Meka kantrabandystaŭ

Siemdziesiat hadoŭ tamu ŭ Rakavie viravała zusim inšaje žyćcio. Centar hminy Maładačanskaha pavietu byŭ najbujniejšym centram kantrabandy na polska-savieckaj miažy. Mienavita ŭ Rakavie, hetaj małoj biełaruskaj Adesie, žyŭ słavuty kantrabandyst, špijon i piśmieńnik Siarhiej Piasiecki. Na vułkach Rakava sustrenieš i naščadkaŭ nastaŭnika Rahojšy z Kazikam Piasieckam z «Narodnaha albomu».

Miastečka Rakaŭ znachodzicca za 40 km na Zachad ad Miensku, u Vałožynskim rajonie la šašy Miensk—Vilnia. Siemdziesiat hadoŭ tamu ŭ Rakavie viravała zusim inšaje žyćcio. Centar hminy Maładačanskaha pavietu byŭ najbujniejšym centram kantrabandy na polska-savieckaj miažy.

«Pryniasi ty mnie złatu vaviorku»

Stvarajučy «Narodny albom», Michał Aniempadystaŭ nia viedaŭ, što ŭ 1930-ja hady ŭ Rakavie pracavaŭ sapraŭdny nastaŭnik Kastuś Rahojša, jaki pisaŭ vieršy. A siamja prafesara Viačasłava Rahojšy i siońnia maje siadzibu ŭ Rakavie. Imia piśmieńnika Piasieckaha, pieśniara pamiežža, stała viadoma «narodnaalbomščykam» taksama paśla stvareńnia «Albomu». Ale «Narodny albom» staŭ svojeasablivym raźvićciom hetych apovieściaŭ.

«Kantrabandyscki» raman Siarhieja Piasieckaha «Kachanak Vialikaj Miadźviedzicy» (1937), dziejańnie jakoha adbyvajecca ŭ 1920-ja hady ŭ Rakavie, pakul pa-biełarusku nia vydadzieny. Na praciahu ramanu jaho hieroi pa ŭsioj miažy ad Stoŭpcaŭ da Radaškavičaŭ nosiać u Saviety tavar — pančochi, śpirt, skury. Pravodziać praź miažu «fihurki» — uciekačoŭ z Savieckaha Sajuzu. Drobnyja rečy nosiać u «bandažach» — tak jašče niadaŭna vazili śpirt u Polšču, pieraviazaŭšy cieła skotčam. «Złotu vaviorku» i «srebnu lisicu» prynosili ŭ advarotnym kirunku — z Savietaŭ, i dzieŭki dobra viedajuć, što heta nie ŭpalavany źvier, a žarhonnaja nazva tavaru. Uzimku prapivajuć uvieś zarobak, zazirajučy ŭ butelku (chłopcy pjuć šklankami, žydy — čarkami); sustrakajucca ź dzieŭkami, naviedvajuć bardel (u Rakavie ich było dva), traplajucca pamiežnikam, uciakajuć z-pad varty, znoŭ iduć za miažu, a kali nadakučvaje «sumlennaja» praca — adbivajuć tavar u kankurentaŭ-kantrabandystaŭ. U knizie apisana ŭsia infrastruktura — žydy, jakija dajuć «chłopcam» na realizacyju tavar, i hieahrafija «malin» ledź nia ŭ kožnym chutary pa saviecki bok.

Suzorje Vialikaj Miadźviedzicy supravadžaje hałoŭnaha hieroja Ŭładka va ŭsich šlachach. Zorkam jon nadaŭ žanočyja imiony, a siedziačy ŭ savieckaj turmie, daviedaŭsia ad złodziejaŭ, što tyja ličać siamiorku svajoj ščaślivaj ličbaj. Na Kalady, kali dziaŭčaty varažyli, navaražyŭ i Ŭładak. Fihurka, adlitaja im z vołava, była… Vialikaj Miadźviedzicaj, jakuju jon, pavodle varažby, voźmie za žonku.

«Jon z-za krataŭ dachaty ŭsio adno ŭciače»

Siarhiej Piasiecki ŭ Rakavie zajmaŭsia nia tolki kantrabandaj, ale i pracavaŭ na polskuju raźviedku. Jon dobra byŭ znajomy ź miaścinami pa abodva baki miažy — jašče ŭ 1921 h. partyzaniŭ u «Zialonym dubie». Ab špijonskaj pracy jon i napisaŭ svaju pieršuju knihu — «Piaty etap» (1934) — siedziačy ŭ polskaj turmie. Litaraturny dar pračnuŭsia na siomym hodzie «adsiedki», kali Piasiecki pračytaŭ abviestku ŭ hazecie ab litaraturnym konkursie. Kniha była kanfiskavanaja turemnaj cenzuraj.

