Нагода ўспомніць Ластоўскага: яму сто трыццаць пяць. Ніхто з палітычных лідараў 1910-х гадоў не быў такі запатрабаваны ўсцяж беларускіх 90-х, як Ластоўскі. Не далі рады зрабіць яму канкурэнцыю ані Антон Луцкевіч, ані Іваноўскі, ані нават і Купала. Здаецца, так тады бачылася кола бацькоў-заснавальнікаў Беларусі.
Ластоўскі дужа пасаваў калектыўнай уяве, магчыма, з прычыны сваёй неадназначнасці, прамежкавасці. Палітык, які пісаў вершы і мастацкую прозу; медыйны менеджар, які складаў слоўнікі. Грамадовец, клерыкал і эсэр. Гісторык, які фальсіфікаваў народныя песні і свавольна абыходзіўся з фактамі мінуўшчыны — на карысць нацыянальнага наратыву. