Jaŭhien Afnahiel: Piać hadoŭ turmy taho kaštavali, tamu što ja bačyŭ Biełaruś svabodnaj

«Navat prajšoŭšy praz hady źniavoleńnia, ja nie škaduju pra hety krok»

— Jaŭhien, u vas była mahčymaść zastacca ŭ emihracyi. Čamu vy ŭsio ž viarnulisia ŭ Biełaruś?

— U 2016 hodzie ja viarnuŭsia z mnohich pryčynaŭ. Biełaruś — heta maja radzima: tut tady byli baćki, siabry, blizkija. Ale hałoŭnaje — ja adčuvaŭ, što Biełaruś padychodzić da momantu vialikich pieramienaŭ. Žyć u emihracyi i nazirać zboku za tym, što adbyvajecca ŭ krainie, dla mianie było nievynosna. Za miažoj u ciabie jość biaśpieka, adnosny kamfort, ale razam z hetym jość i pastajannaje adčuvańnie: ty ŭbaku. Ty čytaješ naviny, pieražyvaješ, ale kab realna źmianić situacyju ŭ krainie, treba ŭ joj žyć.

Tady ŭ Biełarusi ŭsio było inakš: kipieła žyćcio, adčuvałasia enierhija, siły dla pieramienaŭ. Užo tady było vidać, što pratesty ŭ bližejšyja hady buduć našmat bolš masavymi, čym byli raniej. Byli akcyi suprać «padatku na darmajedstva», byli vystupy padčas parłamienckaj kampanii. Ułady sprabavali abaraniacca, ale ŭsie bačyli ich słabaść, hramadstva ŭsio bolš vyjaŭlała rašučaść. Było jasna: nastupić čas, kali sotni tysiač ludziej vyjduć na vulicy.

My ŭ našaj kamandzie razumieli: kali chočam pieramienaŭ, treba być u Biełarusi. Treba rychtavać ludziej, havaryć ź imi, tłumačyć, padtrymlivać, razam pracavać nad stratehijaj pieramohi. Mienavita heta padšturchnuła da viartańnia.

U 2016 hodzie ja viarnuŭsia dadomu. Ja razumieŭ, što heta ryzyka, što turma bolš čym vierahodnaja. Ale ja vyrašyŭ: lepš sustreć hetyja padziei ŭnutry krainy, čym potym škadavać, što prapuściŭ ich, zastajučysia za miažoj.

Ale ja vyrašyŭ: lepš sustreć hetyja padziei ŭnutry krainy, čym potym škadavać, što prapuściŭ ich, zastajučysia za miažoj.

Navat prajšoŭšy praz hady źniavoleńnia, ja nie škaduju ab hetym kroku. Viedaju, zrabiŭ pravilna.

«My razumieli, što prysud užo napisany zahadzia»

— U vieraśni 2020 hoda vas zatrymali. Jak heta adbyłosia?

— 25 vieraśnia da mianie stali bicca ŭ dźviery, papiarednie zabłakavaŭšy ŭsiu suviaź. Stała zrazumieła, što buduć brać, my z maimi kalehami byli da hetaha hatovyja, dobra, što ŭdałosia maksimalna adciahnuć hety momant. Pakul vyłomlivali dźviery, heta zaniało chviliny try-čatyry, ja spakojna dapiŭ kubak kavy, prahledzieŭšy jašče raz źmiest telefona i kampjutara. Potym uzbrojenyja siłaviki ŭvarvalisia ŭ kvateru, prystavili pistalet da hałavy, pavalili na padłohu, pačaŭsia pieratrus. Zatrymlivali nas adnačasova ŭ roznych miescach Miensku: mianie, Andreja Vojniča, Paŭła Juchnieviča.

Vieźli hałavoj u padłohu, ja nie bačyŭ, kudy mienavita. Potym užo zrazumieŭ, što heta chutčej za ŭsio Śledčy kamitet. Tam adrazu pakazali artykuł u Kryminalnym kodeksie. Było jasna: pačynajecca inšaje žyćcio.

Pavialičyć

— Sud byŭ zakryty. Jak vy pieražyli toj praces?

— Sud pačaŭsia ŭ traŭni 2021 hoda ŭ Mahilovie. Usio adbyvałasia za začynienymi dźviaryma: svajakoŭ i žurnalistaŭ nie dapuścili, spasłalisia na farmuloŭku «Sprava źmiaščaje materyjały, jakija jość dziaržaŭnaj tajamnicaj». Nasamreč nijakich sakretnych źviestak padčas pracesu nie było, prosta ŭłady nie chacieli, kab biełarusy i śviet ubačyli hety fars.

