Zombi sapraŭdy isnujuć

«Zombi!» — «Sam zombi!» — zvyčajny dyjaloh palityčnych apanentaŭ u Biełarusi. Miž tym zombi — nie prydumka, a realnaść XXI stahodździa.

Adna za adnoj na kinaekrany vychodziać karciny z žyvymi trupami: «Praz 28 dzion», «Prytułak zła», «Ziamla miortvych». Kinakampanii ź impetam raspracoŭvajuć załatuju žyłu. Zamiežnyja hazety pryśviačajuć redakcyjnyja artykuły zombi-bumu. Što staić za apošniaj atakaj zombi? Jakija strachi i kompleksy? I čamu słova «zombi» takoje papularnaje ŭ Biełarusi?

Tajny i strachi zombi

Žyvyja trupy źjaŭlalisia na ekranach zdaŭna: Žorž Meljes zabaŭlaŭsia piakielnymi vobrazami, Abel Hans abvinavačvaŭ uładaroŭ śvietu ŭ kašmarach Pieršaj suśvietnaj z dapamohaj dyvizii mierćviakoŭ. Ale pavažany status zombi trupy nabyli, kali eŭrapiejcy aznajomilisia z haicianskim kultam vudu.

Estetyčny pieravarot adbyŭsia ŭ 1968 h.: stužka Džordža Ramera «Noč žyvych mierćviakoŭ» skałanuła carstva kašmaraŭ. Zombi ŭ im źjaŭlalisia ź niadkul, niama anijakich mahaŭ i viedźmakoŭ, jość prosta navała, i kupka žyvych abaraniajecca ad armii pamierłych u zabarykadavanym domie. Rameraŭskija «Dośvitak mierćviakoŭ» i «Dzień mierćviakoŭ» jašče bolš uzmacnili sarkazm i sacyjalnuju krytyku: ludzi-spažyŭcy jak zombi.

U XXI st. vytvorčaść karcin pra zombi nabyła niečuvany razmach. «Prytułak zła» kaštavaŭ 35 młn dalaraŭ; «Dośvitak miortvych» (Zek Snajder, 2004) prynios 100 młn prybytku, a znakamitaja studyja «Juniversał» finansavała «Ziamlu miortvych» Džordža Ramera. Ludzi ratujucca ŭciokami, zombi zajmajuć harady. U hetym bačyli i metafaru teraryzmu, i Treci śviet, jaki pahražaje bahatamu Zachadu.

Ale reč u tym, što zombi sapraŭdy isnujuć.

Technalohii zambavańnia

U 1950-ch u labaratoryjach byli raspracavany metady, jakija nadavali žyvomu rysy zombi: prahramavanaść, aŭtamatyzm, padparadkavanaść manipulataru. U hipatalamus pacukoŭ uvodzili elektrody — i žyvioły byli zhodnyja na ŭsio, tolki b adčuć stymulacyju: nia jeli, nie pili — i kali była mahčymaść samim razdražniać mozh, davodzili siabie da źniasileńnia. Razdražnieńnie inšych zon vyklikała nieprymańnie, hoład, ahresiju — ci jaje spynieńnie. Daśledčyk Chase Delhada vychodziŭ na arenu ŭ kaściumie tareadora. Zamiest klinka ŭ navukoŭca byŭ pult kiravańnia. Nacisk na knopku — byk atakuje, nacisk na inšuju — spyniajecca. U Instytucie mozha ŭ Pieciarburhu elektrody ŭvodzili i ŭ mozh ludziej (aficyjna — dla lačeńnia epilepsii). Ale pavodziny ludziej nie byli padobnyja na «emocyi» zombi. Siońnia brutalnyja elektrody zamianiajucca neŭračypami.

Inšaja technalohija była znojdziena vypadkova: peŭnyja elektramahnitnyja chvali zdolnyja razdražniać siatčatku j vucha — čałaviek bačyć milhacieńnie j čuje huki. Ale kali da vas źvierniecca niechta z apoviedami pra «pramiani», strašnaje prahramavańnie praz radyjo i telefon — śmieła adpraŭlajcie takoha čałavieka ŭ Navinki.

«Indyvidualnyja» technalohii zambavańnia mała źmianilisia z staraehipieckich časoŭ: što čornaja mahija, što hipnoz. A voś zombifikacyja jak masavaja, hramadzkaja praktyka ŭvieś čas mianiajecca.

