«Kolki b nas ni źniščali, našy karani ŭsio roŭna prarastuć». Čamu «Kupału» naŭrad ci pakažuć u kino
Zakryty pieradpakaz «Kupały» musiŭ adbycca jašče ŭ śniežni minułaha hoda, ale ŭ apošni momant jaho admianili. U listapadzie 2020-ha film źbiralisia zapuścić u kinaprakat. Ale, peŭna, i hetaha nie zdarycca. I zusim nie tamu, što karcina ŭciakła ŭ sieciva.
Pra toje, što heta čarnavy varyjant, kažuć i tyja, chto bačyŭ «Kupału» raniej, i paznaki, jaki zastalisia ŭ kadry. «Udalečyni dochłaja ryba ruchajecca na kamieru», — padkazvaje dopis dalejšaje raźvićcio padziej u scenie, dzie piaśniar nyraje ŭ voziera. Vidać, tut — i ŭ inšych padobnych miescach — musiła być kampjutarnaja hrafika. Ale heta nie zaminaje prahladu.
Pa siužecie Janka Kupała (jaho ihraje Mikałaj Šestak) na schile hadoŭ spaviadajecca svajoj maci. Jamu zdajecca, što jana siadzić u susiednim pakoi, choć nasamreč jany daŭno nie bačylisia. Paet — naiŭny, ramantyčny, ranimy, pałymiany — uspaminaje svajo dziacinstva siarod kałasistych paloŭ, haleču, pieršyja litaraturnyja sproby, tavaryšaŭ pa baraćbie za nacyjanalnaje adradžeńnie, represii savieckaj partyjnaj mašyny. Heta estetyčna pryhožy, choć i krychu teatralny film.
Vyjdzi jon u prakat paŭhoda tamu, jon usprymaŭsia b jak bijahrafija Kupały, partret taho času. Abmiarkoŭvali b stupień histaryčnaj dakładnaści. Ale nie siońnia. Zanadta šmat naprošvajecca paralelaŭ.
Voś ludzi vyjšli na haradskuju vulicu patrabavać svabodu słova. A ich razahnali žandarmy na koniach — u čornym i ź plotkami ŭ rukach.
Ci kali Kupała pranikniona začytvaje vierš pierad studentami BDU, a śpiecsłužbist, demanstratyŭna pakidajučy zału, adčytvaje kiraŭnika kamisii Hałoŭlita, što toj dapuściŭ kontrrevalucyjny napad.
«Raniej vy pisali słabyja vadevili, a zaraz vy chto?» — kpić aktrysa Paŭlina Miadziołka z Alesia Kušniera, jaki staŭ funkcyjanieram.
«Ja ŭłada», — hrozna adkazvaje toj.
Sumna bačyć u kadry kupałaŭcaŭ, viedajučy, što teatr źniščany, a «Tutejšyja» znoŭ adkładzieny na niapeŭny pieryjad. 100 hod tamu cenzaram nie spadabalisia słovy, u naš čas — ludzi.
«Nie mahu daravać, što prymušajuć pisać drynduški zamiest sapraŭdnych vieršaŭ», — smutkuje Kupała, kali savieckaja ŭłada zakručvaje hajki. U 2020-m dziaržaŭnaje TB z entuzijazmam štampuje svaje drynduški, nie zvažajučy na sumleńnie i zdarovy sens.
Čamu heta premjera naŭrad ci adbudziecca? Nie moža siońnia vyjści ŭ prakat film, dzie vychad paetyčnaha zbornika vitajuć pokličam «Žyvie Biełaruś!», klučavym vydańniem zastajecca «Naša Niva», a na kvaterach abmiarkoŭvać ruch adradžeńnia.
Na ekranie paet Ciška Hartny z žacham hladzić na toje, čym stała dziaržava. «Heta pamyłka. Savieckaja ŭłada była stvorana dziela narodu, a nie suprać jaho».
U filmie jość miesca luboŭnaj historyi, dzie Jaś razryvajecca pamiž pryhažuniaj Paŭlinaj Miadziołkaj (jaje vykonvaje Vieranika Plaškievič) i žonkaj Uładzisłavaj (u roli Alena Pabiahajeva). Idyličnym karcinkam biełaruskaj vioski (jak dla rekłamnaha turystyčnaha rolika). Mistyčnamu Kupallu z rusałkami. Mietafaryčnym scenam vajny, kali na palach zamiest siejbitaŭ paŭstali sałdaty, a paśla patanuli ŭ biezdani.
Ale zapaminaješ inšaje. Katavańnie paeta na dopytach i śpis tych jaho tavaryšaŭ, kaho złamili represii 1930-ch. Pasiadžeńnie ŭ Akademii navuk, dzie abjaŭlajuć nieabchodnaść čystak siarod intelihiencyi. Raźbity tvar Kupały za biełaruskamoŭny vierš. Paŭhoda tamu na premjery zadavalisia b pytańniem: jak takoje było mahčyma? Siońnia pytańnie inšaje: ci heta spynicca?
«Kolki b nas ni źniščali, našy karani ŭsio roŭna prarastuć», — skaža Kupała svajoj maci ŭ apošniaj scenie. Hetym letam ziernie ŭzyšło.
Kamientary