Na łavie padsudnych razam sa mnoj apynulisia ludzi, jakich ja dobra viedaŭ i pavažaŭ: Iryna Ščasnaja, Pavieł Sieviaryniec, Maksim Viniarski, Dźmitryj Kazłoŭ, Pavieł Juchnievič, Andrej Vojnič.

My razumieli, što prysud užo napisany zahadzia, tamu prosta vykarystoŭvali šaniec pravieści čas razam, pahavaryć.

25 traŭnia sudździa Iryna Łančava abviaściła pastanovu: mnie, Sieviaryncu i Vojniču — pa 7 hadoŭ, astatnim ad 4 da 5. Hetyja ličby dla nas asablivaha značeńnia nie mieli, my razumieli, što ŭ realnaści jany mohuć stać i bolšymi, i mienšymi, usio zaležyć ad taho, jak buduć raźvivacca padziei ŭ Biełarusi, ad cisku na režym Łukašenki, ad salidarnaści. Toje, što ja i amal usie maje siabry, jakija tady byli ŭ kletcy suda, ciapier na voli, pakazvaje, što my mieli ŭ hetym racyju.

«Administracyja ŭsimi siłami sprabavała pierakanać, što pra palitviaźniaŭ usie zabylisia»

— Što dla vas było samym ciažkim u źniavoleńni?

— Pieršyja miesiacy ja pravioŭ u kałonii ŭ Navapołacku. Čatyry miesiacy — i ŭžo ŭ studzieni 2022 hoda mianie pieraviali ŭ štrafny izalatar, potym u PKT, stała jasna: mnie zrobiać bolš žorstkim režym i adpraviać u «krytku» — heta značyć, u mahiloŭskuju turmu № 4.

Hetaja turma — zusim inšyja ŭmovy. U kałonii ty možaš choć by chadzić pa terytoryi, bačyć nieba, drevy, mieć znosiny ź inšymi palitviaźniami, sa svajakami. Jość mahčymaść atrymlivać praduktovyja pieradačy, čaściej telefanavać.

U «krytcy» hetaha niama. Maleńkaja kamiera, vilhać, ćmianaje śviatło, adsutnaść śviežaha pavietra, pastajannyja pravierki. Maksimum — banderol dva kiłahramy raz na hod. Pakupki — na adnu bazavuju vieličyniu ŭ miesiac. Pasyłki nie dazvolenyja. Ciabie izalujuć ad usiaho.

Tam ty maješ znosiny tolki z sukamiernikami. Časta heta byli ludzi z pałamanaj psichikaj: chtości pravioŭ 15—20 hadoŭ u turmie, chtości siadzić za žorstkaje zabojstva. Žyć pobač z takimi ludźmi — asobnaje vyprabavańnie. Administracyja vykarystała heta metanakiravana jak instrumient cisku.

Faktyčna bolšuju častku terminu — try hady — ja pravioŭ mienavita ŭ «krytcy».

Pavialičyć

— Jak vy trymalisia ŭ takich umovach?

— Cisk byŭ uvieś čas. Administracyja znachodzić słabyja miescy ŭ kožnaha: u kahości zdaroŭje, u kahości siamja, u kahości pavieličeńnie terminu, fizičnaja rasprava. Vykarystoŭvajuć usie. Mianie pazbaŭlali spatkańniaŭ, pieradačaŭ, knih, padručnikaŭ, zabirali zapisy, kidali ŭ ŠIZA.

Ratavała padtrymka — jana adčuvałasia zaŭsiody, niahledziačy na vysiłki administracyi, jakaja ŭsimi siłami imknułasia pierakanać palityčnych źniavolenych, što pra ich usie zabylisia, jany nikomu nie patrebnyja. Ja zaŭsiody viedaŭ, što heta nie tak.

Vialiki dziakuj usim, chto dapamahaŭ. Siabram, adnadumcam, pravaabaroncam, krainam volnaha śvietu. Tym, chto padtrymlivaŭ siemji źniavolenych, chto pisaŭ listy, — ź viasny 2022 hoda jany nie dachodzili, ale ja viedaŭ, što jany byli, što ich było šmat. Heta było vielmi važna i patrebna. Treba praciahvać pisać listy palitviaźniam i dalej.

