Улада11

Тая, што ратавала Філістовіча

На 89-м годзе жыцьця ў Іжанскім шпіталі сястрынскага догляду Вялейскага раёну памерла Соф’я Самаль, апошняя непасрэдная ўдзельніца паваенных падзеяў, зьвязаных зь імем Янкі Філістовіча.

Соф’я Самаль (1918—2006)

Соф'я Самаль: першы і апошні здымкі. Між імі - жыцьцё.
На 89-м годзе жыцьця ў Іжанскім шпіталі сястрынскага догляду Вялейскага раёну памерла Соф’я Самаль, апошняя непасрэдная ўдзельніца паваенных падзеяў, зьвязаных зь імем Янкі Філістовіча.

Соф’я і яе бацька Пётра далі прытулак Філістовічу амаль на паўгоду, зрабіўшы для яго схоў у сваім гумне. Самалі добраахвотна і сьвядома выконвалі ролю Янкавых сувязных, забясьпечвалі яго неабходнай інфармацыяй, гатавалі ежу, здабывалі вопратку і неабходныя рэчы. Пасьля ягонага арышту, калі і сама Соф’я апынулася пад сьледзтвам, яна працягвала дапамагаць Філістовічу, знайшоўшы сродкі на абаронцу для Янкі на судзе.

Сама спадарыня Соф’я атрымала 10 год лягераў за супрацоўніцтва з ворагам народу. Пасьля амністыі вярнулася ў родныя мясьціны.

Апошнія 20 год яна, пахаваўшы мужа, пражыла на самоце ў ціхай вёсцы Ярмолічы Вялейскага раёну. Старасьць яе абцяжарвалася хваробай хрыбетніцы, якая гранічна ўскладняла любы рух. Але яна працягвала трымаць невялікую гаспадарку, ня скардзілася на лёс, захоўвала аптымізм і сьветлы розум.

Распавядаючы аб мінулых трагічных падзеях, спадарыня Соф’я была шчырай, неўпярэджанай і натуральнай. У сваім апошнім інтэрвію, седзячы за сталом ва ўласнай хаце, яна паведаміла як ужо вядомыя факты, гэтак і цікавыя акалічнасьці справы, што адсутнічалі ў ранейшай літаратуры аб Філістовічу ці падаваліся як гіпотэзы.

У памяць аб тых падзеях і іх удзельніках прапануем фрагмэнт яе апошняга інтэрвію.

Усевалад Сьцебурака, Тадэвуш Нальшчанскі

Яны аддалі ўсё, што мелі, каб уратаваць Янку Філістовіча. Успаміны апошняй сьведкі.

Соф’я Самаль: «Янка Філістовіч быў маім сваяком па матчынай лініі. Мы зь ім брат і сястра ў трэцяй стрэчы. Андрэй, бацька Янкі, жыў зь сям’ёй у вёсцы Паняцічы і часта прыяжджаў да нас у Пузава (зараз в.Лясная. — УС, ТН) і мы ў іх бывалі.

У вайну Янка служыў у Вялейцы, потым адышоў зь немцамі за мяжу. Там ён, здаецца, вучыўся на ксяндза, казаў, што касьцёл свой будавалі... Ён быў дужа пісьменны. Мы з бацькам увесь час наракалі: «Чаго ён сюды прыляцеў, калі б там мог добра жыць?»

Да нас ён быў скінуты з парашутам ўвосень 1951 году і спусьціўся каля Кутлянаў. Перад тым, як да нас прыйсьці, ён ужо радню абышоў. Жыў пэўны час у дзядзькі Пётры Куляша, які і прывёў яго да нас. Была ўжо восень — сьвята Міхаіла, у царкве было маленьне. Я тады спалохалася, бо ведала, што Янка прыбыў да нас таемна, як шпіён — а ў Саюзе іх нельга ўкрываць, — і як міліцыя дазнаецца, то нас у турму пасадзяць... А на гэта тата мне сказаў: «Гэта ж як свайму адмовіць, калі мы чужым партызанам у вайну дапамагалі? Недзе ж, Сонечка, і мой сыночак у сьвеце ходзіць. Мо людзі якія і яму паесьці дадуць і прымуць».

І вось Кулеш прывёў яго да нас хавацца. Жыў Янка ўсю зіму, пакуль не пацяплела; да хаты амаль не прыходзіў. Я варыла яму есьці, а бацька насіў. Пакуль Янка ў нас жыў, да яго нейкія людзі прыяжджалі — здаецца, зь Мёрскага раёну. Пэўны час Філістовіч у іх хаваўся. Там яшчэ нейкі савецкі старшыня жыў, што быў бы рады, каб Беларусь была без бальшавікоў. Наагул, Янка часта казаў у гутарцы: «Рана ці позна, а Беларусь будзе!..» Як пацяплела, ён ад нас пайшоў. З татам маім пасьля яшчэ сустракаўся. Тата пчолаў даглядаў ля лесу, а Янка адтуль выходзіў зь сябрамі. Мы часта ім малако перадавалі.

