Першабытныя людзі, Месапатамія, Палесціна, крыжовыя паходы — толькі частка таго, пра што можна даведацца з іх і часта па-беларуску.
Аўтарка гістарычнага падкаста «Так склалася гістарычна» Ганна Дзягіль сабрала топ-каналаў, якія вядуць прафесійныя беларускія гісторыкі. Вядоўца падкаста патлумачыла, што адбірала толькі тыя каналы, якія вядуць неананімныя беларускія гісторыкі і якія прысвечаны сферы навуковых інтарэсаў аўтара.
Байкі Джэдзі (@egyptology_by)
Ала Спартак, адзіны егіптолаг у Беларусі, вядзе канал пра егіпталогію па-беларуску. У канале рэгулярна з’яўляюцца фотаздымкі старажытнаегіпецкіх артэфактаў і помнікаў, якія суправаджаюцца грунтоўнымі каментарамі навукоўца.
Ці ведалі вы, што ў Луўры захоўваецца статуя Падымахеса, выкупленая ў графа Міхала Тышкевіча-Лагойскага?
Першабытная археалогія ў кантэксце (@archeaposhuk)
Археолаг Аляксандр Вашанаў з Інстытута гісторыі НАН Беларусі распавядае на ўласным канале пра археалогію першабытнасці на Беларусі і не толькі. Каналу менш за месяц, але на ім ужо ёсць нямала цікавых допісаў пра першабытныя прылады працы, мастацтва і актуальныя знаходкі з археалагічных раскопак.
Які малюнак на косці часоў неаліту можа стаць нядрэнным сюжэтам для татуіроўкі?
Блізкі Усход у цэнтры Еўропы (@sektorvostok)
Дзмітрый Сеўрук, загадчык сектара ўсходазнаўства Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі, піша ў сваім канале пра гісторыю, культуру, мовы і рэлігіі Блізкага Усходу. Хочаце ведаць пра егіпецкі кінематограф часоў караля Фарука, брытанскіх разведчыкаў на Блізкім Усходзе ці быць у курсе актуальных навін у даследаванні беларуска-татарскага пісьменства — вам варта падпісацца на гэты канал.
Левантийская тетрадь (@lettersfromthelevant)
Дзмітрый Шавялёў, які выкладае на факультэце міжнародных адносін БДУ, піша на канал свае нататкі па гісторыі Ізраіля і замежнай палітыкі краін Блізкага Усходу. Натуральна, што большасць допісаў цяпер прысвечаны розным мала заўважным для неспецыялістаў аспектам актуальнага і гістарычнага супрацьстаяння Ізраіля і Палесціны.
Межкультурные связи (@crossculturalcases)
Гісторык Настасся Міксюк, якая працуе на тым жа факультэце, піша нататкі пра цікавыя моманты з міжкультурных камунікацый — дзелавую культуру, асаблівасці дрэс-коду і нюансы дыпламатычных візітаў. Каму дазволена быць у белай сукенцы побач з Папам, а хто гэтае правіла груба парушыў — пра гэта можна прачытаць на канале.
Gandhāra (@gandharan_greek)
Філосаф Андрэй Шуман вядзе папулярны канал, у якім больш за чатыры тысячы падпісчыкаў. Ён у асноўным прысвечаны рэгіёну Гандхара, які прасціраецца на поўначы Афганістана і паўночным усходзе Пакістана і які быў цэнтрам гарадской культуры яшчэ з перыяду бронзы, але тэматыка канала гэтым не абмяжоўваецца. Чаму школы логікі ўзніклі ў вузкай паласе Еўразіі паміж 32° і 38° паўночнай шыраты і больш не ўзніклі нідзе і як з гэтым звязаны культ вярхоўнай багіні-маці — адказаў на такія пытанні шукае аўтар канала.
