Чаму літоўцам ўсё ўдалося, а ў нас -- не? Піша Сяргей Ваганаў.
Пішу з Ніды, што на балтыйскім узбярэжжы Літвы, на Куршскай касе.
«Нешта нардычнае з японскім». Гэта пра Ніду. Жан-Поль Сартр.
«Сумная пустыня…» Гэтаксама пра Ніду. Надпіс на магіле Георга-Давіда Куверта, сціплага паштовага служачага, які «першым стаў саджаць лясныя дрэвы ў сумнай пустыні Ніды». XVIII стагоддзе…
Сартра, мабыць, уразілі гэтыя дрэвы — учэпістыя нізкарослыя сосны на высачэзных сыпучых выдмах. І тое — дзве Ніды ўжо пад пяском…
Сёння мая Ніда — скарбонка ўспамінаў, што кранаюць за душу.
Ну, як забыцца пра Стасю?
У залатым верасні 1968, якраз на тую хвіліну, калі нечакана сыпануў дождж і я стаяў, не ведаючы, куды ісці далей, яна павяла мяне на сваё падстрэшша, а бліжэй да ночы прынесла па рыпучай лесвіцы свечку: «Будзешь, як Пушькін…».
Стасі было недзе каля пяцідзесяці, яна жыла ў адзіноце і шмат піла. Аднойчы я спытаў у яе, чаму яна п’е. «Мужя ўпамінаю…»
Ці доўга здолее жыць чалавек са сваім мінулым — з бураломам у жахлівай далечыні, з нязвыклым для літоўскага вуха найменнем Комі?Роўна столькі, колькі трэба, каб, нарэшце, даведацца, з якой зямлёй перамяшаўся прах каханага мужа. Мужа, ковенскага інжынера, нацысты кінулі ў жудасны 9-ы форт за дапамогу яўрэям. Усё жыццё яна намагалася дазнацца пра ягоны лёс. І дазналася праз 30 гадоў ад… Генпракуратуры СССР: «…Ваш муж быў асуджаны… і пахаваны ў г. Ленінск-Кузнецкім Кемераўскай вобласці…» Пасля чаго памерла. Не ад гарэлкі, як палічылі суседзі, — ад непатрэбнасці далей жыць…
Наведаўшы яе магілу, я зняў пакойчык у Эдзіты з Ёнасам і маленькім, пяць ці шэсць гадоў, Рэмігіусам, у такой жа, як у Стасі, тыпова куршскай, пад чаротавым дахам, хаце.
Эдзіта працавала на метэастанцыі, чытала «Новый мир» і сусветную класіку на літоўскай мове. Ёнас піў.
Пра тое, што Ёнас піў, я даведаўся выпадкова, калі напрасіўся пайсці з ім на рыбацкім баркасе ў Куршскую затоку. Безумоўна, я прыхапіў з сабой пару бутэлек «Маскоўскай», мабыць, нават тры, бо іх было трое — Ёнас ды ўся ягоная брыгада з двух негаваркіх мужыкоў у шырокіх, з цяжкой гумы, куртках і высокіх ботах. Ледзь адплылі па цёмнай вадзе, Ёнас выставіў бутэлькі на стол…
Ёнас таксама памёр праз некалькі гадоў. І таксама ад гарэлкі. Так сказала Эдзіта.
Сёння я думаю, што Ёнас памёр ад немагчымасці прадбачыць будучыню для Рэмігіуса. Што, уласна кажучы, і было для яго немагчымасцю жыць.
Рэмігіус прадбачыў сваю будучыню сам.
Я быў сведкам, як пачыналася яна восенню аднаго з апошніх 80-х гадоў мінулага стагоддзя, не памятаю ўжо, якога дакладна. Памятаю толькі халодную, у пене, сінь Балтыкі, пару лебедзяў, што праляцелі над самым морам, і сотню, а мо і тысячу падлеткаў, юнакоў і дзяўчат, што апусціліся на калені ў вільготны берагавы пясок і паўтаралі за пастарам словы малітвы. Потым падняліся, узяліся за рукі і заспявалі сваю літоўскую песню, хістаючыся ў такт мелодыі і балтыйскай хвалі. Я ўбачыў Рэмігіуса, пайшоў да яго, правальваючыся ў пясок, ланцуг разамкнуўся. Я стаў паміж ім і дзяўчынай у вязанай шапачцы і, ні слова не разумеючы, таксама нешта падпяваў, намагаючыся пераадолець свіст ветру.
На вартаўнічай вышцы яшчэ савецкай памежнай заставы нікога, здавалася, не было. Толькі час ад часу ў цёмным прахоне адсвечваў сонечны бляск…
…Апошні раз я бачыў Рэмігіуса летась, калі, не маючы сілы забыцца на Ніду, я зноўку наведаў яе, амаль не пазнаўшы ў былым рыбацкім паселішчы еўрапейскі курорт — нават стала трошкі шкада… Рэмігіус завітаў да маці па дарозе ці то ў Аўстралію, ці то ў Кенію.
Малады доктар, навуковец, менеджар буйной медыцынскай фірмы свабодна працуе па ўсім свеце.Расказваючы пра свае вандроўкі, сваю працу і жыццё, ён увесь час паўтараў гэта слова — СВАБОДНА. Я запытаўся ў яго, аб чым яны маліліся тады на беразе мора. «Аб Літве… Гэта старадаўняя малітва: «…мы разам дзякуем Богу за дар свабоды…»
Вось тады я і пачуў сугучча: малітва — Літва…
Час ад часу ўсплывае з нашай падсвядомасці пытанне да саміх сабе: чаму літоўцам усё ўдалося, а нам — не? Мой адказ для сябе вельмі просты: каб усё ўдалося, трэба гэтага вельмі моцна хацець.
І не забывацца на малітву.
Цяпер чытаюць
«Разагнаць дармаедаў! Аддаць людзям зямлю!» Трактарыст з Хойнікаў, які цяпер жыве ў Латвіі, параўнаў сельскую гаспадарку там і ў нас3
Каментары