Аляксандр Апон. Прышэсце. Фантастычная п’еса

Асобы:

Тарэза і Галя — даяркі
Юзік­-трактарыст
Стась
Баба Філя
Гаротная баба і Хворы мужык
Участковы
Загадчык фермы
Старшыня і Поп
Прадавачка.

Дзея адбываецца ў вёсцы, на пляцы перад крамай «Родны кут». Воддаль бачна царква.

Тарэза і Галя: З’яўляюцца адначасова, але з розных бакоў.

Тарэза(крычыць): Галя! Галя!

Галя: Што такое, што здарылася?

Тарэза: Тама, тама… (Паказвае рукамі назад.)

Галя: Што тама, што? Пажар? Ферма гарыць?

Тарэза: Не, сын Божы.

Галя: Які сын Божы?

Тарэза: Хрыстос.

Галя: Ты, дзеўка, гарэлкі з раніцы сербанула ці з глузду з’ехала? Не блюзнер!

Тарэза: Ён! Далібог! (Жагнаецца.) Ходзіць па возеры!

Галя: Ды ну.

Тарэза: Я на свае вочы бачыла: ва ўсім белым, а вакол яго птушкі кружляюць. А яшчэ, чуеш, на беразе два ваўкі сядзяць і зайцы каля іх.

Галя: Ну ты балбочаш: апошняга ваўка з паўвека таму застрэлілі. Мо сабакі?

Тарэза: Няўжо ж я сабаку ад воўка не адрозню? Ваўкі, ваўкі — вялізныя, шэрыя, калматыя, мабыць, з лесу выйшлі. Хадзем, сама забачыш. (Хапае Галю за руку і цягне.)

Галя (вырываючы руку): Не, не пайду я.

Тарэза: Ваўкоў баішся? Яны ж ціхмяныя, што ягняты. Хадзем.

Галя: Ды не, каб што не выйшла баюся.

Тарэза: Божачкі мае, што ж можа выйсці?

Галя: Хто яго ведае — раптам запытаецца: « Што ж ты, Галя, заместа таго, каб пацеры нанач шаптаць, на полі кукурузу латашыць лётаеш?» А я ж, дзеткамі, Тарэзачка, клянуся, толькі два разы і была. Ці во яшчэ…

Тарэза (склаўшы рукі): А Галечка мая, а родненькая, аб чым ты — няўжо яму твая кукуруза абыходзіць?

Галя: Яму, можа, і не абыходзіць, а мне дык і надта, бо што мае куркі зімою есці будуць?

 Прычыкільгвае баба Філя, з кульбачкай у руцэ.

Галя: Во, баба Філя, з ёю схадзі.

Баба Філя: Куды гэта, дзеткі мае, схадзіць мецьмем?

Галя: На возера, там Хрыстос, сын Божы, па вадзе ходзіць. Дык вы падзівіцеся і… і адразу назад.

Баба Філя: Навошта?

Тарэза: Каб усім людзям затым абвесціць, каб усе ведалі.

Баба Філя: Не, не дайду я, нага баліць. Дый што мне ўжо — я і так не сёння­заўтра перад ім стану. (Румзае.)

Галя: Думаеце, перад ім?

Баба Філя: Перад ім, перад ім, што я — басурманка якая?

Галя: Вядома, што не басурманка, толькі ці гэтага хопіць?

Баба Філя: Хопіць. Але пра што я хацела казаць? А: гэта ж што ўчора са мною было.

Галя і Тарэза (разам): Што?

Баба Філя: Пасярод дварышча знячэўку пакацілася. Во (падымае спадніцу, каб паказаць сіняк на назе), як выцялася. Ляжу, думаю: усё, Філя, капцы табе, адпакутавала нарэшце. Калі нагу, думаю, не паламала, дык руку напэўна выкруціла. І так нешта зашкадавала сябе, што слёзы ажно цурком з вачэй пакаціліся. Каб хоць годзік які яшчэ пажыць, думаю, альбо два.

