«Heta byŭ važny dośvied, jaki nidzie bolš nie atrymaješ». Eks-palitviazień Akichira Hajeŭski-Chanada raskazaŭ pra svajo źniavoleńnie

Adčuvańnie dziŭnaści

— Vy ŭžo zaviali sabie novy Instagram. I tam na avatarku pastavili svajo fota za kratami, zroblenaje padčas sudovaha pracesu nad vami. Čamu?

— Ja ahułam nadta nie lubiŭ fatahrafavacca raniej, i pakul što taksama asabliva fatahrafij niama. Tym bolš što šmat ludziej, chto ŭžo vyzvaliŭsia, abo rodnyja ludziej, jakija znachodziacca ŭ źniavoleńni, adrazu chočuć vyjści na suviaź i znajści [mianie], i ja padumaŭ, što tak budzie praściej zrazumieć, što heta ja.

— Vy ŭžo zrabili pieršy post u instahramie, dzie jość vaša fota paśla vyzvaleńnia. I jaho vy padpisali cytataj ź vierša Iosifa Brodskaha «Piataja hodovŝina» — jano było napisana da piacihodździa adjezdu aŭtara z Rasii: «Tiepieŕ mienia tam niet, ob etom dumať stranno». Što vy ŭkładajecie ŭ hetyja radki?

— Hety vierš trapiŭsia, kali ja znachodziŭsia ŭ mahiloŭskaj turmie. Dzieści ŭ časopisie, mnie zdajecca, ja jaho pračytaŭ. I voś adčuvańnie dziŭnaści — heta mienavita toje, što ŭźnikła, kali nas vyvozili ź Biełarusi. Heta značyć było razumieńnie, što tak — byccam by ty vyzvalaješsia, što ciabie vypuskajuć, ale ŭ toj ža čas hladzieć na biełaruskija krajavidy i raptam apynucca na voli, choć tam jašče zastajecca vielmi šmat ludziej, maich tavaryšaŭ, i prosta ludziej, ź jakimi ja paznajomiŭsia — niejkaje dziŭnaje adčuvańnie, choć nas nichto nie pytaŭsia: prosta ŭziali, vykinuli, niezrazumieła na jakich umovach.

Choć ja nibyta zaŭsiody ličyŭ siabie kasmapalitam, ale tym nie mienš niejkaje tužlivaje adčuvańnie, što nieviadoma, kali ty vierniešsia nazad u Biełaruś. I navat kali ty zachočaš heta zrabić — pakul heta niemahčyma. I voś adčuvańnie dziŭnaści ŭ mianie ŭźnikła — tamu ja hetyja radki i ŭspomniŭ.

Za piać hadoŭ u mianie nichto pra heta nie pytaŭsia

— Vy razumieli, što vas vyzvalajuć. A na jakim etapie adbyłosia?

— Viadoma, nichto ničoha nie kazaŭ, nie tłumačyŭ, što adbyvajecca. Pytańniaŭ nichto nie zadavaŭ. Ale ŭ piatnicu ŭviečary, 20 červienia, kali ja prybyŭ užo na SIZA KDB i trapiŭ u kamieru, dzie znachodziacca, akramia mianie, šmat zamiežnikaŭ, ja dla siabie ŭžo razumieŭ, što chutčej za ŭsio nie prosta tak nas sabrali, i kali heta zamiežniki, to nas buduć, napeŭna, vydavać.

Taksama, kali mianie z mahiloŭskaj turmy pieravozili ŭ Minsk, było pytańnie ad supracoŭnikaŭ KDB z nahody majho hramadzianstva i pašparta: ci jość u mianie paddanstva Japonii, dzie znachodzicca pašpart. I kali b heta byli niejkija śledčyja dziejańni, novyja kryminalnyja spravy ci jašče jakija razmovy z KDB, nichto nie pytaŭsia b u mianie pra pašpart.

Za piać hadoŭ u mianie nichto pra heta nie pytaŭsia. I dla mianie taksama heta byŭ majačok, što niešta budzie takoje, niestandartnaje.

— Mnohija z vyzvalenych palitviaźniaŭ raskazvali, što vas vyvozili ź miaškami na hałavie.

— Tak i było. Pakul mianie vieźli ŭ Minsk — taksama ŭ mascy. Krajem voka ja bačyŭ, praśviečvałasia — daroha, i hetak dalej, ja moh tam pahladzieć na Minsk navat. Ale ahlad byŭ zakryty. Jak u filmach, skažam tak.

