Heta 10-je vydańnie pravaabarončaj sieryi «Biełaruskaja turemnaja litaratura», zapačatkavanaj u 2017 hodzie, piša Alena Łapcionak ŭ «Novym Časie». I choć Maksim Znak pa prafiesii juryst i da źniavoleńnia pracavaŭ advakatam, jon nie curaŭsia vieršaŭ, śpiavaŭ, a napisany ŭ turemnych ścienach prazaičny tvor śviedčyć pra jahony vydatny litaraturny hust i talent.
Dakumientalny raman palitviaźnia Maksima Znaka viasnoj drukavaŭsia na movie aryhinała ŭ rasiejskim časopisie i voś ciapier źjaviŭsia pa-biełarusku! Knihu možna budzie atrymać biaspłatna ŭ papiarovym vyhladzie ŭ Polščy i Litvie (sačycie za rekłamaj, jak kažuć, bo paŭnavartasnaja prezientacyja z udziełam aŭtara ci svajakoŭ u ciapierašni čas, viadoma, nie mahčymaja), taksama ŭ chutkim časie stanie dastupnaj i pdf-viersija «Zekamierona».
Talenavity šmat u čym Maksim Znak pieradaje svoj turemny dośvied u lohkaj iraničnaj formie, turemnyja zamaloŭki čytajucca za adzin prysiest, navat ciažka adarvacca. Pracytuju razvahi i ŭražańni pra raman Maksima paeta, pierakładčyka, vykładčyka Andreja Chadanoviča ŭ jaho jutub-błohu «Chadanovič»:
«U dalokim 1348 hodzie ŭ Fłarencyju pryjšła čuma, i, ratujučysia ad nieminučaj śmierci, dziesiać maładych ludziej schavalisia za horadam — troje junakoŭ i siem dziaŭčat — dziesiać dzion apaviadali adno adnamu historyi. Historyi, jakimi jany padtrymlivali adzin adnaho, padzaradžali aptymizmam — heta historyi žyćcia i salidarnaści. Niadaŭna ŭ Biełaruś pryjšła čuma, i havorka nie dasłoŭna pra infiekcyi, havorka pra palityčnuju čumu, pra represii, i praz stahodździ naŭzdahon «Dekamieronu» paŭstaje turemny tvor ź iranična-kałamburnaj nazvaj «Zekamieron» — sto apoviedaŭ pra sučasnych biełaruskich viaźniaŭ».
Jak i hieroi Džavani Bakača, da jakoha adsyłaje jak nazva, tak i forma ramana Maksima Znaka, hieroi sučasnaha tvora z humaram staviacca da tych niaprostych umoŭ, u jakich apynulisia nie pa svajoj voli, i namahajucca šukać pazityŭ navat tady, kali za murami ich kamier lutuje «čuma». U ścisłych dyjałohach, scenkach, pokazkach z vysokaj stupieńniu dakładnaści rekanstrujujecca štodzionnaść śledčaha izalatara, dzie ź vieraśnia 2020-ha pa śniežań 2021-ha ŭtrymlivaŭsia palitviazień, pieradajecca kamierny kałaryt nasielnikaŭ minskaha Piščałaŭskaha zamka.
U litaraturnym tvory adlustravana «absurdysckaja łohika siońniašniaj turemnaj sistemy i sproba tvorcy baranicca tym, što jość u jahonym rasparadžeńni: ironijaj, kpinaj, naśmieškaj, vieraj u racyju, vieraj u rozum i łohiku navat u tych miescach, jakija hetamu rozumu i hetaj łohicy nie paddajucca.
Teksty, jakija z humaram ci surjozna apaviadajuć pra čałavieka i čałaviečnaść u daloka nie čałaviečych umovach», — padsumoŭvaje Andrej Chadanovič.
Adznaču, što niahledziačy i nasupierak usim vyprabavańniam turmoj, duša volnaha i pierakananaha ŭ svajoj sumlennaści čałavieka zastajecca volnaj i poŭnicca tymi pačućciami, jakimi žyŭ dahetul, žadańniem radavacca žyćciu, nadziejami na sustreču z rodnymi, siabrami, jakija čakajuć. Heta tyčycca nie tolki ramana Maksima Znaka — ja vielmi raju, chto nie čytaŭ, nie znajomy ź inšymi turemnymi vydańniami, znajści ich na staronkach biełaruskaj internet-biblijateki Kamunikat.
