Архіў

Адам Глёбус. Расейская калекцыя-2

№ 15 (136) 1999 г.


 

Адам ГЛЁБУС

Расейская калекцыя-2

Нататкі з «Кішэннай гісторыі культуры»

 

Расейскі розум ярчэй за ўсё выяўляецца ў глупствах...
В.Ключэўскі

 

 

Талстой

Янка Брыль – талстовец і літаратар – пісаў пра ідыятызм вясковага жыцьця. У мяне ідыятызм жыцьця на вёсцы асацыюецца хутчэй з жыцьцём Талстога, чым з жыцьцём селяніна. Васіль Восіпавіч Ключэўскі пра таго ж Талстога сказаў так: «Талстой — позьняя пародыя на старажытнарасейскага бажаволка, які соваўся гарадзкімі вуліцамі голы й не саромеўся».

 

 

Дастаеўскі

У сваіх «Словах пігмэя» Акутагава Руноскэ напісаў пра Фёдара Міхайлавіча наступнае: «Раманы Дастаеўскага поўняцца карыкатурнымі вобразамі. Праўда, большасьць зь іх прымушае маркоціцца й самога д’ябла». Японцу вобразы Дастаеўскага падаліся карыкатурнымі, насамрэч жа выродлівасьць у Дастаеўскага рэалістычная, звычайная расейская.

 

 

Рэпін

Кінэматаграфіст Нікіта Міхалкоў, разважаючы пра жывапіс, не падумаўшы, ляпнуў: творчасьць Ільлі Рэпіна такая ж папулярная ў Расеі, як творчасьць Рафаэля ў Італіі. Мяркую, сам Рэпін вельмі зьдзівіўся б такому мядзьведжаму й чыста расейскаму камплімэнту. Папулярнасьць мастакоў італійскага Адраджэньня пераўзыходзіць вядомасьць астатніх на некалькі парадкаў, і Расея, дзякаваць Богу, не вынятак з правілаў. Пэўна, з-за такіх недарэк-лісьліўцаў, як Міхалкоў, Рэпін на схіле гадоў назаўсёды пакінуў Расею й пасяліўся ў Фінляндыі — «прытулку ўбогага чухонца», як яе называў А.Пушкін. Ёсьць, праўда, і іншая, больш важкая прычына эміграцыі Ільлі Яфімавіча. Пра яе так напісаў Уладзімер Маякоўскі: «І Рэпін, і Бродзкі (меўся на ўвазе мастак, а не паэт. — А.Г.), і Ўрубель верылі толькі ў рубель». Вядома, фінскую марку тады яшчэ толькі-толькі ўвялі, але ў Расеі на той час хлеб па картачках давалі, так што Рэпін меў рацыю, калі рублёвую веру зьмяніў на марачную.

 

 

Гогаль

У Карлавых Варах я пасяліўся ў досыць прыстойным санаторыі. Пастаяльцы — людзі збольшага выхаваныя й ветлівыя. Гаспадары, чэхі, сустрэлі мяне гасьцінна. Усё цякло прыстойна, як у рамане Германа Гесэ «Курортнік». І раптам я заўважыў жанчыну з тварам гогалеўскага Сабакевіча. Давялося тры разы плюнуць церазь левае плячо, каб навалач зьнікла. Ня зьнікла. У рэстарацыі я спаткаў мужчыну з абліччам Каробачкі, які па-расейску размаўляў з казахамі. Раскормленыя да амэрыканскіх памераў казахі гаварылі на такім расейскім дыялекце, што нават Мікалай Васілевіч не аднавіў бы на паперы. Яны абгрызалі словы пад самы корань. Паступова ў кожным расейцу, казаху й немцу я пачаў шукаць рысы гогалеўскіх вобразаў і зь лёгкасьцю знаходзіў. Прычына неверагоднай лёгкасьці знайшлася таксама: у доме, дзе я пасяліўся, сам Гогаль жыў у 1845 годзе.