Tam było valniej, čym u kałonii

— Niezadoŭha da vyzvaleńnia, 18 červienia, vam spoŭniłasia 25 hadoŭ. Što vy rabili ŭ toj dzień, jak jon vyhladaŭ? Ź jakimi dumkami vy jaho sustreli?

— Na turemnym režymie času volnaha dastatkova. I sukamierniki maje zrabili śviata: razam rychtavali harbatu, kakavu, niejkija prysmaki, nakolki heta mahčyma, choć tam usio abmiežavana i biedna. Usie pastaralisia. Papili harbatu, skazali ciopłyja vinšavalnyja słovy. Viadoma, usie ŭ asnoŭnym žadajuć u takich abstavinach chutčejšaha vyzvaleńnia, sustrečy z rodnymi, zachavać zdaroŭje. Viadoma, nichto, napeŭna, nie dumaŭ, što heta adbudziecca tak chutka.

I ja svaim sukamiernikam-chłopcam skazaŭ, što čałaviek moža adčuvać siabie radasnym i ščaślivym navat znachodziačysia ŭ ciažkich źniešnich abstavinach, niachaj heta budzie źniavoleńnie, jak u našym vypadku, ale tym nie mienš jon moža zdabyvać niejkija pazityŭnyja momanty dla siabie i być ščaślivym. Dla mianie 18 červienia, choć ja byŭ u turmie, prajšło pazityŭna. Ja heta svaim sukamiernikam i skazaŭ.

— Turemny režym. Jakija tam umovy?

— Pavodle zakonu ŭ ciabie adzin zvanok u miesiac 15 chvilin, adna banderol u hod na dva kiłahramy, adno karotkaterminovaje spatkańnie raz na hod i krama na adnu bazavuju vieličyniu ŭ miesiac.

A pa fakcie, bo ja byŭ uniesieny ŭ śpis asob, jakija majuć dačynieńnie da teraryzmu, rachunak u mianie zabłakavany, hrošaj u mianie nie było, kramy ŭ mianie nie było. Adpaviedna, vypisać sabie haziety-časopisy ja taksama nie moh. Karotkaterminovyja spatkańni taksama — litaralna za niekalki dzion da dnia naradžeńnia da mianie pryjechali rodnyja. I mianie adrazu ž u hetuju ranicu litaralna za 20 chvilin spatkańnia pazbavili. Rodnyja pryjechali — pa vyniku da mianie nichto nie trapiŭ.

Ale heta nie tolki ŭ mianie, a va ŭsich. Palityčnamu trapić na karotkaterminovaje spatkańnie, jakoje i tak u ciabie raz na hod, praktyčna nierealna. Nu i ahułam, adna bazavaja ŭ miesiac, navat kali jana jość — heta mizer.

Charčavańnie tam vielmi biednaje. U pastajannym choładzie ŭ asnoŭnym — ale zaležyć jašče ad raźmiaščeńnia kamier, ad paviercha. Naprykład, ciapier, navat u červieni, było chaładnavata. I navat u červieni ludzi spali ŭ termabialiźnie.

I ź miedycynaj tam vialikija prablemy. Ludziej nie nadta lekujuć. Miedykamientaŭ svaich atrymać dastatkova ciažka. Banalna ludziam adkazvajuć, što dazvoł na vitaminy my vam nie padpišam, tamu što praź vitaminy zdarajecca ankałohija. Heta na turemnym režymie ŭ Mahilovie ŭsie viedajuć. Ale heta ŭsio zaležyć ad ustanovy: nakolki ja čuŭ, u Hrodnie, Žodzinie inakš krychu. Hetak ža, jak i kałonii adna ad druhoj adroźnivajucca: niahledziačy na zakanadaŭčyja miežy, usio, viadoma, vielmi pa-roznamu, plus jašče ŭsio mianiajecca z časam.

I za apošni čas u Mahilovie režym pahoršyŭsia. Stała składaniej. Vielmi tam strohaja, kali nie skazać nieadekvatnaja cenzura. Ź pierapiskaj pastajanna byli vialikija prablemy — zrazumieła, što pierapisvaješsia z rodnymi i blizkimi, svajakami, i to daloka nie zaŭsiody hetyja listy dachodziać: to malunak nie prapuściać, to niejki tvoj skaz paličać za šyfr, to fota nie prapuściać. Niekatorym dachodzić narmalna, ale ŭ mianie ź pierapiskaj byli vialikija prablemy.