Тарэза: Ну, гадок пажывяце, вы ж яшчэ не старая.

Баба Філя: Не, не старая, на Пакровы восемдзесят сем стукне, а можа, і восемдзесят восем, я напэўна не ведаю, бо мае мама і тата непісьменныя былі, а царкоўныя кніжкі, у якія хто калі нарадзіўся запісвалі, у вайну згарэлі.

Галя: Тады яшчэ смела два.

Баба Філя: Каб твае словы ды Богу ў вушы. Але прыстала я нешта, прысяду. (Сядае на прыступку.)

Галя (гледзячы ўбок): Вунь Юзік на трактары едзе.

Тарэза: Ага, ён.

Прыязджае Юзік.

Тарэза: Юзік, ты не каля возера арэш?

Юзік: Не, на Шарай горцы. А што?

Тарэза: Юзік, на возеры Хрыстос.

Юзік: Які Хрыстос?

Тарэза: Сын Божы.

Юзік: А­а… (Чухае патыліцу.) А што ён там робіць?

Тарэза: Па вадзе ходзіць.

Юзік: Так.

Тарэза: А вакол яго птушкі кружляюць, а на беразе два ваўкі і зайцы сядзяць.

Юзік: Не можа быць, у нас ніякіх ваўкоў няма.

Тарэза: Ёсць, пайшлі, сам забачыш.

Юзік: Не, не магу, мне араць яшчэ. Я ж па курыва прыехаў, курыва ў мяне скончылася. І выды папіць хацеў узяць. Во, з Галяй схадзі.

Галя: Я баюся.

Юзік (глядзіць на бабу Філю): Тады ўтрох, утрох не страшна.

Баба Філя: Мне нага баліць.

Юзік: Якая нага? Вы ўчора, калі мяне на трактары пераймалі, бегма па вуліцы беглі.

Баба Філя: Дык упала я потым, Юзічак, моцна пабілася. Во, сам паглядзі. (Падымае спадніцу каб паказаць.)

Юзік (адварочваючыся): Не, чаго там, веру, веру.

Баба Філя: Дык ты, дзеткі мае, пра агарод мой не забудзься, ты абяцаў

Юзік: Добра, баба Філя, узару, вось толькі на Шарай горцы скончу і…

Галя: Юзік, а мне?

Юзік: Што?

Галя: Агарод узараць.

Юзік: Добра. Але потым

Галя: Ты заўсёды так: потым ды потым.

Юзік: Дык я ж адзін, а вас — уга колькі!

Тарэза (паказваючы рукой убок): Гляньце, вунь хтось бяжыць.

Усе глядзяць.

Юзік: Ага, ва ўсе лапаткі шыбуе.

Галя: Але ж хто гэта?

Тарэза: З вудай як быццам.

Юзік: Калі з вудай, дык Стась, больш няма каму.

Галя: Так, ён.

Юзік: Вось у каго не жыццё, а маліна: ні араць у галаве, ні сеяць.

Тарэза: Ён не вінаваты, у яго запаленне ў мазгах, нездарма яго з войска камісавалі.

Галя: А як кніжкі чытаць, дык запалення няма. Ён жа ўсе кніжкі ў бібліятэцы перачытаў.

Юзік: Гэта праўда, у яго ў вартоўні на ферме мо з тузін іх на паліцы стаіць, я сам бачыў.

Убягае Стась.

Стась: Людзі! Людзі!

Юзік: Ну што людзі, што? Тута мы.

Стась: Там, там…(Паказвае вудай назад.)

Юзік: Што там, што?

Стась: На возеры!

Юзік: Што на возеры?

Стась: Хрыстос!

Тарэза: Ага, а што я вам казала.

Стась: Па вадзе ходзіць, увесь у белае прыбраны. Я пакуль да самага берага не падышоў, не бачыў. Муціла нешта крыху пасля ўчорашняга, я ж Касьяну дровы дапамагаў пілаваць. Ну, выпілі вечарам па кроплі.

