БІБЛІЯТЭКА
Нашы татары
A.Drozd, M.M.Dziekan, T.Majda. Meczety i cmentarze Tatarow polsko-litewskich. (Katalog Zabytkow Tatarskich. Tom II). — Warszawa: Res Publika Multiethnica, 1999. ISBN 83-909001-1-4
Ёсьць людзі — аматары могілак. Часта сустракаюцца сярод генэалёгаў, бо на магілах пішуць пра род нябожчыка. Большасьць могілкі проста шануе, адны любяць туды хадзіць, іншыя — не. Ёсьць навукоўцы, для якіх могільнікі — аб’ект досьледаў, помнік народу, культуры, гісторыі. Таму саветы могілкі не любілі. Яны будавалі сьветлую будучыню — царства вечнага жыцьця й маладосьці, дзе няма сьмерці. Старыя могілкі ў Саюзе пэрыядычна зносілі, каб тыя не адцягвалі ўвагу люду ад будаваньня. Вось дзе фэномэн таго, што беларускія могілкі ў апошнія гады дасьледуюць палякі — вядома, традыцыя. Яны ўжо надрукавалі кнігі пра Кальварыйскія могілкі ў Менску (двума выданьнямі) і могілкі ў Горадні. Цяпер выйшла кніга пра татарскія сьвятыя месцы — могілкі і мячэты.
Гэта ня проста каталёг культурных здабыткаў, як сказана ў назьве. Каталёг, вядома, ёсьць, і вялікі. Гэта кніга і пра гісторыю таго народу, што жыў ня толькі поруч, але разам зь беларусамі, — так, у кнізе шмат зьвестак пра тыя могілкі, што не дайшлі да нашага часу. Матэрыял зьбіраўся і ў часе экспэдыцыі аўтараў па Беларусі. Вынікі працы ўражваюць багацьцем зьвестак, а сама кніга — прывабным зьнешнім выглядам, мноствам каляровых ілюстрацыяў і крэйдаванай паперай.
Праўда, польскі дух моцна адбіўся на старонках выданьня. Вось назва: маўляў, татары польска-літоўскія, хоць размова йдзе пра сучасных татараў, якія цяпер жывуць у Беларусі, Літве і Польшчы. З гэтых краін у каталёг трапіла адпаведна 19, 8 і 7 пунктаў. Куды зьнікла Беларусь з назвы? Пра беларускія гарады і вёскі пішацца так: з 1918 году ў Польшчы, з 1945 (у асобных выпадках — 1944) — у межах СССР. Перадапошняя дата яшчэ можа знайсьці апірышча ў міжнародна-прававых актах (савецка-польскі дагавор 1945 году аб дзяржаўнай граніцы), але ў 1918 годзе польскай адміністрацыі ў нашым краі яшчэ не было. Вядома, маецца на ўвазе само ўзьнікненьне ў тым годзе Польскай дзяржавы, якая быццам адразу ўвабрала ў сябе беларускія — «спрадвечна польскія» землі. Тое ж сказана і пра Вільню. Напісаўшы, калі нашы гарады і вёскі трапілі ў межы СССР, аўтары не палічылі патрэбным сказаць, калі яны выйшлі з тых межаў. Крэсы паўночна-ўсходнія для аўтараў, як вынікае з «Прадмовы», застаюцца актуальнымі.