Ale ź inšaha boku, mahu skazać, što takoj praduziataści, jak u škłoŭskaj kałonii da palityčnych, tam asabliva niama, tamu što ŭsie siadziać u drennych umovach. Adnolkava drennych. I ŭžo asabliva pazbaŭlać čałavieka niama čaho. Tamu ty tam sam pa sabie. U ciabie jość praktyčna ceły dzień volnaha času. Ty volny čytać, malavać, pisać listy, zajmacca sportam, hulać u nastolnyja hulni.

U hetym płanie asabista mnie tam było kamfortniej, čym u kałonii, dzie ja byŭ hod, tamu što ŭ mianie byŭ volny čas. Tak, žyvieš biedna-mizerna, ale zatoje čytaješ, maješ znosiny spakajniej. Niama pastajannaha sačeńnia, kantrolu znosin — tamu što ty ž užo ŭ kamiery znachodzišsia, što tut jaho abmiažoŭvać? U niejkaj stupieni, jak ni dziŭna, tam było valniej, čym u kałonii.

Ludzi aktyŭnyja, ludzi ź pierakanańniami i pryncypami — viadoma, jany ŭjaŭlajuć, vidać, niejkuju pahrozu

— Vas sudzili razam z kaardynatarkaj vałanciorskaj słužby «Viasny» Marfaj Rabkovaj. Jakaja jana?

— Jana vielmi śvietły čałaviek, jaki navakolnuju prastoru napaŭniaje śviatłom. Dobraja, spahadlivaja, ščyraja. Niahledziačy na takija miakkija baki, jana z mocnym stryžniem. Siarod palitviaźniaŭ, tavaryšaŭ, ź jakimi ja pierasiakaŭsia, viadoma, heta adzin z samych mocnych ludziej, tamu što jana i da 2020 hoda kolki sutykałasia z roznymi represijami, pieratrusami, sačeńniem, zatrymańniami…

I taksama na jaje ciaham usiaho śledstva bolš za ŭsio akazvaŭsia cisk, bo bolš za ŭsio AVM [apieratyŭna-vyšukovyja mierapryjemstvy — zaŭv.] było sabrana na jaje ciaham 2017-2019 hadoŭ. I tamu na jaje vielmi mocna cisnuli, i jašče jana pieražyvała asabistuju trahiedyju ŭ siamji. I viadoma, joj davodziłasia ciažka.

Ale jana zaŭsiody dapamahała ŭsim, kamu mahła. Heta było i na voli, kali jana zajmałasia zoaabaronaj, tak było i ŭ turmie, i na sudzie — jana była sapraŭdy čałaviekam z pačućciom salidarnaści, z empatyjaj.

— Vaša apošniaje słova, jakoje drukavałasia na sajcie «Viasny»: «Hety teatralny i «kafkijanski» praces pakinuŭ tolki pačućcio hłybokaha rasčaravańnia. Jon vyjšaŭ nastolki nizkaj jakaści, što byli vyklučanyja navat hledačy. Takoje pradstaŭleńnie nie padychodzić navat dla puchavickaha pałaca kultury». Čamu mienavita puchavicki?

— Ja ni ŭ jakim razie chacieŭ zakranuć Puchavičy. Heta nie vypadkova. A prosta tamu, što prakuror pa našaj spravie, nakolki mnie stała viadoma, pakul ja byŭ u źniavoleńni, sam rodam z Puchavičaŭ. I heta prosta byŭ ukoł u jahony bok.

— Vy ciapier eks-palitviazień. Jak by vy adkazali na pytańnie, za što režym vas pasadziŭ?

— Z adnaho boku, naša sprava była prosta pakazalnaj raspravaj nad anarchistami, i nie važna, ci byli 10 čałaviek anarchistami, ci nie (a niekatoryja ludzi takimi siabie navat nie ličyli). A čamu asabista mianie — bo ja ŭžo zatrymlivaŭsia ŭ 2019 hodzie i mieŭ «spravy» z HUBAZiKam, i paśla ŭsich hetych zatrymańniaŭ uvieś čas było sačeńnie i kantrol.