«Vialikaj Miadźviedzicy» pašancavała bolš — jana vyjšła za miežy turmy i prasłaviła aŭtara, jaho navat vyzvalili na čatyry hady raniej terminu pa prośbie viadomych polskich litarataraŭ. I kali raniej jahonaj asobaj cikavilisia palicyja, śledčyja i sudździ, dyk ciapier — vyklučna vydaŭcy j repartery, napiša jon paźniej u aŭtabijahrafii. Piać hadoŭ Piasiecki adsiedzieŭ u adzinočnych kamerach (u turmie Piasiecki znachodziŭsia z 1927 pa 1937 h.), trojčy byŭ kiraŭnikom turemnych buntaŭ. Pieršaje, što jon zrabiŭ na voli, — dasłaŭ pasyłki z charčami i tytuniom tavaryšam pa kamery. U Italii byŭ źniaty televizijny seryjał, mastackija filmy pavodle kantrabandysckaha ramanu źniaty ŭ Italii i Polščy.

Prostyja rečy

Ab byłoj słavie «kantrabandysckaj stalicy» śviedčyć mnostva ekspanataŭ, sabranych u pryvatnaj halerei bratoŭ Januškievičaŭ. Siońnia heta samaje znakamitaje miesca miastečka. Tolki kieramiki tam pierachoŭvajecca bolš za 1700 adzinak. Rakaŭcy zachoŭvali ŭ svaich chatach usio. U adnych starych navat partrety imperatara Mikałaja II i jahonaj žonki pravisieli nad łožkam usio žyćcio… A haspadar halerei mastak Feliks Januškievič z dakumentaŭ i ŭspaminaŭ svajakoŭ apaviadaje historyi, kožnaja ź jakich vartaja cełaha ramanu.

U muzei sabranyja kolki prykładaŭ rakaŭskaj mody davajennaha času, siarod jakich — mužčynski burnos i žanočy paliton z kaŭnieram z chachuli. Ubory chłopcaŭ i dziaŭčat, ich halštuki, pančochi i lakiravanyja tufli padrabiazna apisvaje Piasiecki, a dobry hust i ŭvahu da mody hienijalna adčuŭ Michał Aniempadystaŭ: šturškom da napisańnia «nastaŭnika Rahojšy» stali stylistyčna biezdakornyja kaściumy da filmu «Čužaja Baćkaŭščyna», jakija prajektavaŭ Michaś Ramaniuk.

Lomir zech iberbetn

Na svaim harodzie, budujučy dom, Januškievičy znajšli harški z zakapanaj majomaściu — žyd pa imieni Josiel Krasnasielski, čyj dom stajaŭ na hetym miescy, pry nabližeńni niemcaŭ zakapaŭ usio svajo majno. U miastečku chodziać lehiendy pra vosiem skryniaŭ zołata, zakapanych žydami. U Rakavie było stolki zołata, što až da 1960-ch hadoŭ na rynku raźličvalisia vyklučna zołatam, kaža haspadar. Siońniašni rynak u Rakavie — najsłyńniejšy miasny bazar Biełarusi.

Siońnia miastečka Rakaŭ maje status vioski. Chramy tut nie rujnavalisia, a Feliks Januškievič upeŭnieny, što Rakavam apiakujecca Panna Maryja. Pavodle lehiendy, ślapy čałaviek sustreŭ kala krynicy Maci Božuju. Jana skazała jamu napicca — i jon pačaŭ bačyć. Krynica i siońnia na tym miescy — pry ŭjeździe ŭ horad, i vada ź jaje, pavodle lehiendy, dapamahaje chvorym na vočy.

U Rakavie znachodzicca adzinaja, peŭna, u Biełarusi płošča Vitaŭta — u dvary halerei. Prosta pierad domam — pomnik Vitaŭtu, zrobleny Feliksavym bratam, skulptaram Valarjanam Januškievičam.

A pra toje, što vopyt prodkaŭ-kantrabandystaŭ dy prafesijnych bandytaŭ vyvučajecca, śviedčyć fakt: pieršaje vydańnie «Vialikaj Miadźviedzicy» Feliks Januškievič znajšoŭ va ŭpraŭleńni čyhunki ŭ Dryśviatach, a lehiendy pra bandu Boŭbiela žyvyja ŭ Rakavie da siońnia.

Alicyja

∎

U Miensku vyjšła pa-biełarusku apovieść Siarhieja Piasieckaha (1901—1964) «Zapiski aficera Čyrvonaj Armii». U knizie aśpivajucca padziei 1939—1945 hadoŭ u Zachodniaj Biełarusi.

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0