 

 

Баргузін

Нацыянальная палітыка Расейскай імпэрыі вызначалася выключным цынізмам. Пачытаўшы расейскія падручнікі гісторыі, можна лёгка ў гэтым пераканацца. Захопніцкія войны, на думку расейскіх настаўнікаў, вяліся выключна ў інтарэсах заваяваных народаў, якім Расея несла культуру й асьвету. Якую культуру расейскі заваёўнік мог прынесьці ў Літву ці Фінляндыю ў 1940-м, у Вугоршчыну ў 1956-м, у Чэхію ў 1968-м? Ніякай. Усё, што тычыцца нацыянальнага пытаньня, у расейскіх навучальных установах падаецца блытана, цьмяна й непраўдзіва. А таму ня раз і ня два я чуў на розных тэлевіктарынах адно і тое ж пытаньне: «Хто такі або што такое баргузін?» І расейскі чалавек «нічтоже сумяшеся» адказваў, што гэта чалавек баргузінскай нацыянальнасьці. І рэч не ў пытаньні пра вецер баргузін, які разьвявае ветразь над Байкалам. А ў адказе, які паўтараецца зь віктарыны ў віктарыну і які ёсьць заканамерным вынікам расейскай нацыянальнай палітыкі, згодна зь якой ёсьць вялікія нацыі, а ёсьць народнасьці трэцяга гатунку, пра якія й ведаць няварта.

 

 

Расейская кніга

Куды б я ні паехаў, абавязкова заходжу ў кнігарні. Гэта звычка зь дзяцінства. Добрая, скажу табе, завядзёнка. Пастаіш каля палічак з кнігамі, нешта пагартаеш, нешта пачытаеш, набудзеш. Так вось воляю лёсу й стаў я літаратарам і кнігавыдаўцом. Калі літаратар я беларускі, дык кнігавыдавец расейскі, бо выдаю кнігі на расейскай мове. І за расейскую кнігу нейкім чынам перажываю. Мяне вельмі насьцярожыў той факт, што ва ўсіх замежных крамах расейскімі кнігамі гандлююць інваліды. У віленскай «Русской книге» цябе сустрэне зморшчаны чарнагаловы карузьлік з драўляным голасам; у Празе расейскую кнігу прапануе аднарукі аматар тэалягічных дыспутаў; а ў Карлавых Варах гандляр наагул катаецца ў краме інваліднаю каляскай з кудлатым сабачкам на руках. Зрэшты, кніжная крама — прытулак ня надта прыгожых людзей. Прыгажуны й прыгажуні наведваюць усялякія іншыя крамы — аўтамабільныя, ювэлірныя, моднага адзеньня. А ў кнігарнях шукаюць прытулку людзі самотныя, рамантычныя, крышку бажаволкі.

 

 

Малевіч

Калі што й прызнаецца ў сьвеце з расейскага выяўленчага мастацтва, дык гэта авангард дзясятых — пачатку трыццатых гадоў ХХ стагодзьдзя. Палотны Кандзінскага, Татліна, Родчанкі выстаўленыя ў найлепшых галерэях сьвету. Яны бясспрэчна вартыя самага пільнага вывучэньня, найгрунтоўнейшых дасьледаваньняў і ўрачыстых шанаваньняў. Расейскі рэвалюцыйны авангард канцэнтруецца ў адной найвыбітнейшай асобе Казіміра Малевіча. Чытаючы ягоныя лісты, я знайшоў той факт, што Малевіч, пераправіўшы большасьць сваіх твораў у Нямеччыну, прасіў на прамілы Бог не вяртаць іх у Расею. Таму робіцца зразумелым, чаму найлепшы збор твораў супрэматыста Малевіча знаходзіцца ў Галяндыі. Казімір Малевіч быў празорцам. Ня верыў, што ў Расеі ўсталюецца цывілізаванае грамадзтва. Лізаблюды, што яшчэ ўчора вылізвалі партрэцікі цароў, пачалі старана вылізваць морды Ленінаў, Варашылаваў і Сталінаў. Традыцыя працягваецца: учорашнія атэісты малююць царкоўныя абразы. У адрозьненьне ад бесхрыбетных хамэлеонаў, Малевіч быў наскрозь ідэалягізаваны адной вялікай ідэяю абнаўленьня сьвету, а сьвет Расеі застаўся нязьменны — ні чорны, ні белы, ні чырвоны, а балотнага колеру.

 

 

Купрын

Расейскі бэлетрыст Аляксандар Купрын, якога ніяк не папракнеш у суб’ектыўнасьці ці нелюбові да Расеі, у нарысе «Крышку Фінляндыі» апісвае карціну ў найсапраўднейшым расейскім жанры: «Памятаю, гадоў пяць таму мне давялося зь пісьменьнікамі Буніным і Фёдаравым прыехаць на адзін дзень у Іматру. Назад мы вярталіся позна ўночы. Аб адзінаццатай цягнік спыніўся на станцыі Антрэа, і мы выйшлі перакусіць (далей Купрын апісвае фінскія прысмакі і тое, што расейскія сэрцы былі агаломшаны ежаю. — А.Г.)

