Dziejsny impieryjalist: vychodziać z druku miemuary Muraŭjova-viešalnika pra paŭstańnie Kalinoŭskaha
9 krasavika ŭ «Halerei Tut.by» (pr.Dziaržynskaha, 57, 9 pavierch, st.m. «Michałova») Alaksandr Fiaduta pračytaje publičnuju lekcyju pra Michaiła Muraŭjova. Pačatak a 19.00.
«Natatki pra kiravańnie Paŭnočna-Zachodnim krajem i padaŭleńnie ŭ im buntu» — tak nazyvajecca kniha, jakaja praź niekalki dzion vyjdzie ŭ sieryi «Biełaruskaja miemuarnaja biblijateka» vydaviectva «Limaryus».
Sami ŭspaminy vilenskaha hienierał-hubiernatara drukujucca na movie aryhinała, pa-rasiejsku, ale kamientary i navukovy aparat padadzienyja pa-biełarusku, kaža ŭkładalnik i aŭtar pradmovy da 200-staronkavaha vydańnia Alaksandr Fiaduta.
Tyja miemuary Muraŭjoŭ dyktavaŭ svajmu čynoŭniku pa asablivych daručeńniach Masałovu adrazu paśla viartańnia ź Vilni ŭ Pieciarburh, u 1865.
Heta była vielmi važnaja dla amal 70-hadovaha Muraŭjova sprava: u tekście jon maluje siabie takim, jakim chacieŭ zastacca ŭ pamiaci naščadkaŭ.
Varahavaŭ ź impieratarskaj siamjoj
Bolšaja častka miemuaraŭ pryśviečanaja intryham. Muraŭjoŭ varahavaŭ z usimi, u tym liku ź impieratarskaj siamjoj. Dachodziła da taho, što jon nie źjaŭlaŭsia na vilenski vakzał sustrakać rodnaha brata impieratara — druhuju asobu ŭ dziaržavie.
Muraŭjoŭ ličyŭ, što rasijskija impieratary zanadta miakkija.
Jamu, prychilniku «ćviordaj ruki», impanavaŭ tolki Mikałaj I. Pry im Muraŭjoŭ, darečy, dasiahnuŭ najbolšych karjernych vyšyń — uznačaliŭ Ministerstva dziaržaŭnych majomaściaŭ.
Tam jon prajaviŭ siabie jak čałaviek razumny, ale nastolki bieskampramisny, što, raskazvali, padčas jaho revizii dva čynoŭniki pamierli ad strachu.
Udzielničaŭ u Baradzinskaj bitvie
Na batarei Rajeŭskaha 15-hadovy Michaił Muraŭjoŭ byŭ ciažka paranieny ŭ nahu jadrom i da kanca žyćcia chadziŭ, abapirajučysia na kijok.
Paśla zamiežnaj kampanii rasijskaj armii 1813—14 hadoŭ jon prasiŭ pra adstaŭku, ale car jaje nie daŭ.
Padtrymlivaŭ pryhon
Muraŭjoŭ byŭ rezkim praciŭnikam admieny pryhonnaha prava. Ale, razam z tym,
u časy hoładu 1821-ha jon karmiŭ 30 tysiač sialan u Smalenskaj hubierni (mieŭ tam majontki) za achviaravańni, sabranyja ŭ Maskvie z čynoŭnikaŭ i dvaranaŭ.
Inicyjavaŭ zabaronu Statuta VKŁ
Pryznačany mahiloŭskim hubiernataram u 1828, Muraŭjoŭ u 1830 padaŭ Mikałaju I spravazdaču z nastojlivaj rekamiendacyjaj zabaranić vykarystańnie ŭ spravavodstvie Litoŭskaha Statuta. I 1 studzienia 1831 car vydaŭ adpaviedny zahad.
U inšych zapiskach caru Muraŭjoŭ raiŭ adchilić ad udziełu ŭ adukacyi moładzi katalickich śviataroŭ i začynić Vilenski ŭniviersitet.