Увогуле складаньне каталёгаў, хай сабе такіх маштабных аб’ектаў, як мячэты і могілкі, — справа няўдзячная. Заўсёды знойдуцца тыя, хто скажа: у каталёгу няма таго й гэтага. Каб падстрахавацца, аўтары самі зьмясьцілі сьпіс 70 мячэтаў і малітоўных дамоў татараў, якія некалі існавалі на тэрыторыі былой Рэчы Паспалітай, а колькасьць могілак вызначылі лічбай больш за 400. Сярод іх ёсьць (былі) вельмі цікавыя. Прыкладам, татарскія могілкі ў Сіняўцы Клецкага раёну, на якіх зрабілі танцпляцоўку, — мелі, лічылася, цудатворную сілу. Увогуле багаты матэрыял цяперашняга выданьня можа быць значна павялічаны, калі знойдуцца ахвотныя гэта зрабіць. Працы стане і пры ўдакладненьні зьвестак. Зьнішчэньне мізару (могілак) у Менску аўтары датуюць 1963 годам. У той час ён быў хіба толькі зачынены, бо яшчэ ў 1970-х гадах той мізар быў улюбёным месцам гульняў аўтара гэтых радкоў. На тым пагорку рамантычна расьлі дрэвы, скрозь хмызьняк праглядаліся замшэлыя «царскія» надмагільлі, на сьцяжынках можна было знайсьці чэрап з раскапанай магілы... Ад зьнішчанага ў 1980-х гадох мізару засталася адна толькі магіла вэтэрана, сваякі якога не схацелі пераносіць прах на іншыя могілкі.
Сумнеўным выглядае супрацьпастаўленьне татарскіх могілак і хрысьціянскіх. Татарскія заўсёды былі па-за межамі вёсак і мястэчак, іх імкнуліся пакласьці на пагорку ці ўзьлеску; хрысьціянскія, быццам, заўсёды да XVІІІ-ХІХ ст. былі ў населеных пунктах пры касьцёлах. Можа, у Польшчы так і было, але ў Беларусі касьцёлаў і цэркваў было параўнальна менш, мясцовыя каталікі і праваслаўныя часьцей хавалі нябожчыкаў па-за вёскамі, зноў жа на пагорках, у адметных урочышчах. Так што татары ў разьмяшчэньні мізараў перанялі некаторыя пахавальныя традыцыі беларусаў.
Застаецца нагадаць, што папярэдні том цяперашняй сэрыі пра татарскія помнікі быў прысьвечаны зброі і ўзбраеньню, а наступныя будуць пра пісьменства і розныя рэчы рукадзельля і матэрыяльнай культуры (разам з выбранымі архіўнымі дакумэнтамі ды іканаграфічнымі матэрыяламі). Мяркуючы па ўсім, беларусы і беларускія татары зноў застануцца ўбаку ад гэтай справы і зноў будуць вымушаныя толькі ўдакладняць і дапаўняць зробленае іншымі.
Валеры Пазьнякоў
НОВЫЯ КНІГІ
Тэрміналягічныя слоўнікі (асобныя выданьні) 1918-1998 г.: Бібліяграфічны даведнік/ Рэдактар Г.Цыхун. — Менск: “Беларускі кнігазбор”, 2000. — 74 с. — (Беларуская тэрміналёгія. Вып.1). — Наклад 300 ас. ISBN 985-6318-67-Х
Першая спроба падсумаваньня працы беларускіх мовазнаўцаў у стварэньні нацыянальнае навуковае тэрміналёгіі. Зьмешчаныя зьвесткі пра 263 беларускія слоўнікі ад 1919 да 1998 году, а ў дадатак іменны, тэматычны, моўны, геаграфічны й храналягічны паказальнікі. Набыць можна ў выдавецтве: Менск, вул.Рэвалюцыйная, 15.
Дж.Бэрдшоў. Эканоміка. Ч.2. Макраэканоміка/ Пераклад з ангельскай Т.Паваліхінай; Пад рэдакцыяй А.Церашкова. — Менск: Тэхналёгія, 1999. — 527 с. — Наклад 1800 ас. ISBN 985-6234-77-8
Беларуская мова даўно пачала асвойваць грунтоўныя эканамічныя працы замежных аўтараў. Гэтая кніга – ня толькі добры параднік з макраэканомікі, але й цагліна ў беларускую экнамічную тэрміналёгію. Першы том выйшаў у 1996 годзе. Кніга мае цьвёрдую вокладку й параўнальна не дарагая — у краме “Тэхна” Беларускай акадэміі мастацтваў яе можна набыць за паўтары тысячы “зайцоў”.