А калі мы вярталіся ў вагон, нас чакала цудоўная карцінка ў сапраўды расейскім жанры.

Справа ў тым, што з намі ехалі два падрадчыкі па каменных работах. Усім вядомы гэты тып кулака зь Мішчэўскага ўезду Калускай губэрні: шырокая, сальная, скуластая чырвоная морда, рыжыя валасы, што віюцца з-пад картуза, рэдзенькая барадзёнка, лядачы погляд, вера ў Бога на пяціалтынны, гарачы патрыятызм і нянавісьць да ўсяго нерасейскага — адным словам, добра знаёмы сапраўды расейскі твар.

Трэ было паслухаць, як яны зьдзекваліся зь бедных фінаў!

— Вось дурні дык дурні. Бо такія балваны, чорт іх ведае! Ды я, калі падлічыць, на тры рублі і сем грывен зьеў у іх, у шэльмаў... (а плаціў за швэдзкі стол толькі адзін рубель з драбязой. — А.Г.) Эх, навалач! Мала іх б’юць, сукіных сыноў! Адно слова — чухонцы.

А другі падхапіў, душачыся ад сьмеху:

— А я... знарок шклянку кокнуў, а потым узяў і ў рыбіну плюнуў...

— Так іх і трэба, свалату!»

У гэтай сапраўды расейскай карціне больш за ўсё мяне засмучае тое, што апляваную рыбіну зьелі Купрын з Буніным і Фёдаравым.

 

 

Шолахаў

Выдатны нігіліст Люі-Фэрдынанд Сэлін у сваім рамане «З замку ў замак» абурыўся: «... Вось калі б я быў які-небудзь Влас... Влас Прохрохроффф... з Крыжопалю-на-Доне... Крыжопаль-на-Доне гэта вам не Курбвуа-на-Сэне!.. вось тады Нобэлеўская прэмія была б у мяне ў кішэні... Але ж я тутэйшы і навет не сэфард!.. Такія, як я, нікому не патрэбныя!.. Іх трэба зьніштажаць!.. Каб не назалялі!..» Абураўся Сэлін. І меў права, бо Шолахаў, Пастэрнак, Салжаніцын — Власы Прох-рох-рохарафы горшыя за яго, а ўзнагароды атрымалі. Варта ўдакладніць, што Барыс Пастэрнак, у сілу абставінаў, мусіў адмовіцца ад Нобэлю. А Шолахаў... Шолахаў атрымаў за грувасткі і нечытэльны роман пра Дон. Шолахаў і Ленінскую прэмію атрымаў, і Сталінскую — «яму пашанцавала нарадзіцца ў Крыжопалі».


Каментары

Цяпер чытаюць

Трамп узяў два тыдні, каб вызначыцца адносна Ірана15

Трамп узяў два тыдні, каб вызначыцца адносна Ірана

Усе навіны →
Усе навіны

У Беларусі прапануюць забараніць пераходзіць чыгуначныя рэйкі ў навушніках1

Студэнта з Кот д'Івуара публічна судзілі ва ўніверсітэце ў Гродне, яго вышлюць з краіны2

Дураў расказаў, што думае пра Маска, Цукерберга і Альтмана2

Шматдзетную маці, якая працавала ў банку і вяла блог, пасадзілі ў калонію і назвалі тэрарысткай6

Пуцін назваў расійскую атаку на дзевяціпавярховік у Кіеве, падчас якой загінулі 23 чалавекі, ударам па ваенным заводзе1

У Аргенціне выкрылі разведгрупу з Расіі1

Канапацкая прызналася, што гэта яна арганізавала візіт Келага ў Беларусь23

Беларусы, якія хочуць украінскі пашпарт, але не могуць адмовіцца ад грамадзянства Беларусі афіцыйна, змогуць зрабіць гэта дэкларатыўна2

Алексіевіч: Ціханоўская сімпатычная, шмат зрабіла, Латушка і Вячорка разумныя. Але няма адчування трываласці апазіцыі38

больш чытаных навін
больш лайканых навін

Трамп узяў два тыдні, каб вызначыцца адносна Ірана15

Трамп узяў два тыдні, каб вызначыцца адносна Ірана

Галоўнае
Усе навіны →

Заўвага:

 

 

 

 

Закрыць Паведаміць