Asobna chaču padziakavać niezaležnym miedyjam. Vašyja teksty čytajuć i tyja, chto nas achoŭvaje, i tyja, chto akazvaje cisk na palitviaźniaŭ, chto vyrašaje, ci pazbavić spatkańnia, ci pasadzić u ŠIZA. Kali pra źniavolenaha pišuć, jaho ciažej zabić ci skalečyć.

— Pra što vy dumali ŭ źniavoleńni?

— Viadoma, najpierš pra blizkich ludziej. Ja viedaŭ, što im było vielmi ciažka, našmat ciažej, čym mnie. Moj baćka, baćki majoj žonki nie dačakalisia hetaha dnia, i ja da hetaha času nie mahu źmirycca z dumkaj, što ich bolš niama.

Časta ŭspaminaŭ 2020 hod. My jašče ŭ 2019‑m viedali: paśla sfalsifikavanych vybaraŭ na vulicy vyjduć sotni tysiač ludziej. My žyli i pracavali dziela hetaha. Mnohija tady ličyli, što takoje niemahčyma. My ž viedali, što tak budzie, i kazali pra heta, słovy ź intervju pačatku 2020 hoda pra toje, što na vulicach budzie miljon biełarusaŭ, trapili navat u materyjały kryminalnaj spravy. Samaje hałoŭnaje — my bačyli ŭsio heta na svaje vočy.

Hetyja ŭspaminy, razumieńnie taho, što biełarusy stali inšymi, stali narodam, jaki navučyŭsia zmahacca, abaraniać siabie, stali krynicaj siłaŭ, jakija dazvolili prajści praz usie vyprabavańni.

— Vy byli ŭ niavoli, kali pačałasia vajna va Ukrainie. Jak vy daviedalisia pra heta?

— Heta byŭ luty 2022 hoda. Ja tady ŭžo byŭ u štrafnym izalatary i rychtavaŭsia da etapu ŭ «krytuju» turmu. Pra toje, što sprava idzie da vajny, było zrazumieła jašče ŭvosień, u studzieni, kali rasiejskija ŭłady paŭtarali: «Nie, nijakaj vajny nie budzie, heta prosta vučeńni». Ale ŭsim było jasna, što ŭsio idzie mienavita da vajny.

Jašče ŭ 2015 hodzie na sustrečach z ukrainskimi palitykami biełaruskaja apazicyja naŭprost papiaredžvała: vajna budzie, i Biełaruś u joj taksama akažacca zamiašanaja. Ukraincam tady kazali: nie varta spadziavacca na damoŭlenaści z Łukašenkam, bo ŭvarvańnie z terytoryi Biełarusi ŭsio roŭna adbudziecca.

Nam adkazvali: «My padtrymlivajem stasunki z Łukašenkam, kab paźbiehnuć vajny, kab nie było ŭvarvańnia ź Biełarusi». A my kazali: «Uvarvańnie ŭsio roŭna budzie. Jon nie toj čałaviek, jakomu možna vieryć». Na žal, my znoŭ mieli racyju.

Pavialičyć

«Svaboda — heta kali spyniajucca represii»

— Raskažycie pra dzień, kali vas vyzvalili.

— «Vyzvaleńnie» ŭ dvukośsi. 11 vieraśnia 2025 hoda mianie zabrali z špacyrnaha dvoryka a 10:15 ranicy. Skazali sabrać rečy, zabrali zapisy, vielmi pryśpiešvali. Potym pavieźli ŭ Miensk, u Śledčy izalatar KDB, viadomy jak «amierykanka».

Tam u adnoj kamiery nas akazałasia 13 čałaviek. Paźniej my zrazumieli, na jakoj padstavie nas abjadnali ŭ asobnuju hrupu: mienavita nas płanavali vykinuć z krainy biez pašpartoŭ. Noč my praviali tam, a na nastupny dzień nas vyvieźli da litoŭskaj miažy.

Dakumientaŭ pra toje, što my svabodnyja, nam nie dali. Jurydyčna my zastajemsia asudžanymi. Tamu ja kažu: heta nie vyzvaleńnie, a hvałtoŭnaje vypravadžeńnie. Nas chočuć pazbavić našaj radzimy. Dla mnohich heta bolš ciažkaje pakarańnie, čym turma.