Крыжовыя паходы | Les croisades | The Crusades (@croisades)
Deus vult! Яўген Гурынаў вядзе канал пра крыжовыя паходы, рыцарскія ордэны і еўрапейскі ды блізкаўсходні свет часоў Сярэднявечча. У ім жа можна пазнаёміцца з новымі навуковымі публікацыямі па медыевістыцы з усяго свету. Пакуль што ў канала 30 з невялікім падпісчыкаў, што яўна не адпавядае таму, якой увагі заслугоўвае гэты канал.
Дом Набу, што ў Барсіпе (@movydyteksty)
Яшчэ адзін недаацэнены канал вядзе гісторык Ілля Лапушанскі. Ён прысвечаны гісторыі Месапатаміі, помнікам манументальнага мастацтва і пісьменства. Найбольш увагі аўтар надае старажытным семіцкім мовам, такім як фінікійская і акадская — для апошняй ён нават падрыхтаваў невялікі ўводны падручнік, апублікаваны на канале. Канал актыўна вёўся ў 2024 годзе, але не абнаўляўся з красавіка гэтага года — можа, новыя падпісчыкі і каментатары стануць штуршком для аўтара працягнуць працу над ім.
Адчувальны ўсходні ўхіл
Нельга не заўважыць, што амаль усе з пералічаных каналаў прысвечаны Усходу, нават тэма крыжацкіх паходаў, пры ўсёй, здавалася б, канцэнтраванай еўрапейскасці, у выніку вядзе на той жа Блізкі Усход — цэль большасці такіх паходаў.
За выключэннем «прамежкавай» тэматыкі крыжакоў, няма ніводнага канала, прысвечанага гісторыі і культуры Еўропы ці Амерыкі: грэчаскай і рымскай антычнасці, ранняму сярэднявеччу, эпосе Адраджэння, Рэфармацыі, еўрапейскай каланізацыі, напалеонаўскім войнам, гісторыі суседніх Польшчы ці краін Балтыі і гэтак далей.
Пэўна, разгадкай такога перакосу крыецца ў тым, што беларуская навука так і не змагла пераадолець спецыфіку, закладзеную за савецкім часам: Захад быў забаронены і закрыты «Жалезнай заслонай», а глабальны Усход быў сферай інтарэсаў і ідэалагічнай барацьбы з капіталістычным светам.
Даследаванне заходніх краін было абмежаванае і магло ўспрымацца як сімпатыі да «буржуазнага ладу», а спецыялісты па дружалюбных краінах «трэцяга свету», адчувальных да ідэй сацыялізму, былі запатрабаваныя ў СССР.
Сёння Беларусь апынулася ў падобнай сітуацыі, калі быць спецыялістам па Польшчы, Літве ці Германіі небяспечна, а спецыялістам па Індыі, Егіпце — у нейкім сэнсе прасцей.
Што паслухаць па гісторыі Беларусі? Сабралі найлепшыя падкасты
Смерць удовам. Археолаг расказаў пра знаходку, якая сведчыць пра жудасны звычай першых славян на Беларусі
Дзяржаўныя сацыёлагі: Беларусы найперш звязваюць сваю дзяржаўнасць з Вялікім Княствам Літоўскім
На захадзе Польшчы знайшлі артэфакт, падобны да таго, што нарабіў шуму пры раскопках гарадзішча на Менцы
У Вільні будуць шукаць магілу Вітаўта. Пошукі, якія праводзіліся стагоддзе таму, прывялі да вялікіх адкрыццяў, але мэты не дасягнулі
Цяпер чытаюць
«У Віцебску заходзіў у тралейбус і казаў «Слава Украіне!». Украінца ў 67 гадоў пасадзілі за каменты, напісаныя пасля гібелі хроснай дачкі пад абстрэлам у Кіеве6
Каментары
Гэта значыць, што Літва і Русь – гэта народы, а слова *et cetera* азначае даслоўна «іншыя» (іншыя народы). І на самой пячатцы намаляваны гербы іншых народаў — Тракайскага княства (Аўкштайціі) і Жамойціі.
