«Патрыятычнага патэнцыялу» ў разуменні рэжымных ідэолагаў не пабачыў». Гісторык Алесь Пашкевіч — пра новы курс для старшакласнікаў
Сёлета ў школах для вучняў 10 класаў увялі новы інтэграваны курс — «Гісторыя Беларусі ў кантэксце сусветнай». У яго першую частку ўвайшлі найбольш старажытныя перыяды беларускай гісторыі — першабытнае грамадства, рассяленне славян і часы старажытнарускіх княстваў да стварэння ВКЛ. Пра змест курса «Будзьма» паразмаўляла з гісторыкам Алесем Пашкевічам.
«Наконт Старажытнай Русі ідэалагічныя рознагалоссі паміж украінцамі і расіянамі, беларусы застаюцца ўбаку»
Першая частка падручніка заканчваецца XIII стагоддзем. Гэта акурат тыя часы, адносна ацэнкі якіх нават і цяпер у беларускіх гісторыкаў розных ідэалагічных арыентацый існуе адносны кансэнсус, а рознагалоссі калі ёсць, то яны тычацца вузкіх спецыфічных пытанняў, адзначае Алесь Пашкевіч.
«Перыяд старажытных княстваў на тэрыторыі сучаснай Беларусі быў часткай агульнай гісторыі той тэрыторыі Усходняй Еўропы, якая ў гістарыяграфіі называецца Старажытнай Руссю. Адносна яе здаўна існуюць вялікія ідэалагічныя рознагалоссі паміж украінцамі і расіянамі», — кажа гісторык.
Спрэчкі звязаныя з тым, што палітычным і духоўным цэнтрам той Старажытнай Русі лічыцца Кіеў, адпаведна ўзнікае і пытанне пераемнасці ягонай спадчыны.
«Напрыклад, у расійскіх падручніках ды іншай літаратуры апошняга часу, асабліва на фоне развязанай Крамлём вайны ва Украіне, гэтае ідэалагічнае змаганне адлюстроўваецца і набывае часам проста звыродлівыя формы, — кажа Алесь Пашкевіч. — Беларусы, аднак, пакуль што могуць сабе дазволіць заставацца ад гэтай барацьбы крыху ўбаку, паколькі самі на прысваенне кіеўскай спадчыны мы аб’ектыўна не прэтэндуем, а акцэнтацыя ўвагі на гісторыі Полацкага і іншых мясцовых княстваў Маскву не раздражняе».
Гэта тлумачыцца тым, па словах Алеся Пашкевіча, што ўзмацненне адных княстваў і заняпад іншых ды суперніцтва паміж імі ў той час яшчэ не мела геапалітычна-цывілізацыйнага вымярэння, не азначала змагання за арыентацыю на захад ці ўсход.
«Барацьба паміж рознымі ўладарамі вялася ў той час не за выхад з «рускага свету» ці ўваход у яго, а за палітычныя ўплывы ў ягоных рамках. Элементы ж ужо «цывілізацыйнай» барацьбы з’явіліся тут толькі пасля стварэння Вялікага Княства Літоўскага, узмацнення і пачатку экспансіі Масквы, уніі ВКЛ з Польшчай і хрышчэння часткі ягоных жыхароў паводле рымскага абраду. А гэта ўжо пазнейшы перыяд», — адзначае ён.
«Не аспрэчваюць, што полацкія князі часам траплялі ў залежнасць ад кіеўскіх»
Па гэтай прычыне стваральнікам першай часткі новага падручніка даволі проста ў параўнанні з тымі аўтарамі, якім даручана па-новаму выкласці для вучняў гісторыю іншых перыядаў. Яны, у адрозненне ад апошніх, не асабліва звязаныя патрабаваннямі бягучай ідэалогіі, а таму могуць фактычна перапісваць без істотных зменаў змест ранейшых падручнікаў, толькі адаптуючы іх да патрэбаў інтэграванага курса.
«Як і раней, яны пішуць пра «фармаванне буйнога дзяржаўнага аб’яднання ва Усходняй Еўропе — Старажытнай Русі» (назва «Кіеўская Русь» не выкарыстоўваецца ні ў якім кантэксце), называюць яе «дзяржавай усходніх славян» і не аспрэчваюць, што полацкія князі часам траплялі ў залежнасць ад кіеўскіх. Але ў той жа час падкрэсліваюць, што «ўжо ў другой палове Х стагоддзя ў летапісах паведамлялася пра незалежнае становішча Полацкага княства», — кажа ён.
Алесь Пашкевіч удакладняе, што назва «Кіеўская Русь» і раней не выкарыстоўвалася, але была згадка, што ўвогуле ёсць такі тэрмін. Цяпер яго няма.
«Не зразумела, ці ёсць у гэтым палітычны падтэкст. Магчыма, проста скарацілі», — кажа ён.
«У змесце падручніка нічога прыцягнутага за вушы дзеля павышэння «патрыятычнага патэнцыялу» ў разуменні рэжымных ідэолагаў не пабачыў»
На думку Пашкевіча, паколькі гісторыя Беларусі не асобны прадмет, а сумешчаная з сусветнай, то натуральна, што агульны аб’ём матэрыялу мусіў скарачацца, адпаведна нейкія сюжэты, што раней разглядаліся больш шырока, цяпер ці апісваюцца больш лаканічна, ці ўвогуле апушчаныя.
«Добра гэта ці дрэнна — можна ацэньваць па-рознаму. Калі ж арыентавацца на тое, каб вучні перадусім мелі ўяўленне пра працэс, то ўвядзенне інтэграванага курса, вывучэнне сваёй гісторыі ў кантэксце сусветнай — не самая горшая ідэя.
Калі казаць чыста пра ягоны змест, то я ў ім нічога вельмі абуральнага і яўна прыцягнутага за вушы дзеля павышэння «патрыятычнага патэнцыялу» ў разуменні рэжымных ідэолагаў не пабачыў», — прыходзіць да высновы Алесь Пашкевіч.
Гісторык звярнуў увагу, што пакуль аўтары падручніка ўстрымаліся ад уключэння ў адукацыйны працэс папярэдніх вынікаў санкцыянаваных дзяржавай археалагічных раскопак на месцы, дзе, як мяркуецца, быў першапачаткова пабудаваны старажытны Менск.
«У падручніку адназначна сцвярджаецца, што горад быў пабудаваны «пасля падпарадкавання аднаго з дрыгавіцкіх плямён на рацэ Свіслач», хоць раскапаныя ў апошнія гады артэфакты, здаецца, сведчаць, што першапачатковае месцазнаходжанне яго было ўсё ж на Менцы, па-за межамі нават сучаснага горада. Магчыма, аўтары чакаюць завяршэння раскопак і афіцыйнага афармлення іх вынікаў. У той жа час іншыя яшчэ да канца не завершаныя раскопкі, вынікі якіх патэнцыйна могуць змяніць наша ўяўленне пра старажытную гісторыю, у тэксце падручніка згадваюцца», — падсумоўвае Алесь Пашкевіч.
Цяпер чытаюць
Беларусь заняла другое месца па злачыннасці сярод еўрапейскіх краін. Як жа складалі такі рэйтынг?4
Беларусь заняла другое месца па злачыннасці сярод еўрапейскіх краін. Як жа складалі такі рэйтынг?
«Мінімальны заробак доктара ў Польшчы большы, чым я мела ў беларускім прыватным цэнтры». Доктарка Маркелава — пра працу ў польскай бальніцы і выраб натуральнай касметыкі88
Каментары