— Jak vy staviciesia da takoha handlu: palitviaźni ŭ abmien na sastupki režymu?

— Heta cyničnaja hulnia. Vypuskajuć niekalki dziasiatkaŭ čałaviek, a sadžajuć jašče bolš. My zastajemsia abjektami handlu. Łukašenka vykarystoŭvaje palitviaźniaŭ jak zakładnikaŭ, kab vyhandloŭvać pasłableńni ŭ najbolš balučych dla jaho pytańniach.

Kazać pra «svabodu» ŭ takich vypadkach niapravilna. Svaboda — heta kali spyniajucca represii. Kali nie zjaŭlajecca novych palitviaźniaŭ. Kali ciabie nie vykidajuć z tvajoj krainy. Ad Łukašenki treba patrabavać poŭnaha spynieńnia palityčnych represijaŭ. Tolki tady možna kazać, što hetaja prablema vyrašanaja.

— Mikałaj Statkievič admoviŭsia jechać za miažu. Jak vy aceńvajecie jahony ŭčynak?

— Heta mužny ŭčynak. Jon złamaŭ hulniu Alaksandra Łukašenki i tych, chto chacieŭ vykarystać handal dla źniaćcia sankcyjaŭ, prymusiŭ ličycca z saboj. Tak pavodziać siabie sapraŭdnyja lidary — ludzi, jakija adčuvajuć i razumiejuć svaju adkaznaść za krainu. Hanarusia tym, što mahu nazvać Mikałaja Viktaraviča svaim paplečnikam i siabram.

Łukašenka vielmi pomślivy čałaviek, jon vielmi chvaravita pieražyvaje svaje pravały. Treba razumieć, što žyćcio Mikałaja Statkieviča ciapier pad pahrozaj. Naša zadača — damahčysia jahonaha chutčejšaha vyzvaleńnia.

— Što dla vas značyć 2020 hod?

— Heta viaršynia našaj baraćby, upeŭnieny, što nie apošniaja. Žnivień — vierasień 2020 hoda — adny z samych ščaślivych momantaŭ majho žyćcia. Ja bačyŭ svabodnuju Biełaruś, bačyŭ, jakoj jana moža być u budučyni. Ja bačyŭ miljony ludziej na vulicach, bačyŭ najmahutniejšuju enierhiju, jakaja zychodzić ad ich, samaarhanizavanaść, kreatyŭ, uzajemadapamohu. Heta było nievierahodna.

Takija ŭspaminy niemahčyma ścierci. Heta daje zarad aptymizmu i viery. Ja mahu skazać: piać hadoŭ turmy taho kaštavali. Tamu što ja bačyŭ Biełaruś svabodnaj.

Pavialičyć

Hałoŭnaje — pamiatać: pieramieny realnyja

— Siońnia vy ŭ Vilni. Jakija vašyja płany?

— Ciapier ja čakaju vid na žycharstva. Samaje važnaje dla mianie — heta znosiny ź siamjoj, ź siabrami. Hetaha bolš za ŭsio nie chapała ŭ turmie. Chaču nahnać upuščanyja hady, čytać, daviedacca, što źmianiłasia ŭ śviecie. Maja meta taja ž, što i raniej: svabodnaja Biełaruś.

— Što vy chacieli b skazać biełarusam siońnia?

— Pamiatajcie, što było ŭ 2020 hodzie, viercie ŭ siabie, u naš narod. U 2019 hodzie, napiaredadni vybaraŭ, chtości kazaŭ: «Pratestaŭ nie budzie, usim usio roŭna, ničoha nie źmienicca». Chtości kaža tak i ciapier. Ale my ŭsie bačyli 2020 hod, adčuli narešcie smak svabody. Pracesy, jakija pačalisia tady, niezvarotnyja.

Biełaruś — častka Jeŭropy. U nas jość sajuźniki, u nas jość hieroi — usie, chto vychodziŭ u 2020-m, usie, chto ciapier u turmach, usie, chto abaraniaje Biełaruś, usiu Jeŭropu va Ukrainie, usie, chto nam dapamahaje. Nas šmat, my stali macniejšyja i razumniejšyja.

Hałoŭnaje — pamiatać: pieramieny realnyja. Toje, što kamuści zdajecca niemahčymym siońnia, stanovicca realnaściu zaŭtra. Jak chutka nastupić našaje zaŭtra — zaležyć tolki ad nas.

• 5
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0