Слова пра паход Ігаравы: Паэма. М.Гусоўскі. Песьня пра зубра: Паэма: Для старэйшага школьнага веку/ Укладальнік В.Кушнярэвіч; Прадмова, камэнтары В.Чамярыцкага. — Менск: Мастацкая літаратура, 1999. — 188 с. — (Школьная бібліятэка). — Наклад 20540 ас. ISBN 985-02-0184
“Слова пра паход Ігаравы” падаецца ў перакладах Янкі Купалы і Рыгора Барадуліна. Пасьляслоўе да “Песьні пра зубра” належыць Уладзімеру Калесьніку. Кніга яшчэ ёсьць у “Падпісных выданьнях” і ў “Кнігарні пісьменьніка”.
Беларуская мова: Ад А да Я: У дапамогу абітурыентам і школьнікам. — Менск: Вышэйшая школа, 2000. — 367 с. — Наклад 4000 ас. ISBN 985-66-0539-1
Чарговае выданьне мае на мэце падрыхтаваць маладога беларуса да паступленьня ў запаветную вышэйшую навучальную ўстанову.
А.Яскевіч. Біблійны пераклад. Аб духоўнай паэзіі. — Менск: 1998. — 87 с. — Наклад 650 ас.
В.Шелихин. Сердце помнит: Альбом-книга. — Менск: выдавецтва “Чатыры чвэрткі”, 2000. — 224 с., іл. — Наклад 3000 ас. ISBN 985-6089-51-4
Колішні дыктар беларускай тэлевізіі й радыё, артыст Уладзімер Шаліхін згадвае пра свае сустрэчы з знакавымі фігурамі беларускай, савецкай і сусьветнай культуры: ад Міхася Забэйды-Суміцкага й Ларысы Александроўскай да Мсьціслава Растраповіча й Міхаіла Баярскага.
Слоўнік мовы Янкі Купалы. У 8 т. Т. 2: Д - К/ Складальнікі Ў.Анічэнка ды інш.; Рэдакцыйная калегія Ў.Анічэнка; Рэдактар У.Анічэнка. — Менск: Беларуская навука, 1999. — 416 с. — Наклад 600 ас. ISBN 985-08-0345-2
Першы том выйшаў у 1997 годзе. У кнігарнях яго яшчэ можна адшукаць амаль задарма — за пару сотняў рублёў, другі ж каштуе чатыры з гакам тысячы.
Б.Дамавік-Крывіцкі. Ачмурэньне/ Б.Раскапэнда-Бабэцкі. Гэй, наперад! Гэй назад! Сатырычныя паэмы нашага часу. Пад рэдакцыяй народнага паэта Беларусі Н.Гілевіча. Прадмова В.Вімбоўскага. — Менск: Беларускае выдавецкае таварыства “Хата”, 1999. — 94 с., шаржы. — Наклад 500 ас. ISBN 985-6007-94-1
Дзьве сатырычныя паэмы перабудовачнага часу, друкаваліся ў “Звяздзе”.
С.Падокшын. С.Сокал. Палітычная і прававая думка Беларусі 16-17 ст./ Сэрыя “Гісторыя Бацькаўшчыны”, дадатак да часапісу “Права і эканоміка”. 2-е выданьне, дапоўненае. — Менск: 2000. — 120 с. - Наклад 280 с. ISBN 985-442-028-6
Кніга выдаецца другога разу й прызначаная студэнтам у якасьці дапаможніка.