Што сведчыць пра тое, што Літва, Аўкштайты і Жамойты — розныя народы.
Вось выява пячаткі:
[https://uk.wikipedia.org/wiki/Вітовт#/media/Файл\:Witold\_Duke\_of\_Lithuania\_seal.PNG](https://uk.wikipedia.org/wiki/Вітовт#/media/Файл:Witold_Duke_of_Lithuania_seal.PNG)
Таксама пра тое, што ВКЛ было заснавана іншым этнасам (не аўкштайцкім), сведчыць назва сталіцы ВКЛ — Вільня / Вільнюс / Вільнo. Яна паходзіць ад гідроніма *Вілія*, але аўкштайты называюць гэтую раку *Нярэс*.
Гэта прама сведчыць пра тое, што не аўкштайты заснавалі ВКЛ.
Таксама варта адзначыць, што ў аўкштайтаў (ліетувісаў) пісьменнасць з’явілася толькі ў 1503 годзе, аднак яна ніколі не была дзяржаўнай у ВКЛ.
Тое, што назва *Вілія* не мае паходжання з аўкштайцкай мовы, а таксама тое, што аўкштайцка-ліетувіская мова ніколі не была дзяржаўнай у ВКЛ, сведчыць пра тое, што літвіны пераходзілі на аўкштайцкую мову, а не наадварот.
Вядома, што паміж Вільняй (уключна) і Менскам жылі балцкія плямёны — гэта пацвярджае археалогія. Менавіта яны заснавалі ВКЛ, а пасля былі асіміляваныя аўкштайтамі-ліетувісамі і русінамі-літвінамі.
Такім чынам, можна сцвярджаць, што беларусы-літвіны — такая ж тытульная нацыя ВКЛ, як і аўкштайты-ліетувісы.
Што датычыць імёнаў вялікіх князёў літоўскіх, дык аўкштайцкі этнас пазычыў іх з мовы літвінаў. Як, напрыклад, славяне запазычылі скандынаўскія імёны (Алег, Вольга) і назву народа Русь, але пры гэтым засталіся пры сваёй культуры і мове.
А спробы тлумачыць этымалогію імёнаў з аўкштайцка-ліетувіскай мовы — гэта псэўдаэтымалогія:
[https://ru.wikipedia.org/wiki/Псевдоэтимология](https://ru.wikipedia.org/wiki/Псевдоэтимология)
**P.S.**
Навагрудак быў сталіцай ВКЛ пры Войшалку і Шварне.
Гродна і Варшава былі сталіцамі Рэчы Паспалітай, хоць юрыдычнай сталіцай быў Кракаў (там праходзілі каранацыйныя соймы).
Дзяржаўная мова ВКЛ — гэта сумесь старабеларускай мовы і царкоўнаславянскага беларусскага iзвода. Гэта значыць — сумесь размоўнай і духоўнай мовы беларусаў. Таму правільна называць яе — **старабеларуская пісьмовая мова**.
У 1696 годзе старабеларуская пісьмовая мова перастала быць дзяржаўнай у ВКЛ. Дзяржаўнай стала польская, але не ліетувіска-аўкштайцкая, што ўсталёўвала парытэт паміж нашымі этнасамі, бо ВКЛ было незалежным княствам у складзе
Рэчы Паспалітай.
ВКЛ было самастойным княствам, бо існавала права **ліберыум вета**, і любы літвін мог заблакаваць рашэнне агульнага сойму, у якім пераважалі палякі.
Таксама варта дадаць, што інтэрпрэтаваць імёны вялікіх князёў літоўскіх можна амаль з любой еўрапейскай мовы — гэта і ёсць псэўдаэтымалогія:
[https://ru.wikipedia.org/wiki/Псевдоэтимология](https://ru.wikipedia.org/wiki/Псевдоэтимология)