«Kali vybirać pamiž kachanaj i Biełaruśsiu, vybieru Radzimu»
Niekali jon chacieŭ, kab žonka stała jaho sakratarom. Ale žančyna svajo paklikańnie bačyła ŭ lekavańni dziaciej. Jana i siońnia pracuje piedyjatram. Ale da apošniaha zastavałasia pieršym čytačom i daradcam muža. Pra žyćcio Michasia Čarniaŭskaha pa-za navukaj raskazała jaho ŭdava, spadarynia Śviatłana.
Śviatłana Čarniaŭskaja: Ja minčanka ŭ pieršym kalenie. Baćka byŭ partyjnym rabotnikam zpad Babrujska, mama — nastaŭnicaj zpad Čavusaŭ. Kali ja vučyłasia na druhim kursie miedinstytuta, a brat chadziŭ u vośmy kłas, pamior tata. A praz try miesiacy nie stała mamy. My zastalisia ŭdvaich u vialikaj kvatery. I susiedka ŭhavaryła ŭziać kvatarantkaj dziaŭčynku ź piedinstytuta, Ludu.
Jana pieršaj paznajomiłasia ź Mišam, i jany sustrakalisia. Paśla vučoby Luda źjechała ŭ Baranavičy, a Miša praciahvaŭ telefanavać mnie. Akazałasia, što mianie ŭpadabaŭ, chacia ja kachała inšaha. I niejak pozna patelefanavaŭ stomleny, raskazvaŭ, što rychtuje ekspanaty dla muzieja. Mnie tak škada stała jaho, što chutčej sa spačuvańnia skazała: «Chacia b adnym vokam pahladzieć na tyja znachodki». Tak usio i vyrašyłasia...
Da viasiella my sustrakalisia tolki try miesiacy. Praŭda, kali jon prychodziŭ na spatkańni, kazaŭ, što nie źbirajecca žanicca. A jon byŭ «stary» — amal 30 hadoŭ, a mnie 22.
«Naša Niva»: Jak jon zalacaŭsia? Na tancy zaprašaŭ?
SČ: Nie było času na tancy. Dy jon i tancavaŭ słaba, a ja ŭvohule ich nie lublu. Jon prychodziŭ da mianie i my razmaŭlali, całavalisia... Nu i pastajanna ž chadzili na biełaruskija imprezy, kancerty.
«NN»: Čamu jon nie chacieŭ žanicca?
SČ: Jon byŭ ščyrym — šukaŭ kachańnie. I da mianie nie sustreŭ toj, z kim moh by ažanicca.
Mianie na piatym kursie źbiralisia adpravić na praktyku ŭ Dobruš. Miša spałochaŭsia, što mahu tam zastacca albo viarnusia nie adna. I prapanavaŭ chutčej raśpisacca. My pryjechali ŭ ZAHS, kab vybrać datu, a zahadčyca nam kaža: «Viedajecie, u mianie chvilinka jość, davajcie zaraz i raśpišu». Spačatku Miša nie moh napisać zajavu — ruka dryžeła. A paśla ja ad chvalavańnia nie mahła pisać. Na sioletni Dzień kasmanaŭtyki było b 45 hadoŭ, jak my razam.
«NN»: Sapraŭdnaha viasiella nie było?
SČ: Mišavy baćki zrabili viasielle paśla majoj siesii, u červieni. Heta było ŭ vioscy Mikasieck na Miadzielščynie. Ceły aŭtobus supracoŭnikaŭ z Akademii navuk pryjechaŭ, a z majho boku byli tolki brat i ciotka.
Śviokar dastaŭ dźvie skryni «Bakštanki» — viadomaj samahonki, ale pasaromieŭsia vystaŭlać na stoł. A ranicaj niechta znajšoŭ jaje i adrazu ŭsie nalacieli: «Navošta vy nam tuju manapolku (kramnuju) stavili, kali takoje dabro jość?»
«Pazvaniŭ i raspłakaŭsia...»
«NN»: Kali paznajomilisia, było bačna, što jon taki ščyry biełarus?
SČ: Nie toje słova. Jon, kali prapanavaŭ ažanicca, skazaŭ: «Ja ciabie mocna kachaju, ale Biełaruś zaŭsiody pierad usim. I kali treba budzie vybrać pamiž vami, ja vybieru Biełaruś». A paśla, u 1995, jon mianie na vybary ŭ Minski harsaviet 22 sklikańnia adpraviŭ. Ja nie chacieła, ale jon skazaŭ: «Tak treba dla Biełarusi». I ja prajšła. Tady jašče mahli apazicyjaniery trapić, ale išła jak biespartyjnaja. Ja zahadvała adździaleńniem pramianiovaj dyjahnostyki 10-j dziciačaj palikliniki.