Najvyšejšaja ŭłada z časam prysłuchałasia i da hetych rekamiendacyj.
Mianušku «viešalnik» atrymaŭ nie za paŭstańnie Kalinoŭskaha
Jana na tryccać hadoŭ starejšaja. Zajmajučy pasadu hramadzianskaha hubiernatara ŭ Hrodnie,
Muraŭjoŭ u 1833-m «pamiłavaŭ» paŭstanca Michaiła Vałoviča, zamianiŭšy tamu čvartavańnie na «bolš humannuju» šybienicu.
Pavodle tahačasnaha zakanadaŭstva, čynoŭnik jaho ranhu moh pamiłavać asudžanaha tolki na adnu prystupku. Nastupnaje pamiłavańnie padpisvaŭ vyšejšy načalnik. Ale hienierał-hubiernatar Dałharuki nie zamianiŭ Vałoviču paviešańnie na pažyćciovuju katarhu, a ratyfikavaŭ prysud Muraŭjova. Bolš Michaił Muraŭjoŭ takoj pamyłki nie rabiŭ.
Psichałohija karnika
Darečy, masavaje paŭstańnie ŭ Vialikim Kniastvie vybuchnuła z pryjezdam Muraŭjova, jaki adnym ź pieršych padpisaŭ zahad ab rasstrele ksiandzoŭ. Asudzili ich jašče pry papiarednim hubiernataru, Nazimavu, ale apošni pakinuŭ Muraŭjovu mahčymaść zrabić imidžavy krok: pačać kiravańnie z pamiłavańnia. Toj nie skarystaŭsia.
Jak hienierał-hubiernatar usprymaŭ paŭstańnie?
«Dla Muraŭjova, jak dla karnika, paŭstancy nie isnavali jak ludzi. Heta byli «miatiežnyje bandy», antydziaržaŭny, antymanarchičny bunt, jaki treba było dušyć,
— kaža Alaksandr Fiaduta. — Prailustravać jaho staŭleńnie možna apaviadańniem Anatola Fransa «Prakuratar Judziei». Sastareły Poncij Piłat raskazvaje pra svajo kiravańnie pravincyjaj, pra palityku, pra Rym. pry kancy jamu zadajuć pytańnie pra historyju ź Isusam Chrystom. «Nie pamiataju», — adkazaŭ Piłat».
Słužyŭ impieryi vierna i achvotna
«Ni vialikim patryjotam, ni pačvaraj despatyzmu Michaił Mikałajevič nie byŭ, — piša Alaksandr Fiaduta ŭ pradmovie da vydańnia. — Nieardynarny čałaviek, jon byŭ, jak ni banalna heta hučyć, synam svajho času.
Žorstki i valavy kiraŭnik ŭ im spałučaŭsia z karupcyjanieram, a patryjot — z sapraŭdnym karjerystam.
Ale, u adroźnieńnie ad inšych svaich sučasnikaŭ, Muraŭjoŭ zmoh najbolš jaskrava ŭvasobić u sabie rasijski varyjant typu dziejsnaha impieryjalista. Jon słužyŭ impieryi vierna, achvotna znachodziačy pry hetym dla siabie mahčymyja asabistyja vyhady, — adnak apošniaje ŭ pamiaci naščadkaŭ zastajecca nie zaŭsiody.
Nie viedajem, ci atrymlivaŭ Muraŭjoŭ nasamreč zadavalnieńnie ad vykanańnia toj roli kata, jakuju dobraachvotna ŭziaŭ na siabie.
Los Michaiła Mikałajeviča skłaŭsia tak, a nie inakš, mahčyma, jakraz tamu, što ŭsie mažlivyja spałučenni supraćlehłaściaŭ byli i dla jaho, i dla času, u jakim jon žyŭ, zusim naturalnyja».
Kamientary