Ад таты свайго ведаю, што прыбыў Янка на каротка. Хацеў нешта даведацца і знайсьці патрэбных людзей, а пасьля зьехаць ізноў за мяжу. У гэтым яму памагчы мусіла гарадзенка Зінаіда Стахевіч. Але нешта ў іх ня выйшла...

Як зь вяртаньнем не атрымалася, Янка застаўся ў лесе, сабраў мясцовых хлопцаў, што за немцамі служылі і таму хаваліся. Пасьля нападу на друкарню ў Вязыні і на фінінспэктара назьбіралі рускіх салдатаў і сталі Янку па лесе шукаць. Тады і папаліся яго хлопцы, а сам ён зьбег. Нас тады арыштавалі. Павезьлі ў Маладэчна на сьледзтва. Трымалі нядоўга і адпусьцілі, бо думалі, што Янка да нас прыйдзе. Абяцалі за гэта 25 тысяч рублёў. Я на працу ў калгас хадзіла і думала, што мне ўжо канец — расстраляюць. А чула, што калі жанчына цяжарная, то яе не забіваюць... вось і зрабіла сабе дзіцёнка. Пасьля сьледчыя думалі, што гэта ад Янкі, а як жа можна — ён жа мой брат.

Янка да нас так і не зьявіўся. Выдаў яго школьны сябра Пеця Цімохаў, што прыняў у сваёй хаце і даў снатворнага...

Год мы сядзелі па адзіночках. Раз я пачула, як нейкая жанчына гучна загаласіла ў двары турмы, узьлезла я на падваконьне і перагнулася, каб паглядзець — вось нешта сабе і пашкодзіла. Дзіцё нарадзілася мёртвае.

Потым быў суд. У зале панаставілі лаваў, як у школе. Тыдзень нас вадзілі туды і нават есьці там давалі. Сядзім і ядзім па трох, а Янка ў куце сядзіць і ня есьць. Начальнік канвою кажа: «Хадзі, Філістовіч, пакушай!» Янка яму: «Дзякуй, не хачу». Той ізноў: «Да не валнуйцесь вы, усё будзе ў парадку». Але Янка так і не ішоў...

Памятаю, як сталі пытаць, каму сьведкі патрэбныя, я паднялася і кажу: «Ці можна Філістовічу зашчытніка?» Яны згадзіліся. На гэта ўсе нашыя грошы пайшлі. Я ўсё роўна ведала, што гаспадарка прападзе, бо нас з татам расстраляюць. Дык мы з татам за зашчытніка заплацілі. Прадалі кароўку, цялят і авечак...

Тату і мне далі па 10 год, колькі далі Янку — мы тады ня ведалі.

Каментары1

Цяпер чытаюць

«Напісалі, як я хачу вярнуцца ў святую Расію». Прапаганда перакруціла жарт беларускі і прыдумала фэйк пра загніваючую Амерыку1

«Напісалі, як я хачу вярнуцца ў святую Расію». Прапаганда перакруціла жарт беларускі і прыдумала фэйк пра загніваючую Амерыку

Усе навіны →
Усе навіны

Дроны УСУ ўдарылі па двух расійскіх аб’ектах ВПК

Уладальніца беларускага брэнду жаночага адзення Moshe здзівілася шалёным цэнам канкурэнтаў11

Ізраіль наносіць новы ўдар па Іране3

«Прапанаваў грошы». Беларуска распавяла, як КДБ спрабаваў яе вербаваць1

Іранскія ракеты забілі 5 чалавек у Ізраілі, больш за 80 параненыя. Цэлі былі выпадковыя2

«У наш час у Хрыста была б жоўтая бірка». Былы палітвязень Аляксандр Тарасенка распавёў пра свой досвед за кратамі2

«Уратавалі заторы». Студэнтка спазнілася на фатальны рэйс Air India усяго на 10 хвілін, і яе не пусцілі на борт3

Аятала Хаменеі: Ізраіль адкажа за гэтыя атакі3

Вырашыў праскочыць перакрыжаванне на вялікай хуткасці і ледзь не збіў дзіця2

больш чытаных навін
больш лайканых навін

«Напісалі, як я хачу вярнуцца ў святую Расію». Прапаганда перакруціла жарт беларускі і прыдумала фэйк пра загніваючую Амерыку1

«Напісалі, як я хачу вярнуцца ў святую Расію». Прапаганда перакруціла жарт беларускі і прыдумала фэйк пра загніваючую Амерыку

Галоўнае
Усе навіны →

Заўвага:

 

 

 

 

Закрыць Паведаміць