Юзік: Гэта вядома. І што?

Стась: Падышоў, значыцца, галаву падняў і аслупянеў: за крокаў дзесяць стаіць на вадзе і гэтак пазірае, быццам шкадуе, быццам немаўля я неразумнае.

Тарэза: А які ён з выгляду?

Галя: Дык ты ж яго таксама бачыла.

Тарэза: Я здалёк, не разгледзела.

Стась: З валасамі доўгімі, як мы хлопцамі насілі, і барадою. І яшчэ… яшчэ худы моцна, як выпетраны, адна скура і косткі. Не ведаю, колькі так часу мінула, а толькі не вытрымаў я ўрэшце, павярнуўся і пабег.

Галя: А ваўкоў, ваўкоў на беразе не было?

Стась: Можа, і сядзелі дзе там, не бачыў я, дый не да іх мне было. (Урачыста.) Людзі! Людзі! Ісус Хрыстос прыйшоў! (Жагнаецца.) Дзве тысячы гадоў дзе толькі не чакалі, а ён у нас з’явіўся. Гэта ж якое жыццё зараз пачнецца!

Галя: Якое?

Стась: Людскае.

Галя: А якое гэта, людскае?

Стась: А гэта такое, калі ніхто ні над кім панаваць не будзе.

Галя: Ідзі ты! І начальнікаў не будзе?

Стась: Не будзе. І войнаў не будзе, і забойстваў, і гвалту рознага, увогуле людзі есці адзін аднаго перастануць, а жыць будуць як браты.

Баба Філя: А ваўкі?

Стась: Што ваўкі?

Баба Філя: Ваўкі, пытаюся, што есці будуць, калі не зайцоў, няўжо траву, як каровы, скубаць? Альбо шчупакі твае, калі не кілбоў, дык што?

Стась: Не ведаю, але хопіць і ваўкам, і шчупакам, усім усяго хопіць.

Галя: Калі яшчэ тое будзе, а вось што нам цяпер, падкажы, рабіць?

Стась: Трэба падымаць усіх, збірацца ў гурт — і разам на возера.

Пад’язжае на «газіку» Участковы.

Стась (не бачачы Участковага, у запале): Бяжыце па вёсцы, грукайце ва ўсе хаты. Ты, Юзік, на ферму кіруй. А я на званіцу (паказвае на царкву) у звон біць.

Стась паварочваецца, робіць крок і налятае на Участковага.

Участковы: Стаяць! На месцы! Што тут у вас за ліха, каб у звон біць? Рэвалюцыя? Вайна?

Стась: Не, Хрыстос прыйшоў.

Участковы: Хто­хто?

Стась: Хрыстос, сын Божы.

Участковы: Дзе? (Круціць галавой.)

Стась: На возеры.

Участковы: Ага, я бачу ты з вудай. Значыць, з возера. І (падымае са значэннем угару палец) прашу звярнуць увагу: усе з матыкамі (робіць неакрэслены жэст рукой) альбо (кідае выразны позірк на Тарэзу і Галю) пасля ранішняй дойкі, а ты з вудай.

Юзік: А я на трактары, па курыва прыехаў, курыва ў мяне скончылася.

Участковы: Бачу.

Стась: Ды пры чым тут вуда. (Адкідае вуду ўбок.) Хрыстос прыйшоў, кажу, сын Божы.

Участковы: Ну, ну, і ты яго бачыў?

Стась: Бачыў.

Участковы: І які ён, прыкметы можаш назваць?

Стась: Як свет прыгожы.

Участковы: Гэта не прыкмета. Валасы якія?

Стась: Доўгія.

Участковы: Можа, яшчэ з барадой?

Стась: Ага, барадаты.

Участковы: А веку якога: стары?

Стась: Не, сярэдняга.