Ja nie razmaŭlała pa-biełarusku. I Miša saromieŭsia hetaha. My pajechali na raskopki ŭ Vaŭkavyski rajon i vyrašyli zajechać da Łarysy Hienijuš: žyła niedaloka. Ale jon paprasiŭ, kab tolki pa-rusku čaho nie skazała. Łarysa Antonaŭna niešta zapytałasia, a ja adkazała: «Da». «Nie da, a tak», — łahodna papraviła. Mnie stała strašna i soramna, što ničoha nie zapomniła z toj sustrečy — była by ŭ tumanie. Ale ja vyvučyła biełaruskuju movu.
«NN»: Hienijuš i rukapis «Spoviedzi» addała Michasiu Michajłaviču na zachavańnie. Dzie była schovanka?
SČ: Kali jana addała rukapis, Miša zasunuŭ jaho pad kašulu. Za jaje domam sačyli, ale adna ścienka nie prahladałasia z vulicy. I jon uzdoŭž hetaj ściany vyjšaŭ na abchadnuju darohu. Pryjechaŭ uvieś uschvalavany, addaŭ mnie papku. A dzie schovanka najlepšaja? Pad bializnaj u šafie, kudy złodziei adrazu lezuć. I kali natyrkałasia na tuju papku, prosta pot chałodny vystupaŭ.
«NN»: Pomnicie, kali pačaŭsia pieraśled muža?
SČ: Heta byŭ 1974 hod. Miša pryjšoŭ rasstrojeny, navat šakavany. «Skazali, što knižki vychodziać, a mianie zdymajuć z aŭtarstva». A paśla byŭ niejki vialiki schod u Akademii navuk. Jon patelefanavaŭ: «Mianie zvolnili». I raspłakaŭsia, bo biez navuki nie ŭjaŭlaŭ svajo žyćcio. Ja tolki dvojčy bačyła jaho ślozy — druhi raz, kali chavaŭ mamu.
«NN»: Tłumačyŭ, za što ź im tak?
SČ: Ja viedała pra dapamohu zvolnienym ukrainskim nacyjanalistam, jakuju jany źbirali i advozili. I što knižku pryvioz zabaronienuju, jakuju vydali ŭ Anhlii. Jany ž sami adčuvali, što robiać niedazvolenaje, što za imi sočać.
«NN»: Doŭha jon byŭ biez pracy?
SČ: Jaho paabiacali adnavić u Akademii navuk, kali papracuje na zavodzie — dakaža, što «narmalny čałaviek». Jon chadziŭ na MAZ, MTZ, i jaho z zadavalnieńniem hatovyja byli ŭziać. A jak tolki bačyli pracoŭnuju knižku, adrazu admaŭlali: kim uziać kandydata histaryčnych navuk?
Siabry ŭładkavali jaho ŭ vytvorča-mastacki kambinat. Jon nanosiŭ laŭkas (hrunt) na faniernyja ščyty pierad tym, jak mastak malavaŭ na ich ahitpłakaty. Miša stamlaŭsia mocna, i na jaho heta strašenna cisnuła maralna. Tak adpracavaŭ bolš za hod. A paśla jaho adnavili ŭ akademii.
«U pałatkach ja naspałasia»
«NN»: Raskopki zajmali šmat času. Nie kryŭdavali, što muža časta nie było doma?
SČ: Ja ž viedała, za kaho zamuž vychodziła. Pryvykła, choć i ciažka było adnoj ź dziećmi. Ja na raskopki ź im navat jak u šlubnaje padarožža pajechała — u Asaviec. I adrazu znajšła prosta pad nahami ŭpryhožvańnie z kostki. Jaho fotazdymak paśla va ŭsich padručnikach drukavaŭsia. Pakul była maładaja, chacia b na niekalki dzion ź im vyjazdžała na raskopki. Tamu ŭ pałatkach ja naspałasia.
«NN»: Adpačyvać Michaś Michajłavič umieŭ?
SČ: Kaniečnie, jon byŭ zvyčajnym čałaviekam. Lubiŭ pahladzieć televizar. Telekanał «Jeŭrańjus» — abaviazkova. Hladzieŭ filmy, jakija atrymlivali «Oskar». A zachapleńniem byŭ boks: zaŭždy sačyŭ za pajadynkami. Vidać, praz toje, što sam nie moh zajmacca boksam.
