«Maładzik nad Śvisłačču». Nacyjanalny histaryčny archiŭ padrychtavaŭ virtualnuju vystavu pra spadčynu tatar-musulman
Biełaruskija tatary-musulmanie pranieśli praz stahodździ ŭłasnuju samaśviadomaść i pačućcio jednaści. Hruntujučysia na tradycyjnych musulmanskich kaštoŭnaściach jany vypracavali svaje ŭłasnyja formy relihijnaha lidarstva, u asnovie jakich lažyć hramadskaja zhoda. Nacyjanalny histaryčny archiŭ Biełarusi i Musulmanskaja relihijnaja supolnaść padrychtavali virtualnuju vystavu «Maładzik nad Śvisłačču», jakaja pryśviečanaja dakumientalnaj spadčynie tatar-musulman Minska i Minščyny.
Važnymi centrami duchoŭnaha žyćcia tataraŭ z samaha pačatku ich źjaŭleńnia na biełaruskich ziemlach u XIV—XV stahodździach byli miačeci. Najstarejšyja dakumienty datujucca XVII stahodździem. U adnym ź ich — uhodlivym liście tataryna Rečypa Jaskaviča Mašenčukoviča svajmu dziedu kniaziu Achmieciu Abrahimaviču ab vyzvaleńni jaho ad hrašovych abaviazkaŭ, jaki datujecca 1628—1640 hadami, zhadvajecca minski małna Abrahim Jusufavič.
Samy rańni płan Minska, z fondaŭ NHAB, na jakim była paznačanaja miačeć, datujecca 1752 hodam, časami kiravańnia ŭ Rečy Paspalitaj karala Aŭhusta III. Na joj taksama paznačany stary minski mizar.
Taksama na vystavie pradstaŭlenyja płany ziamielnych učastkaŭ i kvartałaŭ, na jakich na pačatku XX stahodździa, znachodzilisia «minskija mahamietanskija mohiłki» i Minskaja sabornaja miačeć razam z apisańniem nieruchomaj majomaści na ich.
Dakumienty NHAB taksama dazvalajuć adsačyć, jakim čynam źmianiałasia relihijnaja sfrahistyka Minskaj Sabornaj miačeci ad hieraldyčnaj i sfrahistyčnaj tradycii Rečy Paspalitaj, źviaznaj sa šlachieckimi hierbami da —zakanadaŭčych normaŭ Rasijskaj impieryi. Na vystavie pradstaŭlenyja piačatki, jakimi zaviaralisia dakumienty ŭ časy minskich imamaŭ Jakuba Murzy-Ždanoviča (da 1809 i paśla 1823), Ibrahima Rajeckaha (da 1823 i paśla 1855), Mustafy Smajkieviča (1898—1914).
Asobnuju cikavać pradstaŭlajuć dakumienty, źviazanyja z budaŭnictvam i ramontam miačeciaŭ u Minskaj hubierni. Na siońniašni dzień vielmi mała viadoma ab praktycy budaŭnictva musulmanskich kultavych budynkaŭ u XIX stahodździaŭ. Akramia pradpisańnia Departamienta dziaržaŭnych majomaściaŭ i budynkaŭ MUS ab praviłach pabudovy tatarskich miačeciaŭ, pradstaŭlenyja tolki asobnyja pratakoły pasiadžeńniaŭ Minskaha hubiernskaha praŭleńnia ab pabudovie miačeciaŭ u Navahrudku, Ihumienie, Kapyli i Lachavičach za roznyja hady druhoj pałovy XIX stahodździa.
Prezientujucca taksama niekalki ŭnikalnych dakumientaŭ. Naprykład, kniha mietryčnych zapisaŭ pra narodžanych, pamierłych musulman, i tych, jakija ŭziali šlub, jakaja najbolš vierahodna viałasia ŭ Navahradskaj džamii navat da pačatku budaŭnictva budynka miačeci. Na siońniašni momant heta nie tolki adzinaja kniha mietryčnych zapisaŭ musulman u Nacyjanalnym histaryčnym archivie Biełarusi, ale i samaja staražytnaja z usich, što zachavalisia na terytoryi Biełarusi, Litvy i Polščy. Tradycyjna ličycca, što kitabičnaje piśmo (zapis biełaruskamoŭnych tekstaŭ arabskaj hrafikaj) ułaścivaje tolki relihijna-litaraturnym tekstam. Adnak u fondach NHAB byŭ vyjaŭleny dakumient — šlubnaja damova pamiž Mustafoj Aleksandrovičam i ŭdavoj Ziuhroj Chasinievič z Šunkievičaŭ, napisanaja chacipam Śmiłavickaj miačeci Asanam Pałtaržyckim «pa-tatarsku», što datujecca 1850 hodam. Dakumienty pryvatna-pravavoha charaktaru, zapisanyja takim čynam, sustrakajucca vielmi redka.
Na vystavie pradstaŭlenyja niekalki dakumientaŭ, jakija adlustroŭvajuć śpiecyfiku publičnaha žyćcia minskich musulman: prysiahi dziaržaŭnych słužačych Ściapana Murzy-Murziča i tytularnaha savietnika Jakava Smolskaha, z uniesienymi vypraŭleńniami, jakija adpaviadajuć musulmanskamu vieravyznańniu; dypłom ab zakančeńni jurydyčnaha fakulteta dvaranina z tatar Ściapana Murzy-Murziča.
Dapoŭnienaja vystava niekalkimi fotazdymkami minskich tatar, jakija vučylisia abo zdavali ekzamieny ŭ navučalnych ustanovach Minska na pačatku XX stahodździa.
Ciapier čytajuć
U 55 hadoŭ pamior stvaralnik brendu Serge Siarhiej Atroščanka9
Kamientary