Участковы: Так, зразумела. Паехалі далей: як апрануты?

Стась: У белым хітоне.

Участковы: Што гэта за апранаха?

Стась: Накшталт мяшка з дзіркамі.

Участковы: А асаблівыя прыкметы ёсць?

Стась: Па вадзе ходзіць.

Участковы: Ага­ага, па вадзе ходзіць, у гэтым уся справа. А ці не выпіваў ты, Стась, надысь?

Стась: Выпіў крыху з Касьянам, дровы яму дапамагаў пілаваць.

Участковы: Во­во­во, усё зразумела. Ну, залазь у машыну, на возера злётаем, паглядзім, хто там па вадзе ходзіць. (Да астатніх.) А вы тут пакуль пачакайце, не разыходзьцеся, толькі народ мне не баламуцьце, не трывожце дачасна, мы хутка назад.

Участковы і Стась ступаюць да машыны, але іх запыняе Тарэза.

Тарэза: Там ён сапраўды.

Участковы: Адкуль ведаеш?

Тарэза: Бачыла, калі з фермы варочалася.

Участковы: Мы­гы. Ну тады і ты ў машыну. (Да астатніх, з пагрозай.) А вы мне глядзіце, каб ні гу­гу.

Участковы, Стась і Тарэза ад’язджаюць. Падыходзіць Хворы мужык.

Хворы мужык (кіўнуўшы галавой на краму): Зачынена?

Юзік: Не, заходзь.

Хворы мужык (з палёгкай): Фу. А я здалёк бачу: людзі стаяць, ну, думаю, усё — пераўлік альбо яшчэ якая бяда. Ажно сэрца залекатала. (Бярэцца за сэрца.) Я ж хворы, сэрца ў мяне; як што якое, лякоча, бляха, спасу нямашака.

Галя: Ад сэрца настой палыну памагае.

Хворы мужык (скрывіўшыся як серада на пятніцу): Э, лухта.

Галя: Тады кропу.

Хворы мужык (махнуўшы рукой): Спрабаваў і яго.

Баба Філя: А кінуць піць не спрабаваў?

Хворы мужык, зіркнуўшы ваўком на бабу Філю, заходзіць у краму.

Падыходзіць Гаротная баба.

Гаротная баба (паказваючы рукой у той бок, куды паехаў «газік»): Куды ён іх павёз?

Галя: Так, паехалі сабе пакатацца.

Гаротная баба: Пакатацца? О! Ён пакатае — толькі трымайся! Гэтак пакатае, што да скону не забудуцца. Гэта ж што, злыдзень, учыніў са мною, чулі: намовіў бітон гарэлкі яму выгнаць, маўляў, на хрэсьбіны, і абавязкова каб найлепшага гатунку — першаку. Калі ж я выгнала, мала таго, што забраў задарма, дык яшчэ штрафу мне выпісаў за смагонаварэнне. Каб ён абапіўся той гарэлкай. Каб далей, чым бачаць, ёю рыгаў. Каб у яго пячонка выперла, каб ныркі паадвальваліся!

Выходзіць Хворы мужык з бутэлькай у кішэні портак, якую прытрымлівае рукой.

Гаротная баба: А во, яшчэ адзін, прыгажун. (Да Хворага мужыка.) Ты калі думаеш грошы аддаваць?

Хворы мужык, павярнуўшыся да Гаротнай бабы бокам, дастае з кішэні бутэльку і, здзёршы зубамі корак, які выплёўвае долу, глыкае з рыльца.

Хворы мужык: А­а­а… (Выцірае рукавом рот і, засунуўшы бутэльку ў кішэнь, закаркоўвае ўказальным пальцам.) Якія грошы?

Гаротная баба: За гарэлку.

Хворы мужык: Якую гарэлку?

Гаротная баба: Якую ты ў мяне на тым тыдні выклянчыў.

Хворы мужык: Я?

Гаротная баба (наступаючы на Хворага мужыка): Ты.