Masavyja radaści zombi

Hučniej za ŭsich pra «zambavańnie» — chacia samoha słova nia viedali — prakryčali francuskija aśvietniki-encyklapedysty. Maŭlaŭ, carkva zambuje ludziej — treba ačyścić śviadomaść ad zababonaŭ. Kali staryja kaštoŭnaści byli adkinuty jak ciemrašalskija, vybuchnuła Francuskaja revalucyja: natoŭpy vitali hiljatynu. Staryja hramadzkija suviazi byli całkam parušanyja, i ŭ niečuvanych maštabach stvarałasia adnarodnaja masa, zdolnaja na ŭsio — ale j ź lohkaściu kiravanaja.

Le Bon i Frojd pryśviacili hetaj masie knihi, a nacysty j kamunisty skarystalisia ich paradami. Dla masavaha zambavańnia byŭ nieabchodny tatalny kantrol nad usimi sferami žyćcia.

Sekty j šmatlikija ruchi, jakija jość i źjaŭlajucca, zychodziać z hetkaj ža lohiki: «tolki prychilniki Maryi Devi-Chrystos — pravilnyja, usie astatnija — złyja robaty»; «nievehietaryjancy, pryhniečanyja miasnoj ježaj»; «feministka-abartystka — volnaja i nie zambavanaja mužčynskim šavinizmam».

Ale padobnaja «pilnaść» — nieabchodny składnik luboj zombi-palityki: svaim usialak pramyvać mazhi, čužych — abvinavačvać u manipulacyjach. Biełarusi ŭ hetym sensie asabliva «pašancavała».

Asnovy biełaruskaj zombi-palityki

«Zombi!» — «Sam zombi!» — zvyčajny dyjaloh palityčnych apanentaŭ u Biełarusi. U kaho bolej srodkaŭ dla zambavańnia — toj hučniej i kryčyć, kab schavać ułasnyja hrachi.

Ale lubaja zombi-palityka zdolnaja bačyć abjekt — i nikoli subjekt: nie čałaviek, a adzinka dla manipulacyi, nie narod — a elektarat, nie samastojnyja ludzi — natoŭp. Zombi-palityka zmahajecca za abjekt, hryziecca ź inšymi.

Tolki praŭda ŭ tym, što «abjekt» zaŭždy prajaŭlaje (ci prajavić) siabie jak asoba — svavolnaja, sa svaim intaresam. I lubaja zombi-palityka zaprahramavanaja na pravał. Pytańnie tolki ŭ tym, paskoryć jaho ci zaciahnuć. Razburaje zombi-palityku j mastactva, jakoje robić vidavočnymi schavanyja strachi j kompleksy.

Pad kaniec karciny «Ziamla pamierłych» Džordža Ramera zombi pad kiraŭnictvam «Vialikaha Baćki» (heta aficyjnaje imia ŭ stužcy) uryvajucca ŭ hałoŭny chmaračos. Ludzi sychodziać, kab zasnavać novy farpost. Žyvoje da žyvoha, miortvaje da miortvaha. Ale kaliści ŭciekačy viernucca — kab ažyvić horad.

∎

Navukoŭcy daśledavali zielle haicianskich mahaŭ — zdrobnienyja kostki, raśliny. Adzin składnik pryciahnuŭ pilnuju ŭvahu. U sumieś uvachodziŭ tetradataksin — najmacniejšaja bijalahičnaja atruta, jakaja karystajecca najvialikšaj pašanaj neŭrafizijolahaŭ. Hetaje rečyva spyniaje pieradaču nervovych impulsaŭ da myšcaŭ — atručany hinie strašnaj śmierciu. Spačatku adklučajucca ruki j nohi, potym cieła, a apošnimi blakujucca myšcy hrudziej — čałaviek pamiraje ad udušša. Tetradataksin — nastolki mocnaja atruta, što zvyčajna śmierć nastaje adrazu. Ale možna padabrać mikradozu, što čałaviek budzie zdavacca pamierłym, zastajučysia žyvym. Kali takoha «niabožčyka» vykapać, astatniaje zrobiać zababony j strach — jon sam budzie ličyć siabie zombi. Tak klasyčnaja vudu-technalohija znajšła navukovaje abhruntavańnie.

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0