaŭsia z krasavika hetaha hoda — moža, novyja padpisčyki i kamientatary stanuć šturškom dla aŭtara praciahnuć pracu nad im.
Adčuvalny ŭschodni ŭchił
Nielha nie zaŭvažyć, što amal usie ź pieraličanych kanałaŭ pryśviečany Uschodu, navat tema kryžackich pachodaŭ, pry ŭsioj, zdavałasia b, kancentravanaj jeŭrapiejskaści, u vyniku viadzie na toj ža Blizki Uschod — cel bolšaści takich pachodaŭ.
Za vyklučeńniem «pramiežkavaj» tematyki kryžakoŭ, niama nivodnaha kanała, pryśviečanaha historyi i kultury Jeŭropy ci Amieryki: hrečaskaj i rymskaj antyčnaści, rańniamu siaredniaviečču, eposie Adradžeńnia, Refarmacyi, jeŭrapiejskaj kałanizacyi, napaleonaŭskim vojnam, historyi susiednich Polščy ci krain Bałtyi i hetak dalej.
Peŭna, razhadkaj takoha pierakosu kryjecca ŭ tym, što biełaruskaja navuka tak i nie zmahła pieraadoleć śpiecyfiku, zakładzienuju za savieckim časam: Zachad byŭ zabaronieny i zakryty «Žaleznaj zasłonaj», a hłabalny Uschod byŭ śfieraj intaresaŭ i ideałahičnaj baraćby z kapitalistyčnym śvietam.
Daśledavańnie zachodnich krain było abmiežavanaje i mahło ŭsprymacca jak simpatyi da «buržuaznaha ładu», a śpiecyjalisty pa družalubnych krainach «treciaha śvietu», adčuvalnych da idej sacyjalizmu, byli zapatrabavanyja ŭ SSSR.
Siońnia Biełaruś apynułasia ŭ padobnaj situacyi, kali być śpiecyjalistam pa Polščy, Litvie ci Hiermanii niebiaśpiečna, a śpiecyjalistam pa Indyi, Jehipcie — u niejkim sensie praściej.
Što pasłuchać pa historyi Biełarusi? Sabrali najlepšyja padkasty
Śmierć udovam. Archieołah raskazaŭ pra znachodku, jakaja śviedčyć pra žudasny zvyčaj pieršych słavian na Biełarusi
Dziaržaŭnyja sacyjołahi: Biełarusy najpierš źviazvajuć svaju dziaržaŭnaść ź Vialikim Kniastvam Litoŭskim
Na zachadzie Polščy znajšli artefakt, padobny da taho, što narabiŭ šumu pry raskopkach haradzišča na Miency
U Vilni buduć šukać mahiłu Vitaŭta. Pošuki, jakija pravodzilisia stahodździe tamu, pryviali da vialikich adkryćciaŭ, ale mety nie dasiahnuli
Kamientary
Heta značyć, što Litva i Ruś – heta narody, a słova *et cetera* aznačaje dasłoŭna «inšyja» (inšyja narody). I na samoj piačatcy namalavany hierby inšych narodaŭ — Trakajskaha kniastva (Aŭkštajcii) i Žamojcii.
Što śviedčyć pra toje, što Litva, Aŭkštajty i Žamojty — roznyja narody.
Voś vyjava piačatki:
[https://uk.wikipedia.org/wiki/Vitovt#/media/Fajł\:Witold\_Duke\_of\_Lithuania\_seal.PNG](https://uk.wikipedia.org/wiki/Vitovt#/media/Fajł:Witold_Duke_of_Lithuania_seal.PNG)
Taksama pra toje, što VKŁ było zasnavana inšym etnasam (nie aŭkštajckim), śviedčyć nazva stalicy VKŁ — Vilnia / Vilnius / Vilno. Jana pachodzić ad hidronima *Vilija*, ale aŭkštajty nazyvajuć hetuju raku *Niares*.
Heta prama śviedčyć pra toje, što nie aŭkštajty zasnavali VKŁ.
Taksama varta adznačyć, što ŭ aŭkštajtaŭ (lijetuvisaŭ) piśmiennaść źjaviłasia tolki ŭ 1503 hodzie, adnak jana nikoli nie była dziaržaŭnaj u VKŁ.
Toje, što nazva *Vilija* nie maje pachodžańnia z aŭkštajckaj movy, a taksama toje, što aŭkštajcka-lijetuviskaja mova nikoli nie była dziaržaŭnaj u VKŁ, śviedčyć pra toje, što litviny pierachodzili na aŭkštajckuju movu, a nie naadvarot.
Viadoma, što pamiž Vilniaj (uklučna) i Mienskam žyli bałckija plamiony — heta paćviardžaje archieałohija. Mienavita jany zasnavali VKŁ, a paśla byli asimilavanyja aŭkštajtami-lijetuvisami i rusinami-litvinami.
Takim čynam, možna śćviardžać, što biełarusy-litviny — takaja ž tytulnaja nacyja VKŁ, jak i aŭkštajty-lijetuvisy.
Što datyčyć imionaŭ vialikich kniazioŭ litoŭskich, dyk aŭkštajcki etnas pazyčyŭ ich z movy litvinaŭ. Jak, naprykład, słavianie zapazyčyli skandynaŭskija imiony (Aleh, Volha) i nazvu naroda Ruś, ale pry hetym zastalisia pry svajoj kultury i movie.
A sproby tłumačyć etymałohiju imionaŭ z aŭkštajcka-lijetuviskaj movy — heta pseŭdaetymałohija:
[https://ru.wikipedia.org/wiki/Psievdoetimołohija](https://ru.wikipedia.org/wiki/Psievdoetimołohija)
**P.S.**
Navahrudak byŭ stalicaj VKŁ pry Vojšałku i Švarnie.
Hrodna i Varšava byli stalicami Rečy Paspalitaj, choć jurydyčnaj stalicaj byŭ Krakaŭ (tam prachodzili karanacyjnyja sojmy).
Dziaržaŭnaja mova VKŁ — heta sumieś starabiełaruskaj movy i carkoŭnasłavianskaha biełarusskaha izvoda. Heta značyć — sumieś razmoŭnaj i duchoŭnaj movy biełarusaŭ. Tamu pravilna nazyvać jaje — **starabiełaruskaja piśmovaja mova**.
U 1696 hodzie starabiełaruskaja piśmovaja mova pierastała być dziaržaŭnaj u VKŁ. Dziaržaŭnaj stała polskaja, ale nie lijetuviska-aŭkštajckaja, što ŭstaloŭvała parytet pamiž našymi etnasami, bo VKŁ było niezaležnym kniastvam u składzie
Rečy Paspalitaj.
VKŁ było samastojnym kniastvam, bo isnavała prava **libieryum vieta**, i luby litvin moh zabłakavać rašeńnie ahulnaha sojmu, u jakim pieravažali palaki.
Taksama varta dadać, što interpretavać imiony vialikich kniazioŭ litoŭskich možna amal ź luboj jeŭrapiejskaj movy — heta i jość pseŭdaetymałohija:
[https://ru.wikipedia.org/wiki/Psievdoetimołohija](https://ru.wikipedia.org/wiki/Psievdoetimołohija)