Хворы мужык: А, той літр. Ну аддам, аддам, доўг не вяроўка — не парвецца.

Гаротная баба: Калі аддасі?

Хворы мужык: Днямі. (Глядзіць убок.) Эге, участковы едзе. Ну, вы як сабе хочаце, а я ў бульбу хаваццца.

Хворы мужык знікае. Прыязджае Участковы і Загадчык фермы.

Участковы: Усё разыходзьцеся, няма чаго тут, па хатах марш.

Загадчык фермы: Ану, хуценька мне!

Галя: Як па хатах, чаму? А Хрыстос?

Гаротная баба (натапырыўшы вушы): Які Хрыстос?

Участковы: Які Хрыстос? Ты што выдумляеш? Няма ніякага Хрыста.

Галя: Як няма Хрыста, калі быў.

Участковы (наступаючы на Галю): Дзе быў? Калі? Ты яго бачыла?

Галя: Не, я не, але Тарэза бачыла, і Стась…

Участковы: Нічога яны не бачылі, здалося ім. Зразумела?

Загадчык фермы: А як не, дык мы табе зараз растлумачым. (Паказвае кулак.) Пайшла! (Штурхае Галю і потым падступае да Юзіка.) А ты тут чаго, на Шарай горцы даараў?

Юзік: Не, я па курыва прыехаў, курыва ў мяне скончылася.

Загадчык фермы (дастае з кішэні цыгарэты): На пачак — і на горку, каб да вечара кроў з носу мне скончыў.

Юзік: Скончу.

Юзік сядае на трактар і ад’язджае. Разыходзяцца астатнія, акрамя бабы Філі.

Загадчык фермы: А ты што, старая, сядзіш, табе асобная каманда патрэбная?

Баба Філя: Не магу я, дзеткі, ісці: нага баліць.

Загадчык фермы: Якая нага?

Баба Філя (выстаўляе правую нагу): Во гэта.

Загадчык фермы: А чаго яна ў цябе баліць?

Баба Філя: Упала ўчора, выцялася. Во, глядзі, які сіняк. (Задзірае спадніцу, каб паказаць.) Мо, дзеткі, параіце, чым памазаць?

Загадчык фермы (адварочваючыся): Не, не, я не доктар, нічога не цямлю.

Участковы (да Загадчыка фермы): Мо дахаты бабу адвезці?

Загадчык фермы: Яшчэ чаго, будзем бензін на яе марнаваць, дойдзе сама, сюды ж неяк прыклыпала.

Пад’язжаюць на «Ніве» Старшыня і Поп.

Старшыня: Ну, што ў вас?

Участковы: Усё, як вы распарадзіліся: людзі, хто не на працы, па хатах сядзяць, вешчуны пад замком на ферме.

Старшыня: Надзейна, не вылезуць?

Загадчык фермы: Не, мы іх у стойла быка пасадзілі.

Старшыня: Быка ж куды?

Загадчык фермы: Да кароў.

Старшыня: Добра, лады. Ну, а што з гэтым, як яго… э­э­э… што па вадзе ходзіць?

Участковы: Хрыстом?

Старшыня: Але.

Участковы: Нічога новага.

Старшыня: Што, няўжо ўсё яшчэ ходзіць?

Участковы: Ходзіць.

Старшыня: І птушкі вакол кружляюць?

Участковы: Кружляюць?

Старшыня: І ваўкі на беразе з зайцамі сядзяць?

Участковы: Сядзяць.

Старшыня: Мда, справы. А што ты, бацюшка, пра гэта думаеш?

Поп: Што думаю: дзіўна ўсё гэта вельмі — вось што думаю. Дзве тысячы гадоў жылі самі па сабе, прывыклі, так­сяк спраўляліся, а тут на табе — з’явіўся. Каб хоць знак які падаў, што, маўляў, чакайце, рыхтуйцеся, скора буду, дык не — як снег на галаву ўпаў. І яшчэ, бачыце, святой царквой пагрэбаваў, носа нават не ўткнуў, а на возеры па вадзе ходзіць. Крыўдна, не заслужылі мы гэтага, далібог не заслужылі. (Жагнаецца.)