Na žal, navat, nie — heta vielmi aburalna, što siońnia ŭ Biełarusi błakujecca pierapiska sa źniavolenymi, ź ciažkaściu dachodziać ich listy, tamu šmat z taho, što pišuć i malujuć palitviaźni, nie dachodzić da nas. Ź inšaha boku, mienavita tvorčaść časta dapamahaje pieraadoleć ciažkaści i zachavacca, a pakuty dapamahajuć časam zrazumieć hłybiniu pačućciaŭ.
Voś adna z navełaŭ «Zekamierona» — «Šef», vybranaja sa 100 apoviedaŭ prosta tamu, što da jaje jość kalarovaja ilustracyja.
«Šef»
Sup tut zvyčajna padavali pa technałohii kastamizacyi. Heta značyć, u talercy była niejkaja vadzianaja asnova — i ŭsio. Kali čyrvonaha koleru — značyć, boršč, kali z vodaram harochu — zrazumieła, što harochavy. A kali płavajuć ašmiotki ahurka — dyk heta ž rasolnik!
Ale kožny sup moh być dapracavany z ulikam indyvidualnych upadabańniaŭ. Tak u aŭtasałonach da bazavaj kamplektacyi aŭto pa žadańni klijenta dadajuć abciakalniki i antykryło.
Z mahčymych davažak byli ŭ najaŭnaści: majanez, kietčup, sała, kaŭbasa, łuk, časnok, suchoje piure, rys, aŭsianka, zaprava kurynaja i hrybnaja, a časam navat arechi! A što? Moj sup, što chaču, toje i kładu.
Niekatoryja ličyli siabie słynnymi kulinarami i z absalutna surjoznym vyhladam staranna admiarali pradukty, kidajučy ŭ boršč i zanatoŭvajučy najlepšyja recepty. Praź niekatory čas vyśvietliłasia, što sakret smačnaha supu byŭ prosty: treba było ŭsiaho tolki nie škadavać majanezu. Ščodra namajanežany sup mieŭ vysoki rejtynh, niezaležna ad inšych inhredyjentaŭ. I naadvarot: navat kaŭbasa vendžanaja nie mahła vyratavać recept biez «mazika».
U pieršy dzień pieršaha viasnovaha miesiaca, jaki napačatku zdavaŭsia samym zvyčajnym, niešta adbyłosia z supam.
— Što heta? — zadaŭ tryvožnaje pytańnie pieršy, chto akunuŭ łyžku.
— Heta? Padobna na toje, što sup! Blin, sup, pacany!!!
Zamiest zvyčajnaha dla ich supu siońnia byŭ padadzieny nie zvykły, zvyčajny dla ŭsich sup. Heta była kapusta. Ale nie takaja kapusta, jakuju možna pieratvaryć u što zaŭhodna. Heta była kapusta, u jakoj była i kapusta, i, zdajecca, cybula, i navat niejkaja śviežaja pamiać pra miasa. Heta była fantastyka!
Paśmiejvajučysia z tych, chto praspaŭ uspyšku i admoviŭsia ad abiedu, jany dajeli sup dačysta i pačali instruktavać dziažurnaha:
— Bałandzior budzie zabirać talerki, a ty jamu, jak u restaracyi, skažy, kab jon vykazaŭ zachapleńnie šefu z nahody pieršaj stravy. Našyja kamplimienty!
Prymusili vyvučyć, paŭtaryć paru razoŭ. Ale praź piać chvilin, kali adkryłasia karmuška, — toj zabyŭsia.
Jamu adrazu zakryčali: «Pra šefa! Pra šef-kuchara!!! Kamplimienty!!! Ty zabyŭsia».
I tady jon, viadoma, uspomniŭ, pastukaŭ va ŭžo zakrytuju karmušku i kryknuŭ:
— Hej, bałandzior!
— Čaho? — razdražniona daniesłasia z-za dźviarej.
— Heta, kucharu skažy… Sup byŭ, karaciej, afihienny!
Ciapier čytajuć
Jak siońnia žyvuć Kuźniečyki, jakija amal dva hady chavalisia ŭ pasolstvie Šviecyi, kab nie trapić u kipciury siłavikoŭ?2
Kamientary