«Dziaržava ličyć, što ŭ hetym prajekcie, jak i ŭ joj samoj, jość načalniki». Jak žyvie biełaruskaja Vikipiedyja padčas represij

Varta nahadać, što Biełaruskaja Vikipiedyja ŭklučaje ŭ siabie dźvie staronki na biełaruskaj movie: aficyjnym pravapisam i «kłasičnym». Taksama mnohija biełarusy źjaŭlajucca aŭtarami ruskamoŭnaj Vikipiedyi.

Pravy na redahavańnie ŭ zatrymanych administrataraŭ «zamarožanyja»

Redaktar biełaruskaj Vikipiedyi kaža, što zatrymańni dvuch administrataraŭ nie pryviali da «paraliču pracy raździeła» i staronka «praciahvaje funkcyjanavać u zvykłym režymie».

«Našaja supołka nie takaja vialikaja, ale dastatkovaja, kab strata dvuch redaktaraŭ nie mieła krytyčnaha ŭpłyvu, ludzi pastajanna prychodziać i pakidajuć prajekt. Kali pahladzieć na toje, chto pisaŭ artykuły 15 hadoŭ tamu, 7 hadoŭ tamu i siońnia, to heta buduć pieravažna roznyja ludzi. Tamu tut by nie było ničoha trahičnaha, kali b my nie viedali, što dvoje administrataraŭ raździeła nie pišuć tolki tamu, što byli zatrymanyja.

Treba patłumačyć, što administratary ŭ Vikipiedyi nie źjaŭlajucca kiraŭnikami svaich raździełaŭ, jany majuć pašyranyja pravy, ale nie majuć nijakich pryvilejaŭ nad inšymi.

I časta ściah administratara vydajecca daśviedčanym staražyłam, a tamu ich aktyŭnaść u pryncypie nie samaja vialikaja.

Nijakich sprobaŭ zrabić vandalnyja praŭki z akaŭntaŭ zatrymanych administrataraŭ nie rabiłasia, ale ichnija akaŭnty byli hłabalna zamknutyja ściuardami (heta hrupa ŭdzielnikaŭ, jakija kirujuć usimi raździełami i majuć jašče bolšyja paŭnamoctvy) pa našym zapycie i ciapier biez asabistaha paćviardžeńnia taho, što asoba nie znachodzicca ŭ niavoli, u ich niemahčyma zajści. Jany nie pazbaŭlenyja pravoŭ, bo ničoha nie parušali, a prosta «zamarožanyja».

Inakš vyhladaje situacyja ŭ vypadku ź biełaruskaj Vikipiedyjaj na «taraškievicy».

«Zatrymany administratar taho raździeła, Kazimier Lachnovič, na praciahu niekalkich hadoŭ abrazami, pahrozami i błakiroŭkami vycisnuŭ amal usich, chto chacieŭ tam pisać. U niejki momant jon staŭ ledź nie adzinym, chto pradukavaŭ kantent — takaja adnaasobnaja viki.

Paśla zatrymańnia raździeł litaralna abiaźludzieŭ i amal spyniŭ svaju pracu. Adnak ciapier bačna, što ŭ raździeł viarnulisia niekatoryja staryja redaktary, sprabujučy zamianić administrataraŭ, jakija apanavali raździeł, pravodziačy svaju ideałahičnuju liniju, ale biezvynikova».

Čamu aŭtary Vikipiedyi apynulisia ŭ fokusie represij?

Pa słovach redaktara biełaruskaj Vikipiedyi, heta chutčej pytańnie «čamu tak doŭha nie źviartali ŭvahu».

«Vikipiedyja, jakaja prosta ŭ siłu svaich asnoŭnych pryncypaŭ, słupoŭ, siarod jakich jość niejtralnaść, vykarystańnie aŭtarytetnych krynic i adkrytaść da ŭdziełu ludziej z roznymi pohladami, nie moža być pravadnikom toj ideałohii, u jakoj akuklilisia režymy ŭ Biełarusi i Rasii.

Za hady isnavańnia Vikipiedyja stała bolš čym prosta sajtam ci encykłapiedyjaj, heta častka zvykłaha žyćcia ŭsich, chto choć raz karystaŭsia internetam. Vikipiedyja i Jutub — heta dva takija prajekty, jakija nielha prosta ŭziać i zabłakavać, bo jany patrebnyja absalutna ŭsim. 

