Žares Ałfioraŭ: Aleksijevič — vinšuju, biełaruskaja mova — maja, a Bykava ja viedaŭ asabista
Nobeleŭski laŭreat pa fizycy Žares Ałfioraŭ vitaje ŭhanaravańnie Śviatłany Aleksijevič i choča zaprasić jaje ŭ svoj ŭniversytet.
Žares Ałfioraŭ naradziŭsia ŭ 1930 hodzie ŭ Viciebsku. Laŭreat Nobeleŭskaj premii pa fizycy (2000 h.) za raźvićcio paŭpravadnikovych hieterastrukturaŭ dla vysokachutkasnaj optaelektroniki. Deputat Dziaržaŭnaj dumy RF ad KPRF, vice-prezydent Rasiejskaj Akademii navuk.
Navumčyk: Spadar Ałfioraŭ, vy naradzilisia ŭ Biełarusi. Jak vy ŭspryniali nadańnie Nobeleŭskaj premii Śviatłanie Aleksijevič?
Ałfioraŭ: Ja vielmi rady, što biełaruskaja piśmieńnica atrymała Nobeleŭskuju premiju. Ja usio šukaju jaje elektronnuju poštu, kab dasłać joj vinšavańnie.
Navumčyk: A vy što-niebudź čytali Aleksijevič?
Ałfioraŭ: Ja prahladaŭ, razumiejecie. Adzinaje, što ja krychu bolš hladzieŭ — heta «U vajny nie žanočy tvar». Ja mahu skazać nastupnaje. Heta šosty piśmieńnik, jaki piša pa-rasiejsku — jana biełaruska, tak, — ale heta šosty piśmieńnik, jaki atrymaŭ Nobeleŭskuju premiju paśla Bunina, Pastarnaka, Šołachava, Sałžanicyna i Brodzkaha. I Aleksijevič. Ale, za vyklučeńniem Šołachava, va ŭsich astatnich Nobeleŭskich premijach, ja b skazaŭ, byŭ element antysavietyzmu ŭ pracach, za jaki nadavałasia Nobeleŭskaja premija. Ja dumaju, mienš za ŭsio heta było ŭ Brodzkaha. Premija Brodzkaha ŭ mianie vyklikała vyklučna stanoŭčuju reakcyju jašče i tamu, što jon prademanstravaŭ bliskučyja zdolnaści adnačasna i jak rasiejski, i jak anhielski paet.
Navumčyk: A vy nia bačycie niejkaha palityčnaha składniku?
Ałfioraŭ: Napeŭna, napeŭna jon, mahčyma, i jość, ale ŭ vypadku sa Śviatłanaj Aleksijevič… Pa-pieršaje, užo časy inšyja, heta raz. Pa-druhoje, u mianie takoje ŭnutranaje pierakanańnie, što ŭ jaje heta absalutna ščyra. Ja nia ŭpeŭnieny, skažam, u ščyraści Sałžanicyna, u tym liku i ŭ jahonym «Hułahu», i ŭ šmat jakich inšych rečach. Chacia jon kaniečnie, cudoŭny piśmieńnik, i dla mianie «Matronin dvor» — jaho najlepšy tvor. A voś u Aleksijevič, ja dumaju, heta całkam ščyra. Možna pra heta razmaŭlać. Ja dumaju, ja b z zadavalnieńniem ź joj sustreŭsia i parazmaŭlaŭ. I ŭ našaj Biełarusi, i zaprasiŭ by jaje da siabie ŭ akademičny ŭniversytet. Ja abaviazkova jaje pračytaju. Ale z taho, što ja ciapier paśpieŭ pahladzieć, heta, biezumoŭna, ščyra i cikava. I ja dumaju, što jana całkam zasłužyła premiju.
Navumčyk: Vy rodam ź Viciebsku. Skažycie, a viciablanie i ŭvohule biełarusy mohuć vas taksama ličać «svaim» nobeleŭskim laŭreatam?
Ałfioraŭ: Nu, a jak ža? Biełarusy mianie i ličać svaim nobeleŭskim laŭreatam. Nia tolki viciablanie, ale j minčuki. I kali ja pryjaždžaju ŭ Biełaruś, ja pryjaždžaju ŭ svaju rodnuju krainu.
Navumčyk: Heta spraviadliva tak ličyć?