Старшыня: Ну, бацюшка, нічога, крыўда не хвароба, без лекаў пройдзе. Я, каб усе крыўды, што мне ўчынілі, у сабе трымаў, дык ужо гэтак надзьмуўся б, што як мыльны пухір покнуў бы. А так, плюнуць табе, скажам, у твар, а ты: «Хі­хі­хі, шчыра дзякую, вельмі рады»; ножкай шаркнеш, хустачкай абатрэшся і пойдзеш сабе пасвістваючы. Ну а калі ўжо да таго дапякуць, што сіл няма, дык фігу ў кішэні скруціш — і нічога.

Поп: Так, сын мой, пыха — грэх.

Старшыня: А ўсё, бацюшка, грэх, куды ні ткніся: штось смачнае захацеў з’есці — не чапай, грэх; на бабу чужую вока паклаў — блуд, грэх смяротны; п’янаму трактарысту поўху заляпіў — лепш засіліцца, пакуль лютасць не апанавала канчаткова; а ўжо калі пагрэў уласную кішэню, клапоцячыся пра старасць ці каб дзецям нешта пакінуць, — будзеш гарэць у пекле век… А ўсё ён, гэты, што па вадзе ходзіць, усё праз яго. Дык што будзем з ім рабіць, ёсць у каго на гэты конт думкі?

Участковы: Ёсць у мяне адна

Старшыня: Выкладвай.

Участковы: Трэба даць папераджальны стрэл у паветра. (Кладзе руку на кабуру пісталета.) Калі ж не адумаецца…

Старшыня (перапыніўшы): Ну ты хапіў, а яшчэ маёр.

Участковы (гарачыцца): А што ён тут, чаго? Дакументы ў яго ёсць? А дазвол па вадзе хадзіць браў?

Старшыня: Гэта ты ўсё слушна кажаш, але адразу страляць? Не. (Глядзіць на Загадчыка фермы.) Яшчэ якія будуць прапановы?

Загадчык фермы: Можа, спусціць ваду з возера?

Старшыня: Добры план, але каб спусціць усё возера двух дзён не хопіць, а столькі часу ў нас няма; ужо, думаю, па вёсцы чутка пайшла. Потым ніякімі стрэламі не дамо рады адагнаць — ні ў паветра, ні нават калі палову вёскі перастраляем. (Да папа.) А ты, бацюшка, што скажаш?

Поп: На возера ісці трэба, працэсіяй, з абразамі, і там на беразе, укленчыўшы, слёзна прасіць, каб злітаваўся, пакінуў нас у спакоі.

Старшыня: А паслухае?

Поп: Паслухае, ён добры.

Старшыня: Ага, хай сабе на якое другое возера пяройдзе, калі яму без гэтага нельга, калі такая гэта асалода — па вадзе хадзіць. У Фінляндыю, напрыклад, альбо Швецыю. Там і азёры большыя і чыстыя — хоць у бутэлькі ваду разлівай. А нашае аж смярдзіць, гэтак засралі.

Поп: Ну, то не будзем марнаваць час, рушым.

Старшыня: А мо, каб хутчэй, на калёсах махнём?

Поп: Не, міране, пяшэчкам.

Старшыня, Поп, Участковы і Загадчык фермы адыходзяць.

Выходзіць з крамы Прадавачка.

Прадавачка: Куды гэта яны, цікава, ды яшчэ сваімі нагамі патэпалі? Вось дзіва! (Да бабы Філі.) Баба Філя, не ведаеш, га? (Дакранаецца да бабы Філі рукой, ад чаго тая валіцца на бок.) А божачкі, здрындзілася, старая!

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0