Rasijski režym, jaki, u adroźnieńnie ad biełaruskaha, maje vyraznuju dziaržaŭnuju ideałohiju — ideałohiju «ruskaha śvietu» — mieŭ nadzieju na toje, što ŭ Vikipiedyi jany jašče zmohuć pieramahčy. Paśla 2022 hoda stała zrazumieła, što heta nie tak, bo nichto ŭ śviecie nie padzialaje ideałohiju «ruskaha śvietu».

Režymy akazalisia ŭ situacyi poŭnaj marhinalizacyi, kali nierazburalnymi dla ichnich ideałahičnych mifaŭ źjaŭlajecca tolki kantent, jaki jany sami i stvaryli. Pačałasia samaizalacyja ŭ vydumanym śviecie, admiažoŭvańnie ad lubych źniešnich upłyvaŭ — i Vikipiedyja ŭ hetaj situacyi sapraŭdnaje bialmo na voku. Niahledziačy na heta Vikipiedyju tam usio jašče nie zabłakavali, nastolki jana ŭnikalnaja i niepaŭtornaja ŭ svaim charastvie».

Redaktar źviartaje ŭvahu, što papiarednija zatrymańni vikipiedystaŭ u Biełarusi byli źviazanyja z artykułami pra ahresiju Rasii suprać Ukrainy, jakija źniešnija siły sprabavali pierapisać u prarasijskim klučy, i pra palityčnyja represii ŭ Biełarusi.

«Što pryciahnuła ŭvahu hetym razam ciažka zrazumieć. Pieršym źnik užo zhadany Kazimier Lachnovič, z adnaho boku, znajści «za što» u jaho vypadku vielmi prosta — dastatkova zahlanuć u artykuł «Biełaruś».

Ź inšaha boku, niama nijakich dokazaŭ, što jon da ŭsiaho hetaha naŭprost datyčny, a taksama sapraŭdnaja asoba redaktara nieviadomaja — vyjści na jaho, prosta pačaŭšy kapać u staronkach Vikipiedyi, niemahčyma.

Kali jon zatrymany, a my dahetul dakładna nie viedajem pra heta, to pieršapačatkovaj pryčynaj stała niešta inšaje, a daviedacca pra dziejnaść u Vikipiedyi mahli ŭžo apaśla».

Jašče mienš zrazumieła, što mahło pryciahnuć uvahu ŭ Vikipiedyi akademičnym pravapisam, jakaja bolš niejtralnaja i ŭzvažanaja. Ale kali b my razumieli łohiku ichnich dziejańniaŭ, to nie zajmalisia b, vidać, napisańniem artykułaŭ. Adzin z administrataraŭ pisaŭ nie toje kab časta i amal zaŭsiody na temy sivoj daŭniny, u jakich ciažka znajści kramołu, inšaja — pieravažna pra pryrodu i biełaruskuju kulturu.

Toje, što ŭsie troje zatrymanyja pa kryminalnaj spravie, źviazanaj ź Vikipiedyjaj, nie vyklikaje nijakich sumnieńniaŭ u supolnaści. Nikoli raniej za karotki čas nie zatrymlivałasia adrazu stolki ŭdzielnikaŭ, jakija pišuć na biełaruskaj movie — a jana sama pa sabie siońnia prykmieta palityčnaj niadobranadziejnaści — i jakija majuć adzin i toj ža ściah administrataraŭ.

Dva razy — vypadkovaść, try — zakanamiernaść. Vyhladaje tak, što zatrymlivali tych, kaho zmahli znajści, tamu što abodva administratary byli miedyjnyja i pradstaŭlali Biełaruskuju Vikipiedyju ŭ tym liku ŭ dziaržaŭnych vydańniach i na telebačańni.

Redaktar dadaje, što ničoha nie viadoma pra zatrymańni administrataraŭ Ruskaj Vikipiedyi, jaki žyvuć u Biełarusi.

«Raździeł vialiki, u jaho pišuć sa ŭsiaho śvietu — vaźmi jašče raźbiarysia, kaho treba zatrymać. Ź biełaruskimi raździełami ŭsio praściej, bo absalutnaja bolšaść redaktaraŭ ź Biełarusi».

Jak na represii reahuje sama Vikipiedyja?

Fond «Vikimiedyja» dobra infarmavany pra zatrymańni ŭ Biełarusi, kaža redaktar. Ale pakolki aficyjnaha paćviardžeńnia taho, što pryčynaj źniknieńnia ŭsich traich stała redahavańnie svabodnaj encykłapiedyi, niama, inšyja ŭdzielniki nie źviartalisia da jaho. Tym bolš što raździeł funkcyjanuje.

