Камертон Сяргея Ваганава.
Недзе напачатку мая партал tut.by паведаміў, што ў двары дома № 19 па Ульянаўскай вуліцы мінскія аматары краязнаўства знайшлі надмагільны камень, звезены ў невядомы час з якіхсьці гарадскіх могілак.
Знайшлі, так бы мовіць, сякеру пад лавай. Бо пяць гадоў таму я ўжо намагаўся разгледзець літары, што ўеліся ў цёмна-руды граніт: «Михаил Ефимович Белоцерковский. Умер на 27 году от рождения 17 апреля 1866 года». На іншым баку больш выразна — «Брат брату». Нешта, мусіць, здарылася з бацькамі Міхаіла, магчыма, і пахаваны былі побач...
Пра гэты камень я даведаўся ад Наталлі Качаноўскай, што жыве ў тым двары. Звыш трыццаці гадоў таму, калі яна тут пасялілася, камень ужо ляжаў. Дакладней, валяўся...
І вось я ізноў ля таго камня. Як і пяць гадоў таму, вакол буяе май і капашыцца дваровае жыццё: нервова прыладжваюцца на цесную паркоўку бліскучыя аўто; непадалёк ідуць нейкія бясконцыя будаўніча-рамонтныя работы; нешта мармычуць, адчыняясь, дзверы ў пад’ездах, зачыненыя на кодавыя замкі; на лаўцы побач з камнем прысаджваюцца старыя, што выйшлі ў двор падышаць... А вось і дзейны малады чалавек расклаў па кейсе нейкія паперы і нешта энергічна даказвае суразмоўцу, прытрымліваючы двума пальцамі каля вуха мабільнік...
Калі верыць згаданай навіне ад tut.by, сённяшнія аматары краязнаўства ўзяліся за пошукі хаця б нейкіх слядоў даўняга мінчука...
Нібыта камень, якому амаль паўтара стагоддзя, праз пяць гадоў ізноў падняўся з зямлі...
З Ульянаўскай я паехаў на Сухую.
«...Што, немцы і сваіх габрэяў забівалі?!»Ягонае ўзрушэнне было такім моцным, што ён абышоў камяні з усіх бакоў, убачыў сляды старанна зацёртай свастыкі...
Тады, пяць гадоў таму, я сустрэў яго ля «Трох камянёў», што ў розныя нядаўнія часы былі пастаўлены ў памяць аб тысячах габрэяў з Гамбурга, Дзюсельдорфа і Брэмена, якія загінулі ў Мінскім гета і Трасцянцы. Сюды ён патрапіў выпадкова — прыехаў са Стаўбцоў наведаць сябра ў лякарні непадалёк.
Я спытаў у яго, колькі яму гадоў, як яго клічуць і ў якой сферы працуе. Гадоў яму аказалася за сорак, працуе інжынерам у камунальнай гаспадарцы.
Я не ведаю, чаму я спытаў у яго пра гэта. Мабыць, таму, што сам быў узрушаны: мне здавалася, што няма на Зямлі чалавека, які нічога не ведае пра Халакост...
Мікалай зашпіліў пінжак, схіліў у задуменнасці галаву з рэдкімі русымі валасамі, потым шырока перахрысціўся і павольна накіраваўся у бок Сухой.
Я вярнуўся поглядам да камянёў. Не, не да тых трох ад немцаў, а да іншых, хаатычна параскіданых проста ля іх падножжаў.Але камяні-помнікі працягвалі вырастаць з зямлі. Тады, пяць гадоў таму, калі пракладалі цеплацэнтраль уздоўж Перакопскай, не менш за два дзясяткі сцягнулі і кінулі ля «Трох камянёў»...Гэта былі мацэвы — помнікі з габрэйскіх могілак на Сухой, што знішчаны яшчэ ў 70—90-х гадах мінулага стагоддзя.
Я ўзгадаў дзеда Саламона.
Я ўявіў, як хавалі яго ў 1914 годдзе, калі ён, рабочы разьніцы, памёр ад сухотаў, а бацьке, малодшаму з ягоных чацвёрых дзяцей, не было і двух месяцаў.
