Tak, na pieršy pohlad adroźnieńniaŭ bolej čym padabienstvaŭ: prymalny šopinh, jakoha niama ŭ Minsku; kaścioły ŭsiudy; vialikaja rečka, jakoj tak brakuje biełaruskaj stalicy; kiebaby dy tannaja-smačnaja vuličnaja ježa, vypalenaja kantralorami ź minskich vulic; adčajnaja raznastajnaść rajonaŭ (Novy Śviat adroźnivajecca ad Praha-Pałudnie tak, byccam heta roznyja harady, u Minsku ž Malinaŭku ad Zialonaha Łuhu adroźnić tolki śpiecyjalist pa panelkach).
Ale pry ŭsich hetych vytyrkańniach nie pakidaje adčuvańnie, što hetyja harady — samyja padobnyja va ŭsioj Jeŭropie. Pasprabujem praanalizavać, z čaho hetaje ŭražańnie składajecca.
1. Suvymiernaść architektury i čałavieka. Chočaš adčuć siabie murašom — prajdzisia ŭzdoŭž płoščy vakoł Pałaca kultury i navuki pa toj vułačcy, što prymykaje da «Złotych tarasaŭ». Piać, dziesiać, chvilin špacyru, a vuhał pohladu na Pałac nie mianiajecca — pa-vaviłonsku vializarny hmach-zikurat nie śpiašajecca pavaročvacca da ciabie inšym bokam. Sučasnyja chmaračosy, jakija atačajuć płošču, tolki pavialičvajuć hetaje adčuvańnie ŭłasnaj tvajoj kazurkavaści — voś stajać vołaty, a voś ty, maleńki dy niahiehły.
Takoje adčuvańnie čužoje architektury jeŭrapiejskich haradoŭ. Bledny cień jaho možna złavić chiba što ŭ Bierlinie, na vyčvarenskaj Alaksandr-plac. U Minsku ž hetaje adčuvańnie panuje nad horadam.
Kali idzieš praz płošču Niezaležnaści (ci Kastryčnickuju), i idzieš, i idzieš, a vysotka Pieduniviera ŭsio nie nabližajecca, atrymlivaješ dakładna toje varšaŭskaje pačućcio. Pamier i roŭnaść praśpiektaŭ, vulicy, što pierakryžoŭvajucca pad prostymi vuhłami, — usio heta Minsk!
2. Najaŭnaść kaviarniaŭ, fiłasofiju jakich možna vyznačyć jak «get your shit and get out». U Minsku na takuju fiłasofiju chvoraje kožnaje treciaje miesca ŭzdoŭž praśpiekta, u Varšavie — kožnaje piataje ŭ turystyčnym centry. A voś u Vilni, naprykład, navat u sieciŭnych La Crepe ci Forest ty nie adčuvaješ siabie skarystanym.
3. Štučnaść staroha horada. Tak, kali ciapier biareš coffee to go i preš praz anfiładu vułačak Staroha Miasta da terasy, što hladzić na raku, uźnikaje cień pieražyvańnia, blizkaha da Vilni. Ale jano chutka prachodzić. Prynamsi, kali ŭ ciabie jość chacia b bazavyja viedy ŭ historyi architektury. Forma voknaŭ, materyjał ścienak, koler stuka — usio heta šepča: tut — navadzieł. Elehantny, dobry, niepafarbavany (voś za što ŭžo dziakuj varšaŭskim uładam — jany viedajuć, jak staryć novaadbudavanyja budynki, prosta nie myjučy im ścienki i nie adnaŭlajučy farby), dyk voś, ty nie na Pilijes u Vilni. Ty — u Trajeckim pradmieści. Usio heta nie maje sakralnaj piačatki času, tolki namiok na jaje ŭ vyhladzie aŭtentyčnych fundamientaŭ. Zusim jak u Minsku!
4. Vajna jak składnik haradskoj identyčnaści. Tak, varšaŭski i minski vajennyja mify karennym čynam adroźnivajucca. Varšava — heta historyja pra zdradu balšavikoŭ, pra paŭstańnie, jakomu nie dapamahli; Minsk — pra «vyzvaleńnie», pra čyrvonaarmiejca na tanku, vyjaŭlenaha na ikaničnym pałotniščy ŭ Mastackim muziei. Pra T-34 la Doma aficeraŭ. Ale vajna i ŭ ich, i ŭ nas. U Prazie, Budapiešcie, Paryžy dy inšych jeŭrapiejskich haradach, dzie taksama ž była vajna, na jaje ŭžo niejak zabylisia. Ale ŭ Varšavie jana prahladaje adusiul: z čorna-biełych paštovak, jakimi handlujuć u suvienirnych kramkach, ź siužetaŭ filmaŭ, što zdymajucca pra horad, z kulavych ščarblinaŭ na hranicie antablemientaŭ.