Ja nie pačaŭ ź imi supracoŭničać i ŭ pryncypie nikoli ź imi nie razmaŭlaŭ i nie davaŭ nijakich pakazańniaŭ dy infarmacyi na svaich tavaryšaŭ, choć jany hetaha chacieli, plus jany ničoha nie mahli atrymać z maich techničnych pryład, bo ja sačyŭ za biaśpiekaj. Usio heta, vidać, adbiłasia na tym, što ty traplaješ «na ałovak».

Plus daŭniaja nieluboŭ da anarchistaŭ, jakich składana kantralavać, jakija praciahvajuć vuličnuju aktyŭnaść, niahledziačy na pastajannyja represii. Uvieś čas chtości znachodziŭsia ŭ źniavoleńni, ale, tym nie mienš, niešta rabiłasia: i na vulicy, i ŭ siecivie, i publikacyi byli, i salidarnaść pastajannaja — nie tolki ŭ miežach Biełarusi, a ŭ susiednich krainach: va Ukrainie, Rasii.

I, mabyć, hetaje taŭro «radykała», taŭro niazhodlivych ludziej adbiłasia na tym, što nas zatrymali praktyčna adrazu paśla vybaraŭ. Ź ich punktu hledžańnia ludzi aktyŭnyja, ludzi ź pierakanańniami i pryncypami — viadoma, jany ŭjaŭlajuć, vidać, niejkuju pahrozu. Tamu jany zrabili ź ich pazicyj toje, što varta było b zrabić.

Empatyja — heta klučavoje pačućcio, jakoje robić ludziej ludźmi

— Usio ž piać hadoŭ za kratami vy praviali — heta vialiki termin. Jakim vy vyjšli čałaviekam, ci źmianilisia vy?

— Ahułam asnovy, što farmujuć čałavieka, napeŭna, nie pamianialisia. Ale, viadoma, piać hetych hadoŭ byli vielmi nasyčanymi i bahatymi na roznyja sustrečy ź ludźmi, ź jakimi ja b na voli nikoli b nie pierasioksia i nikoli b prosta nie zmoh tak pahutaryć ščylna, zrazumieć ich, pačuć, padzialicca čymści svaim i ŭzbahacicca samomu, pašyryć kruhahlad. I taksama litaratura — knihi, dla jakich ciažka znajści čas kab abdumać, sapraŭdy prapuścić praź siabie, prytym u vielmi vialikaj kolkaści — usio heta byŭ važny dośvied, jaki nidzie bolš nie atrymaješ.

I treci momant: jak ni dziŭna, ale ŭbačyŭšy sistemu znutry, ja troški staŭ bolš pamiarkoŭnym u adnosinach da tych, chto ŭ joj pracuje. Ja zrazumieŭ, što tam usio nie dzielicca na čornaje i biełaje, choć mnie zdavałasia, što kali ty pracuješ na sistemu, to ty apryjory razumieješ i ździajśniaješ niejkaje złačynstva hetym samym. Ale nasamreč akazałasia, što tam nie ŭsio tak adnaznačna, što tam taksama ludzi, jakija albo prosta nie viedajuć ci prosta zapluščvajuć vočy, ale prynamsi nie robiać ničoha aktyŭnaha, a časam navat vykazvajuć niejkaje spačuvańnie i časam sprabujuć navat čymści dapamahčy.

Plus navat z boku asudžanych, jakija siadziać, šmat byłych supracoŭnikaŭ, u jakich u niejki momant pračnułasia sumleńnie i jany ŭ impecie rabili niejkija rečy, dzie jany, kali padumać racyjanalna, ryzykavali, ale tym nie mienš heta rabili. I ja pačaŭ razumieć, što nie ŭsio tak adnaznačna, navat z taho boku.

— U vas jość simvaličnaja chrosnaja Kłaŭdzija Miuler.

— Tak, pa-mojmu heta praź niekalki tydniaŭ ci miesiacaŭ paśla zatrymańnia było abvieščana. Ja pra heta viedaŭ i adnojčy atrymaŭ jaje miesiedž, heta ŭžo napeŭna byŭ albo kaniec 2022 hoda, albo pačatak 2023-ha, tamu što tam zhadvałasia ŭ tym liku i vajna va Ukrainie. Tak, ja viedaju, ale, viadoma, asabliva pahutaryć adtul ź jeŭradeputatami niemahčyma.

— Ci padtrymała vas heta?

— Toje, što mižnarodnaja padtrymka i ŭvaha dla Biełarusi była — viadoma, heta važna.

