Уладзімер СОДАЛЬ
"Наша Ніва" сьмяецца
Можа, гэта для некага будзе і нечаканкай, можа, гэта некага зьдзівіць, але "Наша Ніва" пачала сьмяяцца толькі напрыканцы трэцяга году свайго жыцьця, з сорак дзявятага нумару за 1909 год. А дагэтуль у "Нашай Ніве" гумару не было. Але вось у № 49 на апошняй старонцы зьявілася рубрыка "Жарты". З тае пары "Наша Ніва" больш-менш стала пачала друкаваць куточак гумару. А чаму да гэтага не друкавала? І напраўду, як гэта так, каб такая газэта, як "Наша Ніва, газэта для народу, ды была бяз гумару?!
Адказ просты. Не было ў рэдакцыі такога чалавека, які б заняўся гэтым. Але напрыканцы 1909 году ён зьявіўся. І ім стаўся ніхто іншы, як Ядвігін Ш. Вось толькі зь яго прыходам "Наша Ніва" пакрысе пачала сьмяцца. Сьмяялася з горкай долі сваёй, зь цемнаты сваёй. Дый ня толькі зь іх! Хапала ў тагачасным жыцьці з чаго сьмяяцца! І "Наша Ніва" разам з сваім гумарыстам Ядвігіным Ш. сьмяялася. Балазе, і сам рэдактар "Нашай Нівы" славіўся як самы заўзяты гумарыст. "Вельмі сьмяшлівы быў", – згадваюць пра яго. Шмат з таго, што колісь падслухаў і надрукаваў у "Нашай Ніве" Ядвігін Ш., увайшло ў залаты фонд нашага гумару. Вельмі часта, скажам, сёньняшнія газэты друкуюць такую сьмяшынку:
– Чаго плачаш, Янук?
– Капейку згубіў.
– На табе дзьве, толькі ня плач.
Янук узяў дзьве капейкі, схаваў іх і зноў плачэ:
– Дык чаго ж плачыш?
– Як жэ мне ні плакаць? Як бы ні згібіў гэнай капейкі, дык меў бы ўжо тры.
Чытачы сёньняшніх газэт і не здагадваюцца, што гэтая сьмяшынка калісь пайшла гуляць па сьвеце са старонак "Нашай Нівы". Ці яшчэ залацінка, падслуханая Ядвігіным Ш. і надрукаваная ім у "Нашай Ніве".
– Што гэта ў цябе, Яська, на носе сядзіць?
– Бародаўка!
– Чаму ж ты яе не зьвядзеш?
– Нельга! Яна ў пашпарце ўпісана. За гэта, брат, пападзець.
Пасьля Ядвігін Ш. зьбярэ пачутыя ім сьмяшынкі, жартовачкі і выдасьць у 1915 годзе асобнай кніжкай "Беларускія Жарты". У ёй зьявяцца і першыя беларускія жарты на літаратурныя тэмы такога кшталту:
– А паненцы хто больш да спадобы: пісар Янка Купала ці Якуб Колас?
– А мне што да іх за наўда! Я маю свайго кавалера: пісара ў воласьці.
Згаданы жарт пра Янку Купалу і Якуба Коласа быў для Беларусі зьявай новай. Гэта ці ня самы першы жарт пра нашых вялікіх. Ядвігін Ш., здаецца, першы паклаў у яго падмурак такую цаглінку. А было гэта, нагадаю, у далёкім 1915 годзе, у самы разгар вайны. "Дазволена ваеннай цэнзурай", – значыцца на адвароце вокладкі.
Нашаніўская пара – гэта пара народзінаў палітычнага і моўнага беларускага гумару.
І гэта натуральна: адбывалася адраджэньне нацыі. І гэтая зьява знаходзіла свой адбітак у гумары. Ядвігін Ш. пільна лавіў гумарынкі такога кшталту і шчодра частаваў імі чытачоў "Нашай Нівы". Вось колькі такіх гумарынак, занатаваных Ядвігіным Ш.
Спаткаліся раз беларусы з мазурамі. Вось мазуры і пытаюцца:
– Хто вы такія?
– Мы мужыкі, – адказваюць беларусы.
– Ага, музыцы... А адкуль ідзяце?
– Ад Буга!
– Ага, ад Бога! А што вы несяце на кіях?
– Пасталы.
