Zahadka vadałaza, jakoha znajšli biez hałavy i ruk: špijonskaja historyja časoŭ Chałodnaj vajny

U krasaviku 1956 hoda, padčas vizitu Mikity Chruščova ŭ Vialikabrytaniju, viadomy brytanski vadałaz nyrnuŭ pad saviecki krejsier «Ardžanikidze» ŭ Portsmucie — i źnik. 

9 maja 1956 hoda pad ciskam presy i mižnarodnaj krytyki premjer-ministr Vialikabrytanii ser Entani Iden byŭ vymušany abjavić rasśledavańnie zahadkavaha źniknieńnia vadałaza Karaleŭskaha fłotu kamandora Łajaneła «Bastera» Kreba (Lionel «Buster» Crabb).

Aficyjnaja viersija, jak piša VVS, vyhladała sumnieŭna: Kreb nibyta patanuŭ pry vyprabavańni padvodnaha abstalavańnia ŭ zalivie Stoks. Usio źmianiłasia, kali saviecki bok zajaviŭ, što bačyŭ vadałaza pobač z «Ardžanikidze».

Premjer-ministr Entani Iden admoviŭsia raskryvać padrabiaznaści, zajaviŭšy, što heta «nie ŭ hramadskich intaresach», što tolki ŭzmacniła padazreńni ab špijonskaj misii.

Praz 14 miesiacaŭ u Čyčestarskaj havani znajšli cieła ŭ vadałaznym kaściumie biez hałavy i ruk. Adsutnaść adbitkaŭ palcaŭ i zuboŭ abciažarvała identyfikacyju źniaviečanaha cieła, ale nastupnaje rasśledavańnie pastanaviła, što heta byŭ Kreb.

Łajaneł «Baster» Kreb byŭ hierojem Druhoj suśvietnaj vajny. Jon prasłaviŭsia dziakujučy raźminiravańniu padvodnych min i atrymaŭ niekalki ŭznaharod — u tym liku orden Brytanskaj impieryi.

Prazvany «Basteram» u honar amierykanskaha alimpijskaha płyŭca i akciora Bastera Kreba, jaki staŭ znakamitym u 1930-ch hadach, jon mieŭ reputacyju biasstrašnaha vadałaza, i navat paśla zvalnieńnia z fłotu ŭ 1947 hodzie praciahvaŭ udzielničać u padvodnych apieracyjach pa zamovie. Jaho historyja lehła ŭ asnovu filma 1958 hoda «Maŭklivy vorah» (The Silent Enemy).

Nieaficyjnaja misija

Tolki praź dziesiacihodździ — paśla rassakrečvańnia dakumientaŭ u 2006 hodzie — stali viadomyja klučavyja detali.

Dakumienty śviedčać ab tym, što z samaha pačatku słužby biaśpieki Vialikabrytanii imknulisia vykarystać mahčymaść vizitu Chruščova dla zboru raźvieddanych ab svaim praciŭniku pa chałodnaj vajnie.

Choć premjer Iden prama zabaraniŭ padobnyja avantury, śpiecsłužby dziejničali ŭ abychod: Kreb atrymaŭ zadańnie abśledavać padvodnuju častku «Ardžanikidze», jak miarkujecca, kab sfatahrafavać novy typ hrabnoha vinta.

Za dva dni da nyrańnia Kreb razam z ahientam MI6, zarehistravanym jak Biernard Śmit, pasialiŭsia ŭ hateli Sally Port u Portsmucie. 17 krasavika jon sustreŭsia ŭ pabie z aficeram Karaleŭskaha fłota, imia jakoha vydalena z aficyjnych dakumientaŭ. Kreb paprasiŭ taho «dapamahčy jamu nieaficyjna i ŭ stroha pryvatnym paradku», pry hetym stroha zabaraniŭšy paviedamlać pra heta kamu-niebudź z kamandavańnia.

Ranicaj 19 krasavika kala 7:00 Kreb u supravadžeńni hetaha aficera adpraviŭsia ŭ havań, nadzieŭ ryštunak i pahruziŭsia pad vadu. Jon nakiravaŭsia da savieckaha krejsiera — i bolš jaho nichto nie bačyŭ. Paśla źniknieńnia pošuki nie abjaŭlalisia: brytancy aścierahalisia naściarožyć ekipaž «Ardžanikidze».

MI6 paśpiešliva vyviezła rečy Kreba, Śmit vyjechaŭ z hatela, a palicyja kanfiskavała staronki rehistra, dzie jany byli zapisany. Usio heta tolki ŭmacavała padazreńni. Pad ciskam śpiecsłužbaŭ Admirałciejstva skłała viersiju ab vučeńniach u zalivie Stoks.

Na ŭradavym uzroŭni pačałasia panika. Čynoŭniki bajalisia, što kali cieła Kreba budzie znojdziena, SSSR vykarystaje heta ŭ prapahandysckich metach.

Adzin z supracoŭnikaŭ Nacyjanalnaha archiva raskazaŭ BBC: «Z materyjałaŭ vidać, što Admirałciejstva nie było datyčnym da apieracyi — i adčajna šukała praŭdapadobnuju viersiju, kab adkazać na niepaźbiežnyja pytańni presy».

Što ž adbyłosia?

Los Kreba zastajecca zahadkaj. U 1990 hodzie były ahient savieckaj raźviedki zajaviŭ, što snajpier z borta «Ardžanikidze» zastreliŭ vadałaza. U 2007 hodzie były saviecki vadałaz Eduard Kalcoŭ raskazaŭ, što asabista pierarezaŭ Krebu horła padčas padvodnaj sutyčki, kali toj niby sprabavaŭ prymacavać minu da karabla.

Inšyja ličać, što Kreb moh pierabiehčy na ​​bok SSSR, bo byŭ źviazany z seram Entani Błantam, vykrytym u 1979 hodzie jak saviecki špijon.

A pa viersii byłoha ahienta MI6 Nikałasa Eliata (Nicholas Elliott), Kreb moh zahinuć ad sardečnaha prystupu abo atručvańnia kisłarodam — ​​ion byŭ nie ŭ najlepšaj formie, lubiŭ vypić i kuryŭ.

Častka archivaŭ pa spravie Kreba pa-raniejšamu zasakrečana — ich abiacajuć apublikavać tolki ŭ 2057 hodzie. Da taho času hibiel samaha znakamitaha vadałaza Brytanii zastaniecca adnoj z samych zahadkavych špijonskich historyj «chałodnaj vajny».

• 2
• 0
• 2
• 0
• 3
• 1
• 0
• 0