С.Янчанка ды іншыя. Слоўнік катэгорыяў эканамічнае тэорыі./ Сэрыя “Эканоміка”, дадатак да часапісу “Права і эканоміка”. — Менск: 1999. — 288 с. — Наклад 200 с. ISBN 985-6194-99-9
Слоўнік у пэўнай ступені скалькаваны з расейскае мовы. Шмат тэрмінаў выклікаюць пытаньне: ці імкнуліся аўтары пільнавацца жывое беларускае мовы, ці ўсё ж арыентаваліся на “нормы” савецкага часу? Што да зьместу, дык можна сустрэць і гэткае (с. 118): “Манэты, што сёньня знаходзяцца ў абарачэньні, адбіваюцца з 1961 году”.
Замовы/ Укладальнік Н.Гілевіч; Мастак Г.Грак. — Менск: Беларускае таварыства “Кніга”, 2000. — 172 с., іл. — Наклад 1000 ас. ISBN 985-6605-01-6
Лепшыя ўзоры беларускіх замоваў у сучасных запісах зьмешчаныя ў маленечкай кніжцы. Ніл Гілевіч піша ў прадмове: “Слова ў замовах надзеленае магічнай сілай. З гэтага, зазначым, і пайшла ў сьвет, у жыцьцё людзей паэзія”.
М.Бобрык. Як разбуралі цэрквы. — Менск: 1999. — Наклад 200 ас. - 38 с.
Апавядаецца, як пры канцы 1930-х на Беласточчыне палякі касавалі праваслаўныя прыходы й пераабсталёўвалі цэрквы пад касьцёлы.
Вяртаньне да сваіх: Станіслаў Грынкевіч, Франук Грышкевіч, Уладыслаў Казлоўшчык. Прадмова, укладаньне й камэнтары С.Чыгрына. — Беласток: Беларускі саюз у Рэчы Паспалітай, 1999. — 190 с.
Паэтычныя творы беларускіх нацыянальных дзеячоў міжваеннага часу ў Польшчы й пэрыяду нямецкай акупацыі 1941-44 г.
Kryыja: Crivica, Baltica, Indogermanica. N1 (3), 1998. — Менск, 1998.
Зь вялікім спазьненьнем толькі цяпер да нас дайшоў трэці нумар гэтага выданьня. Тэксты Ў.Лобача “Чараўніцтва ў Беларусі на тле сярэднявечных судовых працэсаў”, Ф.Клімчука “Да вытокаў фармаваньня ўсходнелавянскіх народаў”, В.Губінай “З гісторыі вывучэньня беларуска-балтыйскіх сувязяў”. Да кожнага тэксту падаюцца рэзюмэ па-ангельску й па-нямецку.
А.Казлоў. Нязгашаная сьвечка: Аповесьці. — Менск: Мастацкая літаратура, 2000. — 222 с. — Наклад 1300 ас. ISBN 985-02-0070-7
Я.Колас. Мой родны кут: Паэзія/ Укладаньне і ўступнае слова Р.Барадуліна. Для сярэдняга й старэйшага школьнага веку. — Менск: Мастацкая літаратура, 2000. — 383 с. — Наклад 6000 ас. ISBN 985-02-0210-6
Л.Руцкая. Пазаклясная праца па беларускай літаратуры: Дапаможнік для настаўнікаў. - Менск: Мастацкая літаратура, 2000. - 165 с. - Наклад 7300 ас. ISBN 985-02-0230-0
А.Міцкевіч. Вершы і паэмы/ Укладальнікі А.Клышка і К.Цьвірка; Прадмова А.Лойкі. - Менск: Мастацкая літаратура, 2000. - 279 с. - Наклад 2500 ас. ISBN 985-02-0481-8
Выданьне не належыць да нейкае сэрыі, мае звычайную сінюю вокладку.
Зборнік лепшых школьных твораў зь беларускае літаратуры/ Аўтар-укладальнік А.Фралоў ды іншыя. - Менск: Юніпрэс, 2000. - 224 с. - (Усё для школы). - Наклад 11000 ас. ISBN 985-6588-18-9
Сабраныя лепшыя творы зь беларускае літаратуры вучняў 6 - 11 клясаў.