5. Ty biezdapamožny bieź siabroŭ. Padčas majho karocieńkaha vajažu ŭ Varšavu na minułym tydni mnie treba było dać intervju Polskamu radyjo. My sustrelisia z žurnalistkaj la ŭvachodu ŭ moj hatel, što mieściŭsia la kaviarni «Brystol». I voś što robić žurnalistka, kali my vyrašajem parazmaŭlać za kavaj: jana viartajecca ŭ hatel, padychodzić na łobi, i pytajecca, ci jość tut pobač dobryja miescy, dzie možna vypić kavy. Mianie hety žest stavić u tupik, bo ŭzdoŭž vulicy, što viadzie na Novy Śviat, — tuziny kaviarniaŭ, baraŭ dy restaracyjaŭ (nie kažučy ŭžo pra lehiendarny «Brystol»). Što ja zrabiŭ by ŭ Vilni ci Vienie? Prosta sieŭ by ŭ pieršym miescy na darozie. I byŭ by zadavoleny!
Ale ŭ Varšavie tak nielha. I ŭ Minsku nielha! Dokazam apošniaha śćviardžeńnia źjaŭlajucca šmatlikija repartažyki jołupniaŭ z Rasii, što pryjazdžajuć u Minsk, vypivajuć kavy z płastykavaha kubačka ŭ kafieteryi hastranoma, a potym pišuć, što va ŭsioj biełaruskaj stalicy nie znajści dobraha espresa.
Minsk i Varšava — miescy, dzie ŭsio nievidavočna (pra fiłasofiju get your shit and get out ja ŭžo zhadvaŭ). Miescy, dzie ŭsie sapraŭdnyja dyjamienty nadziejna prychavanyja. Ich niemahčyma znajści, ich tabie mohuć tolki paraić. Ułasna, našaja z žurnalistkaj historyja tolki toje paćviardžaje: na łobi nam paraili miesca, nazvanaje ŭ honar piersanaža Mickieviča, my pakružlali pa navakolnych zavułkach, nie znajšli hetaha miesca, vyrašyli pasprabavać što-niebudź vypadkovaje i skončyli ŭ nastolki kłasičnym get your shit and get out, što harbata tut była Lipton z pakiecikaŭ. Prośba prycišyć muzyku dla zapisu radyjnaha intervju vyklikaŭ nastolki zaŭvažnaje niezadavalnieńnie barmiena, što my adčuli siabie vandroŭnymi žabrakami, a nie čakanymi klijentami.
6. Stalinskaja architektura. Tak, varšaŭcy nie lubiać tyja vielizarnyja strašydły, dziela jakich byŭ zrujnavany sapraŭdny stary centr. Biełarusy, naadvarot, stalinki, što atačajuć płošču Pieramohi, ci Kastryčnickuju, ceniać. Ale voś što vidavočna: biez Pałaca kultury i navuki Varšava była b usiarednienym i nie vielmi paznavalnym jeŭrapiejskim horadam. Stalin — tolki zrazumiejcie mianie pravilna — nadaŭ našym haradam charyzmy, całkam skalečyŭšy ich spradviečnuju zabudovu. Kali b Minsk farmavaŭsia paźniej, užo za Chruščovym-Mašeravam, jon by svajoj vyčvarenskaj biezabličnaściu nahadvaŭ jaki Novasibirsk. Tak jość chacia b cud vulicy Kašavoha; tak jość chacia b Asmołaŭka i praśpiekt Niezaležnaści ź ich unikalnymi stalinkami. A zachavać historyju ažno da 1991-ha nam by i tak i tak nie dazvolili (hł. nastupny punkt).
7. Napaminy pra carski kałanijalizm. Kali čytaješ na šyldzie la varšaŭskaha parafijalnaha kaścioła, što carnie dazvoliŭ pachavać Frederyka Šapena na radzimie (kampazitar simpatyzavaŭ paŭstańniu 1830-ha hoda i navat źbiraŭsia ŭziać u im udzieł), i tamu paśla śmierci Šapena ŭ Varšavu było pieraviezienaje tolki serca Šapena, jakoje ŭmuravanaje ŭ adnu z kałon centralnaha niefa parafijalnaha kaścioła. Dyk voś, kali čytaješ hetuju historyju, dyk duža jana nahadvaje niešta z historyi biełaruskaj.
Nu, naprykład, toje, jak u 1851-m Mikałaj Pieršy zahadaŭ zrujnavać budynak Minskaj ratušy — kab nichto z hetych «paŭnočnych zapadencaŭ» nie zhadvaŭ, jak u časy Mahdeburhskaha prava tut prachodzili kalehii mahistrata.
Vidavočna, što, kab zrazumieć hetaje padabienstva, varta krychu viedać historyju stalicy. Ale vidavočna i toje, što ni ŭ Bierlinie, ni ŭ Paryžy, ni ŭ Vienie takich historyj prosta nie mahło być: ručki ŭ cara karocieńkija.
8. Hałoŭnaje: hetyja dva harady jadnaje niešta efiemiernaje, niešta, što nie tak prosta uchapić. Siłuety i forma prahalin pamiž damami? Koler nieba? Vyraz čałaviečych tvaraŭ? Toje, jak tabie nie-ŭśmichajucca? Čypsy kaštanavaha liścia pad nahami? Dakładnaje adcieńnie vuličnych lichtaroŭ?
Ja lublu Varšavu. Ja lublu Minsk.
Kamientary