Namibija stała suśvietnym lidaram pa kolkaści žančyn na top-pazicyjach — prezidentka, vice-prezidentka i śpikierka. Ale jość niuansy

Namibija atrymała niezaležnaść tolki ŭ 1990 hodzie, ale ŭžo siońnia ŭvachodzić u lik suśvietnych lidaraŭ pa pradstaŭnictvie žančyn va ŭładzie. 

Zhodna z apošnim indeksam hiendarnaj roŭnaści Suśvietnaha ekanamičnaha forumu, kraina zajmaje pieršaje miesca ŭ Afrycy i 8‑ie ŭ śviecie z pakazčykam 80,5%. Dla paraŭnańnia: Biełaruś na 36‑m miescy (76,5%), dyj i toje dziakujučy deputatkam Pałaty pradstaŭnikoŭ, pa sutnaści pryznačanym pa hiendarnaj kvocie pa zahadzie Łukašenki.

Pavialičyć

Pavodle danych Mižparłamienckaha sajuza (IPU), paśla vybaraŭ u kancy 2024 hoda žančyny zaniali kala 38% miescaŭ u Nacyjanalnaj asamblei Namibii (nižniaja pałata parłamienta). Dla paraŭnańnia: siaredni pakazčyk u śviecie składaje kala 27,2%.

U składzie ŭrada Namibii na pačatak 2025 hoda kala 37% ministraŭ byli žančyny. U Biełarusi ž z 23 ministraŭ tolki adna žančyna.

U 2025 hodzie kraina zrabiła jašče adzin histaryčny krok — Netumba Nandzi-Ndaitva stała pieršaj žančynaj-prezidentam Namibii. Pry hetym pasadu vice-prezidenta taksama zaniała žančyna — Lusija Vitbui. A parłamient uznačaliła Saara Kunhanhiełva-Amadchiła, jakaja da hetaha na praciahu dziesiaci hadoŭ była premjer-ministram.

Takim čynam, Namibija stvaryła suśvietny precedent, staŭšy pieršaj krainaj, dzie žančyny zajmajuć try klučavyja dziaržaŭnyja pasady: prezidenta, vice-prezidenta i śpikiera Nacyjanalnaj asamblei.

Sistema «ziebra»

Namibijski fienomien maje kankretnaje tłumačeńnie. U 2013 hodzie kirujučaja partyja SWAPO (Narodnaja arhanizacyja Paŭdniova-Zachodniaj Afryki) uviała palityku, jakaja atrymała nazvu «ziebra».

Nazvanaja ŭ honar čorna-biełych pałos ziebry, sistema patrabuje, kab palityčnyja partyi vyłučali roŭnuju kolkaść kandydataŭ mužčynskaha i žanočaha połu na nacyjanalnych vybarach. Kandydaty mužčynskaha i žanočaha połu pavinny čarhavacca ŭ partyjnym śpisie ŭ parłamient. Mierkavałasia, što takaja stratehija harantuje, što ŭ Nacyjanalnaj asamblei buduć adnolkava pradstaŭleny jak mužčyny, tak i žančyny.

Upieršyniu sistema była ŭžyta padčas vybaraŭ 2014 hoda i dała rezki skačok u pradstaŭnictvie žančyn: ich dola ŭ parłamiencie vyrasła z 25% da 41%. Heta byŭ adzin z najchutčejšych tempaŭ rostu ŭ historyi suśvietnaha parłamientaryzmu. U nastupnyja hady pakazčyk krychu źmianiaŭsia, dasiahajučy navat 50%.

Pavialičyć

Žančyny-zakanadaŭcy vykarystoŭvali svajo stanovišča dla adstojvańnia palityki, jakaja spryjaje pravam žančyn i dziaciej, naprykład, zakonaŭ suprać hvałtu, prahram repraduktyŭnaha zdaroŭja i mier pa baraćbie z hiendarnym hvałtam. Ułady imknucca prytrymlivacca sistemy «ziebra» i pry zapaŭnieńni pasad u inšych dziaržaŭnych orhanach. Naprykład, kali premjer-ministr — mužčyna, to jaho namieśnik — žančyna, i naadvarot. 

Ad vyzvalenčaha ruchu da kanstytucyi

SWAPO pačynałasia jak partyzanski ruch suprać aparteidu, jaki kiravaŭ terytoryjaj praz Paŭdniovuju Afryku. U hetaj baraćbie žančyny ŭdzielničali na roŭnych z mužčynami — jany byli sałdatami, kamandzirami, miedsiostrami i palitkamisarami. Ich uniosak stvaryŭ unutry ruchu ŭstojlivuju tradycyju pavahi da žanočaj roli. Jak adznačajuć daśledčyki, udzieł žančyn byŭ značna bolš ehalitarnym, čym u mnohich inšych armijach taho času.

Padčas vajny za niezaležnaść Namibii (1966—1990) byŭ zrobleny važny krok dla farmalizacyi roli žančyn u vyzvalenčym ruchu. U 1969 hodzie na klučavym kanhresie SWAPO ŭ Tanzanii była aficyjna zasnavana Žanočaja rada partyi (SWAPO Women's Council), jakaja paśladoŭna łabiravała pytańni roŭnaści, dostupu da adukacyi i ŭdziełu ŭ pryniaćci palityčnych rašeńniaŭ niepasredna ŭnutry ruchu.