Беларуская мова ў табліцах і схемах: Навучальны дапаможнік для вучняў старэйшых клясаў сярэдняе школы/ Г.Валочка, Я.Лаўрэль, В.Красьней ды інш. - Менск: ТАА “Юніпрэс”, 1999. - 192 с. - Наклад 5000 ас. ISBN 985-6588-16-2
Срэбны дождж. Пераклады з ангельскамоўнае паэзіі А.Таболіч. - Менск: Беларускі калегіюм, 1999. - 112 с. - Наклад 500 ас. ISBN 985-6318-45-9
Ангельскія паэты ў арыгінале й перакладзе ў беларускую мову паўстаюць дзякуючы руплівай працы Алены Таболіч - аўтаркі “Ангельска-беларуска-расейскага слоўніка” (1989) і “Кішэннага ангельска-беларуска-расейскага слоўніка” (1995). Рэдактары кнігі Міхась Скобла й Лявон Баршчэўскі.
Агляд кніг падрыхтаваў Віктар Мухін
Выдавецкія навіны
Шпіёнскі альбом
Фірма “Каўчэг” выдала зборнік вершаў Лявона Вольскага з NRM. Гэта ўжо другая кніжка беларускага рок-музыкі (першую, якая мела назву “Калідор”, сем гадоў таму выдала Таварыства Вольных Літаратараў). Сваёй новай кнізе Лявон даў назву “Фотаальбом”, бо аздобіў яе “шпіёнскімі” фотаздымкамі ваколіцаў Менску, якія зрабіў і падараваў яму былы пасол Польшчы ў Беларусі Марэк Зюлкоўскі.
“Historica”
Студэнты гістарычнага факультэту БДУ заснавалі ўласны навуковы часопіс, бо ня маюць магчымасьці друкаваць свае працы ў афіцыйных выданьнях. Першы маладзёвы гістарычны часопіс, які мае назву “Historica”, будзе выходзіць штоквартальна і распаўсюджвацца праз унівэрсытэты ў абласных цэнтрах. Выдаць першы нумар дапамагла Беларуская Сацыял-Дэмакратычная партыя (Народная Грамада).
Антыпод
Беларускі Калегіюм распачаў выданьне ўласнай культуралягічнай газэты з радыкальна-апазыцыянэрскай назвай “Анціпод”. Газэта настолькі апазыцыйная, што наогул ігнаруе палітычнае жыцьцё краіны. Ствараюць яе студэнты Калегіюму, якія вучацца на факультэце журналістыкі. У назве прачытваецца прозьвішча кіраўніка калегіюму Алеся Анціпенкі.
Юрась Барысевіч
«Пірат і русалка»
Адразу два новыя выданьні ў Наваполацку — палітычнае і літаратурнае. Рэгіянальную ўкладку “Рабочы Наваполацка” да газэты “Рабочы” рэдагуе вядомы журналіст і празаік Вінцэсь Мудроў. А бюлетэнь літаратурнага аб’яднаньня “Брама” “ПОСТ №1” ачоліў журналіст і паэт Андрэй Аляксандраў. На старонках бюлетэню — вершы і кароткая проза. У бліжэйшых нумарох выдаўцы абяцаюць надрукаваць эратычна-патрыятычную аповесьць Зьмітруся Баброўца “Пірат і русалка”.
Васіль Кроква
Каляндарык для школьнікаў
Таварыства Беларускай Мовы iмя Францiшка Скарыны да 160-ых угодкаў Францiшка Багушэвiча выдала каляндарык на 2000-2001 навучальны год з выявай знанага беларускага пiсьменьнiка. Інфармацыю пра набыцьцё каляндарыка даюць у сядзiбе ТБМ, што ў Менску на вулiцы Румянцава, 13 альбо праз тэл. 284-85-11.
Каментары