Ałfioraŭ: Nu ja tam nia tolki naradziŭsia, ja tam skončyŭ škołu. Maje baćki pražyli praktyčna ŭsio žyćcio tam. U mianie ŭsie biełaruskija karani. Ja lublu naš cudoŭny narod. Ja mahu skazać, što ja nieadnarazova kazaŭ, što kali vy siońnia jedziecie na aŭtamabili z Rasiei ŭ Biełaruś, u Pskoŭskaj vobłaści (asabliva letam heta dakładna bačna) vy jedziecie miž paloŭ, što paraśli burjanam, — a potym pierajaždžajecie i traplajecie ŭ sučasnuju, cyvilizavanuju eŭrapiejskuju krainu.
Navumčyk: I takoje pytańnie, pakolki vy — dla mianie, pryznacca, niečakana — vyjavili takija adnosiny da Brodzkaha, i jak fizyk vykazali dobraje viedańnie litaratury. Ciapier šmat pišacca (i New Yorker siońnia napisaŭ), što ŭpieršyniu za doŭhi čas atrymała premiju aŭtar litaratury non-fikšn — nie beletrystyki, nie ramanaŭ mastackich, a mienavita aŭtar dakumentalistyki. Heta ŭpieršyniu paśla Čerčyla.
Ałfioraŭ: Razumiejecie, jość vialikaja roźnica pamiž dakumentalistykaj Čerčyla i tvorami Śviatłany Aleksijevič. Dakumentalistyka Čerčyla… Ja dumaju, tady šmat chto byŭ ździŭleny Nobeleŭskaj premijaj pa litaratury. Kaniečnie, Čerčyl cudoŭna pisaŭ svaje pramovy. Premija była nadadzienaja za šaścitamovik memuaraŭ. Viadoma, što kali ŭ 1953 hodzie Čerčylu paviedamili, što jon laŭreat Nobeleŭskaj premii, jahonaja reakcyja była takaja: «Spadziajusia, nie za mir?» Hetym samym, darečy, jon adrazu pastaviŭ premiju za mir na peŭny ŭzrovień. Voś. Ale ŭ Čerčyla — heta dakumentalistyka, i bolšaja častka šaścitamovika — heta dakumenty, akramia ŭsiaho inšaha. Chacia miescy jość bliskuča napisanyja. Ja da hetaha času ŭ zachapleńni ad jahonaj bliskučaj pramovy 22 červienia 1941 hodu. A Aleksijevič — heta ŭsio ž i žurnalistyka, i litaratura. Litaratura! Mahčyma, navat novy žanr litaratury… Chacia, napeŭna, nie jana źjaŭlajecca tut pieršym aŭtaram. Nie daremna i Alesia Adamoviča pryhadvajuć.
Navumčyk: I Daniiła Hranina …
Ałfioraŭ: Daniiła Hranina ŭ mienšaj stupieni, Adamovič bolš jarki ŭ hetym planie, chacia, mahčyma, u mianie nie zusim abjektyŭny pohlad. Heta — litaratura. I nie daremna jany adznačyli, što ŭ litaratury, jakuju jana stvaryła, hałasy ludziej čujucca. Ale heta treba było zmahčy napisać! Tamu jana dla mianie — piśmieńnica, ja škaduju, što ja mała jaje čytaŭ. I kaniečnie, pračytaju i budu rady ź joj paznajomicca.
Navumčyk: A kaho ź biełaruskich piśmieńnikaŭ vy viedajecie, akramia Adamoviča? Mahčyma, Bykava?
Ałfioraŭ: Nu, Vasila Bykava ja viedaŭ asabista i vielmi dobra da jaho staviŭsia. Uvohule, treba skazać, što kali vučyŭsia ŭ škole paśla vajny ŭ Miensku, dyk maim bližejšym siabram byŭ Ihar Atrachovič, syn Kandrata Krapivy. I piśmieńnikaŭ taho času — i Kołasa, i Michasia Łyńkova, i Piatrusia Broŭku, i Piatra Hlebku, i Kulašova — ja ŭsich ich viedaŭ! Junakom ich viedaŭ. Ja vielmi zachaplaŭsia Kulašovym. Jahonaja paema «Ściah bryhady» — heta bliskučy tvor.
Navumčyk: Vy napeŭna, mahli b i pa-biełarusku razmaŭlać, kali b pryhadali?
Ałfioraŭ: (Pierachodzić na biełaruskuju) A jak ža? Heta ž maja mova.
Navumčyk: Usiaho dobraha vam i dziakuj za hutarku!
Ałfioraŭ: Kali łaska!
Kamientary