— Ci adčuli, što novyja technałohii raźvilisia, pakul vy byli ŭ źniavoleńni? Naprykład, štučny intelekt.

— Ja pakul jašče nie paśpieŭ pamacać. Mnie ŭžo ŭsie, viadoma, pra heta pišuć, skidajuć videa, varyjanty botaŭ, jakija možna spampavać. Sam ja pracavaŭ u IT-śfiery da zatrymańnia i technałohii mnie byli cikavyja, i ŭ źniavoleńni ja staraŭsia niešta daviedvacca. Ale, viadoma, banalny pošukavy zapyt — ty bačyš, što adkaz užo bolš jomisty i strukturavany. I patencyjał adrazu bačyš, prosta pakul nie paśpieŭ papraktykavacca.

Viadoma, usie pad vialikim uražańniem, kamu technałohii cikavyja, tamu, dzie heta ŭžyvajecca — i jak. Nie mahu skazać, što ja supier techna-aptymist — u hetym jość, viadoma, i vialikija pahrozy. Bo bih-data moža vykarystoŭvacca i na škodu svabodam dy pravam ludziej. Złoŭžyvacca jak z boku dziaržavy, tak i z boku karparacyj. Tamu troški adčuvańnie, što heta Levijafan uzmacniajecca za košt praryŭnych technałohij, viadoma, u toj ža čas trochi naściarožvaje.

Na žal, vyprabavańni ŭ mnohich ludziej buduć, ale chočacca pažadać im sił

— Ci chacieli b vy dapoŭnić skazanaje abo pasłać miesiedž našym čytačam?

— Kali ja da 2020 hoda čytaŭ miemuary abo artykuły, intervju tych, chto prajšoŭ praź źniavoleńnie, naprykład, viadomy «Jedu ŭ Mahadan» Ihara Alinieviča — staraŭsia nastroić siabie na toje, što da ciabie buduć stavicca varoža, nie varta ni na što raźličvać i spadziavacca, ale tym nie mienš heta ŭsio pa siłach, možna spravicca, ty možaš być svabodnym i ŭ źniavoleńni, zdabyć niejki ŭnutrany bałans, harmoniju, zaŭsiody siabie dyscyplinavać roznymi sposabami i zajmać siabie z pravilnymi namierami: vykarystoŭvać čas dla samaraźvićcia, dla dapamohi inšym.

Heta značyć, nie zamykacca na sabie, nie zabyvać, što empatyja — heta klučavoje pačućcio, jakoje robić ludziej ludźmi, i što navat tam možna vyjaŭlać salidarnaść i možna dapamahać inšym ludziam, što znachodziacca ŭ biadzie, i što ty tam možaš zachoŭvać unutranuju svabodu tym, što nie ŭsio vykonvaješ abo zachoŭvaješ svabodu ŭ vybary, čym ty svoj čas zajmaješ.

I tamu chočacca skazać — na žal, da hetaha času, pahladzieŭšy apošnija naviny, ja baču, što ludziej, jakich zatrymlivajuć, bolš, čym tych, kaho vypuskajuć, i kolkaść źniavolenych pavodle palityčnych matyvaŭ nie źmianšajecca. Ale ŭsio heta možna prajści. I, skažam tak, možna być hodnym hetych pakut, kali vykarystoŭvać słovy Dastajeŭskaha.

Usio heta, viadoma, ciažka, ale jość stanoŭčyja prykłady vielmi mocnych ludziej: naprykład, Siarhiej Cichanoŭski zhadvaŭ na pres-kanfierencyi Alinieviča. U nas pa spravie pryznalnych pakazańniaŭ praktyčna nichto nie davaŭ, usio śledstva bolšaja častka maŭčała. I ŭsio heta možna.

Na žal, vyprabavańni ŭ mnohich ludziej buduć, ale chočacca pažadać im sił. Spadziajusia, i sam ja nie zastanusia ŭ baku ad taho, što adbyvajecca. Ja nie mahu zabyć i pačać svajo asabistaje žyćcio, tamu što ŭsio jašče tam znachodziacca i tyja, chto byli sa mnoj da 2020 hoda, i tyja, kaho ja tam sustreŭ. I ŭsio heta žudasna.

Tak, vielmi pašancavała, što tak niečakana minus 10 hadoŭ terminu, ale heta i peŭnaja adkaznaść pierad tymi, chto tam dahetul znachodzicca.

• 7
• 0
• 0
• 0
• 0
• 1
• 0
• 2