«Lustranyja kletki»: sintetyčnaje žyćcio, što moža źniščyć čałaviectva
38 viadomych bijołahaŭ vystupili z tryvožnym papiaredžańniem: za dziesiać-dvaccać hadoŭ navukoŭcy zmohuć stvaryć mikrob, jaki moža vyklikać niastrymnuju pandemiju, razburalnyja straty ŭradžaju i kałaps cełych ekasistem.
Što takoje lustranyja kletki?
Ujavicie, što vy hladzicie na siabie ŭ lusterka — usio pieraviernuta źleva naprava. Niešta padobnaje i ź lusterkavymi kletkami (mirror cells) — heta typ sintetyčnych kletak, jakija majuć advarotnuju malekularnuju strukturu ŭ paraŭnańni z naturalnymi kletkami.
Jak tłumačyć Karł Cymier u The New York Times, u našaj DNK kaściak zrobleny z pravabakovych malekuł cukru, a białki pabudavanyja ź levabakovych aminakisłotaŭ. U lustranaj kletcy ž usio budzie naadvarot: levabakovaja DNK i pravabakovyja białki.
Pa słovach sintetyčnaha bijołaha Kiejt Adamały (Univiersitet Miniesoty): «Kali b my zrabili lustranuju kletku, my b stvaryli druhoje dreva žyćcia».
Heta nie žarty
12 śniežnia 38 viadomych bijołahaŭ apublikavali tryvožnaje papiaredžańnie, što ŭžo praź niekalki dziesiacihodździaŭ navuka moža dasiahnuć stvareńnia mikraarhanizma ź lustranymi varyjacyjami DNK i białkoŭ, zdolnaha vyklikać pandemiju, źniščyć uradžai abo parušyć cełyja ekasistemy.
«Nastupstvy mohuć być hłabalna katastrafičnymi», — padkreślivaje łaŭreat Nobieleŭskaj premii pa chimii Džek Šostak. Jon i jaho kalehi ŭ artykule dla časopisa Science śćviardžajuć, što «taki arhanizm moža vyklikać nadzvyčaj škodnyja nastupstvy dla navakolnaha asiarodździa, sielskaj haspadarki i dabrabytu čałavieka».
Śpiecyjalisty pa bijabiaśpiecy zaŭvažajuć, što lustranyja kletki mohuć pieraadolvać naturalnyja achoŭnyja miechanizmy arhanizmaŭ i imunnuju sistemu, a lubyja sproby strymać raspaŭsiudžvańnie infiekcyi mohuć akazacca marnymi.
Ryzyki realnyja
Choć stvaralniki lustranych białkoŭ spadziajucca vykarystoŭvać ich u miedycynie (dla stvareńnia lekaŭ praciahłaha dziejańnia), raspracoŭka lustranaj kletki moža mieć niepradkazalnyja vyniki.
Naš imunitet vyjaŭlaje znajomyja aryjentacyi malekuł, ale malekuły lustranych kletak dla jaho buduć «niabačnymi».
Kali lustranaja kletka kali-niebudź pakinie łabaratoryju — heta moža stacca vypadkova abo ŭ vyniku sproby vykarystańnia jak bijałahičnaj zbroi — jana moža abyści ŭsie abarončyja miechanizmy, na jakija spadziajucca našy cieły, uradžai i ekasistemy.
Ujavicie sabie patahien-nievidzimku, jaki arhanizm nie moža raspaznać i suprać jakoha leki biaśsilnyja. U adroźnieńnie ad zvyčajnych bakteryj i virusaŭ, što lohka raskładajucca ŭ navakolnym asiarodździ, lustranyja kletki mohuć supraciŭlacca dehradacyi, zastavacca schavanymi i množycca.
Jany mohuć pavolna raspaŭsiudžvacca siarod ludziej, žyvioł i raślin, nie vyklikajučy padazreńniaŭ, i ź ciaham času hetaja čužarodnaja bijałohija moža davieści cełyja ekasistemy da miažy źniknieńnia.
Ad sielskahaspadarčych uhodździaŭ da lasoŭ — dalikatny bałans pryrody moža razburycca, što pryviadzie da hłabalnaha kryzisu charčavańnia i masavych vymirańniaŭ.
«My skazali sabie: «Bolš nie zajmajemsia hetym»
Sutyknuŭšysia z surjoznaściu pahrozy, niekatoryja navukoŭcy, naprykład, doktar Adamała, vyrašyli admovicca ad pracy nad lustranymi kletkami: «My skazali sabie: «Bolš nie zajmajemsia hetym».
Ale zastajecca adkrytym pytańnie, jak zrabić tak, kab inšyja pierastali hetym zajmacca. Płanujucca bolš bujnyja kanfierencyi ŭ 2025 hodzie, kab abmierkavać zakanadaŭčyja i etyčnyja miery kantrolu.
Ekśpiert pa bijaabaronie Filipa Lencas padahulniaje prablemu tak: «Ryzyka stvareńnia lustranych bakteryj nie moža być apraŭdanaja adnosnaj vyhadaj».
«Vyskačyć na vulicu ŭ karotkich spadničkach — heta vy mahli. I ŭsich hvałtavali tam». Łukašenka ŭspomniŭ kinošnikam 2020-y i zaklikaŭ spynicca16
Kamientary