Jon lubiŭ vyjazdžać za horad, ale niaŭrymślivy byŭ. Kali navat na mora pajechali, ja zaharała, a jon usie vakolicy abyšoŭ, abśledavaŭ. U vioscy adpačyvali. Ale ž letam Miša pravodziŭ raskopki, tamu vybiralisia nienadoŭha.
Siabroŭstva pakaleńniami
SČ: Jon byŭ kampaniejskim. Samym blizkim siabram byŭ narodny mastak Vasil Šaranhovič. Pryčym spačatku siabravali ich baćki — słužyli razam u vojsku Piłsudskaha. Paśla jany. Ciapier i našy dzieci siabrujuć.
Kali Mišu vyhnali z Akademii navuk, ja pazvaniła Vasilu. I jon adrazu pryjechaŭ, chacia ryzykavaŭ karjeraj. Jany prahavaryli ŭsiu noč.
«NN»: Jany razam u škole zajmalisia malavańniem, ale ŭ prafiesijach razyšlisia.
SČ: Michaś choraša malavaŭ. Ale z nastaŭnikam nie parazumieŭsia. Miša i Vasil byli roznyja pa charaktary. I Vasil z nastaŭnikam duša ŭ dušu trapili, a Miša — nie. Jon uvieś čas kazaŭ, što tolki praz nastaŭnika nie pajšoŭ vučycca na mastaka.
Ale malavaŭ zaŭždy. I ŭ «LiMie» drukalivasia jaho malunki. A dla mamy čaćviortakłaśnikam namalavaŭ ikonu. Niekalki hadoŭ tamu z doma ŭ vioscy jaje skrali. Amal ničoha nie ŭziali, a hetuju vyharałuju ikonu zabrali.
«NN»: Try hady tamu Vy daviedalisia pra chvarobu muža. Jak Michaś Michajłavič hety čas žyŭ?
SČ: Paśla pieršaj apieracyi daktary pastavili jamu dyjahnaz: rak. My Mišu ničoha nie skazali. Ja dva tydni adpłakała — rychtavałasia, što jon budzie doma pamirać. Ale ŭ inšaj balnicy vyznačyli, što puchlina nie złajakasnaja. Pamylilisia, ale my pra heta daviedalisia tolki minułaj vosieńniu, paśla novaj apieracyi. Ale Miša zrazumieŭ, što kiepskaje niešta adbyvajecca. Kazaŭ, što baicca stracić lubuju chvilinu. Jon spaŭ u sutki hadzin pa piać — usio pracavaŭ. Adzin ź vialikich jaho prajektaŭ, jakija rychtavaŭ razam z Uładzimiram Krukoŭskim i Źmitrom Sańko, — «Tysiača Pahoniaŭ», albom z vyjavami hierba ad staražytnaści da našych dzion. Miša źbiraŭ Pahoni z usiaho śvietu. I nabrałasia ich navat 1100—1200.
Albom jašče nie vydali.
Michaś Čarniaŭski
7.03.1938—20.01.2013. Historyk, archieołah. Naradziŭsia ŭ vioscy Kruci Miadzielskaha rajona. Vučyŭsia ŭ Minsku. Byŭ udzielnikam Akademičnaha asiarodka biełaruskaj intelihiencyi, razhromlenaha ŭ 1973—1974.
U 1988—1989 byŭ siarod stvaralnikaŭ BNF, adradžaŭ sacyjałdemakratyju.
Jak navukoviec vyvučaŭ niomanskuju archieałahičnuju kulturu, daśledavaŭ kremnievyja šachty, pomniki kamiennaha i bronzavaha vieku. Pisaŭ papularnyja knihi pa historyi Biełarusi: «Strała Rasamachi», «Vohniepakłońniki», «Pravadyr kryłatych vieršnikaŭ». Viarnuŭ zabytaje imia adnaho z udzielnikaŭ paślavajennaha antysavieckaha supracivu Raścisłava Łapickaha.
Pachavany ŭ Kruciach. U jaho zastalisia dačka Alesia, syn Maksim, troje ŭnukaŭ.
Ciapier čytajuć
Ci zabiare kampjutar vašu pracu i kali robaty pačnuć myć za nas posud? Raspytali ekśpierta pra štučny intelekt1
Kamientary