«Pisać u Vikipiedyju ŭsio jašče biaśpiečna, ale kali vy nie znachodziciesia ŭ biaśpiečnym miescy, lepš rabić heta nie pad svaim imiem i nie dadavacca ŭ tematyčnyja supołki ŭ sacsietkach. Historyja pravak amal usich artykułaŭ na adčuvalnyja palityčnyja temy schavanaja tak, što dostupu da jaje niama navat u administrataraŭ. Pierad tym, jak pisać u artykuł na palityčnuju temu, lepš pierakanacca, što na im jość takaja nadzvyčajnaja abarona».

Jak ciapier vyhladaje supolnaść biełaruskich vikipiedystaŭ?

Pa słovach ananimnaha redaktara, usiaho ŭ Biełaruskaj Vikipiedyi robiać choć by adnu praŭku ad 250 da 300 udzielnikaŭ, ale aktyŭna pišuć tolki kala 20.

«Roŭna stolki było ŭ traŭni hetaha hoda, u krasaviku i sakaviku — 18 i 21 adpaviedna. Hetyja ličby mała źmianialisia až z pačatku 2015 hoda, choć kolkaść i jakaść artykułaŭ palapšajecca. U 2010 hodzie nas było ŭvohule 6-8 čałaviek. Praŭda, z kanca 2022 hoda pačała źmianšacca kolkaść pravak u raździele, ale heta źviazana z tym, što hipieraktyŭnyja ŭdzielniki u siłu žyćciovych padziej značna skaracili svoj udzieł u Vikipiedyi, ale nie pakinuli jaje, a taksama z tym, što źjaviłasia bolš mahčymaściaŭ adrazu pisać pravilna, a nie vypraŭlać pa adnoj pamyłcy za kožnuju praŭku.

U Vikipiedyi alternatyŭnym pravapisam usiaho 5-6 aktyŭnych udzielnikaŭ, u 2010 hodzie ich było ŭ dva-try razy bolej. Kudy bolš biełaruskich vikipiedystaŭ pišuć u Ruskuju Vikipiedyju, ale my pra ich ničoha nie viedajem, bo na siońnia źviestki pra heta, ź mierkavańniaŭ biaśpieki ŭdzielnikaŭ, schavanyja.

Ahułam možna skazać, što ŭ Vikipiedyi ŭ cełym nazirajucca kryzisnyja źjavy: statystyka pakazvaje, što ŭ prajekt prychodzić usio mienš novych udzielnikaŭ — kala pałovy ŭsich udzielnikaŭ (i čym mienšy raździeł, tym bolšaja dola) składajuć redaktary sa stažam bolš za 9 hadoŭ. Adnosna maładoj zastajecca tolki najbujniejšaja Anhlijskaja Vikipiedyja».

Redaktar kaža, što ŭvohule vikipiedysty mała viedajuć adno adnaho.

«Ruch vikipiedystaŭ — heta decentralizavany ruch. Niechta piša pad ułasnym imiem, niechta ananimna. Niechta chodzić na ŭsie viki-sustrečy, lotaje na viki-kanfierencyi i stvaraje nacyjanalnyja supołki vikipiedystaŭ. A niechta nie kantaktuje nijak ź inšymi ŭdzielnikami. Niechta pierakładaje papierki ŭ ofisie i ŭviečary piša pra supierhierojaŭ Marveł, a niechta chodzić u starejšyja kłasy škoły i piša pra revalucyju ŭ Kitai.

Kožny samastojna zajmajecca svaimi spravami, ale, kali treba, moža źviarnucca pa dapamohu da supolnaści ci paspračacca ź niečym daŭno pryniatym.

U praviłach Vikipiedyi napisana, što jana nie ekśpierymient u halinie demakratyi, ale z majho dośviedu — heta jon i jość. Ludzi zdolnyja arhanizavacca i stvaryć niešta vydatnaje nie za hrošy i nie z-pad pałki, a prosta tamu, što im heta cikava.

Dziaržava nie vielmi razumieje hetaha, ličačy, što tut, jak i ŭnutry jaje samoj, jość načalnik, a nad im jašče načalnik, a razam jany dyktujuć, što i jak rabić padnačalenym. Kolki hadoŭ užo pišu ŭ Vikipiedyju, ale nie pierastaju ździŭlacca toj raznastajnaści temaŭ, na jakija pišuć inšyja ŭdzielniki artykuły pa-biełarusku».

• 4
• 0
• 0
• 0
• 0
• 2
• 0
• 2