Яго везлі, мабыць, сюды, на Сухую, па Габрэйскай вуліцы, пазней чамусьці названай Калектарнай. Вось тут была брама, побач майстэрня могілкавых каменячосаў...
Я, вядома, не спадзяваўся, што знайду мацэйву з ягоным імем. Але дух ягоны пэўна лунаў над гэтым месцам, прымушаў сціскацца горла...
Здалёк, мусіць, мы выглядалі дзіўнавата — Леў Слобін, вядомы кінадакументаліст, Сямён Ліакумовіч, адзіны мо ў Мінску знаўца ідыша, і я. Нехта праходзіў міма, нехта спыняўся, назіраючы, як немаладыя людзі нахіляюцца над нейкімі камянямі...«...Карп, дакладна, гэта прозвішча Карп... А вось Ціне Файленбоген...» — Сямён Львовіч прашараваў шматком сухой травы імя памерлай у 1920 жыхаркі Мінска, што па волі лёсу і экскаватара аказалася ў месцы, дзе выгульваюць сабак... «А вось па-руску, «Бася Уфляндъ, 26 января 1907»...
Побач прыпынілася маладая сям’я — тата, мама ды хлопчык гадоў дзесяці.
Раптам тата — густыя валасы з сівіной ў прыгожым прадзеле, нагавіцы ў стрэлку, кашуля пад гальштукам, без пінжака — усклікнуў: «Глядзі, які добры будаўнічы матэрыял!» — «Гэта ж помнікі, тата!..»
Потым мы са Слобіным, усё жыццё якога пасля вайны прайшло ў гэтых вуліцах і дварах, вуліцах і дварах колішняга гета, дзе згінула без вестак ягоная сястрычка Таня, спусціліся да Перакопскай, зараз Ерусалімскай.
Мы ішлі, спатыкаючыся аб рэшткі мацэваў, углядаючыся ў напакаваныя смеццем правалы склепаў, дзе хаваліся пакутнікі гета...
Мы прайшлі ў пачатак вуліцы, міма гародзіка з кучаравым бульбяным бацвіннем, што нейкім цудам доўжыў жыццё на месцы знесеных прыватных сядзібаў. Вялізны бетонны куб схаваўся ў зарасніку пустазелля, вакол валяліся пустыя бутэлькі, пачкі з-пад цыгарэт, абгорткі ад цукерак... На кубе было пазначана, што вуліца названа «...у гонар святкавання 3000-годдзя Ерусаліма»...
«...Можно с уверенностью говорить о привлекательности Беларуси для туристов с еврейскими корнями из Беларуси, которым есть что предложить, будь то духовные, материальные или просто человеческие ценности, связанные с еврейским наследием в Беларуси…»
Гэта з рэкламнага тэксту «Белінтурыста».
У спісе турыстычных аб’ектаў — могілкі на Сухой.
Могілкі, каторых няма.
...Прайшло пяць гадоў. Да «Трох камянёў» дадаліся яшчэ чатыры — ад жыхароў Кёльна ды Бона, Берліна, Франкфурта-на-Майне і Аўстрыі. Але мінскія мацэвы як ляжалі, так і ляжаць покатам, зарастаючы быллём няспыннага часу.
…Калі мы, хто завецца беларускім народам, не спатыкнёмся аб хрысціянскія, яўрэйскія, мусульманскія, пратэстанцкія, уніяцкія камяні, не апрытомнеем у грэху не толькі перад продкамі, але і як браты перад братамі, то невядома, колькі яшчэ пражывём у дзікунстве. Альбо гэтую духоўную гістарычную працу зробяць за нас (не, замест нас!) іншыя пакаленні.
Магчыма, той самы хлопчык, што ўсклікнуў: «Гэта ж помнікі!»
Таму што камяні ўсё роўна вырастуць з зямлі.
Цяпер чытаюць
Расійскія і лукашэнкаўскія спецслужбы на фоне залёту дронаў у Польшчу правялі інфаатаку. Яе зладжанасць дае падставы думаць, што залёт быў спланаваны1515
Каментары