Paśla abviaščeńnia niezaležnaści ŭ 1990 hodzie hetyja aktyvistki nie spynili svajoj dziejnaści. Naadvarot, jany pačali nastojliva damahacca, kab abiacańni, dadzienyja padčas baraćby, pieratvarylisia ŭ realnyja zakony i dziaržaŭnyja prahramy.

Pavialičyć

Kali ŭ 1990 hodzie była pryniata Kanstytucyja, jana stała adnoj z samych prahresiŭnych u Afrycy. Asnoŭny zakon zamacavaŭ pryncypy roŭnaści i zabaraniŭ dyskryminacyju pa prykmiecie połu. Hety jurydyčny padmurak zrabiŭ mahčymymi paźniejšyja reformy, u tym liku sistemu «ziebra». Ale ŭ pieršyja dva dziesiacihodździ niezaležnaści žanočaje pradstaŭnictva rasło marudna.

Cień nad «ziebraj»: što zastałosia za kadram pośpiechu

Adnak, akramia aficyjnaha pośpiechu, sistema «ziebra» vyklikaje i krytyku.

Pa-pieršaje, zachoŭvajecca kłasičnaja dyskusija pra zasłuhi i kvoty. Apanienty śćviardžajuć, što sistema prymušaje partyi vyłučać kandydataŭ pavodle połu, a nie ich kampietentnaści, i što hiendarny bałans musić dasiahacca bolš arhanična.

Pa-druhoje, krytyki pakazvajuć na fienomien «elitnaj roŭnaści». Sistema adkryła šlach da ŭłady pieravažna dla žančyn, jakija ŭžo byli častkaj partyjnaj namienkłatury SWAPO, a nie dla aktyvistak «źnizu».

Heta tłumačyć, čamu tak zvanaja «šklanaja stol» zastajecca nieprabitaj: choć žančyny zajmajuć vysokija pasady, najvažniejšyja ekanamičnyja i siłavyja partfieli (finansy, abarona, hornaja pramysłovaść) čaściej za ŭsio zastajucca ŭ rukach mužčyn sa staroha asiarodździa. Takim čynam, roŭnaść u kolkaści nie zaŭsiody aznačaje pieraraźmierkavańnie realnaha ŭpłyvu.

Najbolš hłybokaja krytyka tyčycca sapraŭdnych matyvaŭ reformy. Analityki śćviardžajuć, što dla starejučaj elity SWAPO, jakaja składajecca ź vieteranaŭ vyzvalenčaj baraćby, sistema «ziebra» stała instrumientam nie stolki dla dasiahnieńnia roŭnaści, kolki dla zachavańnia ŭłady ŭnutry svajoj hrupy.

Prasoŭvajučy na klučavyja pazicyi łajalnych žančyn (časta svajačak abo daŭnich paplečnic), kirujučaja hvardyja zabiaśpiečyła płaŭnuju pierajemnaść, adnačasova błakujučy šlach dla maładych i ambitnych kankurentaŭ pa-za svaim kołam.

Taki fokus na zachavańni elitnaha status-kvo tłumačyć, čamu navat z žančynami na čale krainy fundamientalnyja sacyjalnyja prablemy vyrašajucca marudna.

Pavialičyć

Na praciahu mnohich hadoŭ Namibija stabilna zajmaje druhoje miesca ŭ śviecie pa ŭzroŭni niaroŭnaści paśla susiedniaj Paŭdniova-Afrykanskaj Respubliki. Uzrovień biespracoŭja siarod moładzi, pavodle aficyjnych danych Statystyčnaha ahienctva Namibii za 2023 hod, składaje 44,4%, a ahulny ŭzrovień biespracoŭja dasiahaje 36,9%.

Nie mienš vostraj prablemaj zastajecca biednaść, jakaja maje ŭ Namibii vyraznaje hieahrafičnaje i hiendarnaje vymiareńnie. Pavodle spravazdačy Afrykanskaha banka raźvićcia za 2024 hod, amal tracina nasielnictva krainy (28,7%) žyvie za rysaj biednaści, pryčym 15% — va ŭmovach krajniaj halečy. Hetaja prablema niepraparcyjna skancentravana ŭ sielskaj miascovaści (37% suprać 15% u haradach) i ŭ bolšaj stupieni zakranaje žančyn (32%), čym mužčyn (26%).

Narešcie, varta pamiatać, što sistema «ziebry» — heta pieravažna partyjnaja inicyjatyva SWAPO, a nie ahulnanacyjanalny zakon. Inšyja partyi nie zaŭsiody prytrymlivajucca hetych pryncypaŭ, tamu ahulny bałans u krainie mocna zaležyć ad taho, ci zachavaje SWAPO svaju daminujučuju pazicyju ŭ budučyni.

• 0
• 0
• 3
• 1
• 1
• 1
• 0
• 0