– Ага, апосталы! Бачыце, – зьвярнуўся ўрэшце адзін з мазуроў да сваіх: "Я добра казаў, што гэта ня людзі. Гэта апосталы і музыкі ад Бога!"
***
Пытаўся беларус маскаля:
– Калі ў вас Вялікдзень?
– У Пятроўку, – кажа маскаль.
– Не, ня тое. Калі ў вас Васкрасеньне?
– Эва! У нас штотыдзень уваскрасеньне бывае.
Гэтыя свае гумарынкі Ядвігін Ш. чэрпаў поўнай жменяй з жыцьця. Сярод ягоных карпілаўскіх суседзяў, расказваюць, было шмат жартаўлівых. У іх Ядвігін Ш., перакананы, і падслухаў многія свае сьмяшынкі. Гэтыя сьмяшынкі і зараз перадаюцца ягонымі суседзямі і землякамі адзін аднаму.
...Ня гэтак даўно я наведаў Карпілаўку. Там спаткаўся з старэйшай і ўжо амаль адзінай жыхаркай Надзеяй Левандоўскай з Гаеўскіх, колішняй суседкай Лявіцкіх. Пацікавіўся, ці ведае яна хоць якія тутэйшыя старыя анэкдоцікі, жарты. Спадарыні Левандоўскай згадаліся дзьве даўнія гумарынкі.
Адзін лік, што каталік
Жыў тут у нас адзін. Звалі яго Дзявочка. І от прыйшло яму ў галаву з праваслаўных у каталікі перакінуцца. Надумаўся і перакінуўся. Запрог адзін раз валоў, узяў з сабою сына і паехаў да касьцёлу. Прыехаў. Валы паставіў за касьцёлам, сына пры іх пакінуў, а сам у сьвятыню зайшоў. Зайшоў і пацеры па-польску шэпча: "Ва імя айца, сьвятога духа... Амань!" А ксёндз быў побач. Чуе, як той малітву нявечыць, і ціха шэпча: "Дзе падзял сына?" А той, доўга ня думаючы, яму на гэта: "За касьцёлам стаіць, валы сьцеражэ..." – падумаў, што ксёндз пра ягонага сына пытаецца. А ксёндз хацеў сказаць, што слова "сын" у малітве прапусьціў. "Цо ты пляцеш?" – кажа недаўменна далей сьвятар. А гэты, што з праваслаўных у каталікі перакінуўся, дый зноў неўпапад: "Кашэчкі ды сявенькі!" Раззлаваўся ксёнжа і прагнаў Дзявочку з касьцёлу. Едзь, дурань, кажа, дадому, дахаты. Навучыся, як належа, пацеры казаць! Паехаў. Ехаў і ўсю дарогу думаў, за што яго з касьцёлу выправілі, здаецца ж, і пацеры вывучыў... ды так ні да чога не дадумаўся.
Лапці на патэльні
У Карпілаўцы сваіх жабракоў не было. Находзілі з суседніх вёсак. Надаралася і начавалі. От аднаго разу адзін такі жабрак заначаваў у аднаго гаспадара. Як заначаваў, дык і заначаваў: ужо раніца, уставаць пара, а ён усё сьпіць і сьпіць, як пшаніцу прадаў. Гаспадарам трэба ісьці малаціць, а ён усё сьпіць ды сьпіць. Кінулі гаспадары яго аднаго ў хаце, а самі пайшлі на ток. А жабрак выспаўся, колькі яму хацелася, па хаце прайшоўся. Есьці захацелася. Ён і давай па гаршчках ды варэйках лазіць. Зазірнуў у печ, аж там на патэльні гусак смажаны. Жабрак за таго гусака і ў торбу сваю. А замест гусака на патэльню лапці свае, неданоскі, шыбнуў. Шыбнуў і з хаты прэч. Ідзе па вёсцы і прыгаворвае: "Ой, божа, мае людцы! Як сьвет перамяніўся. Быў Гусакоўскі. Жыў у Панадворцы, пераехаў у Скавародцы. А цяпер з Скавародцаў перабраўся ў Тарбоўшчыну. Ці ж ня дзіва, людзцы, гэта!" – казаў ён стрэчным. З гэтымі словамі ён і выйшаў зь вёскі. А там шукай у полі ветру. Вярнуліся гаспадары з малацьбы, аж у хаце ні жабрака, ні гусака. Толькі лапці на патэльні.
Карпілаўка, 1999 г.
Каментары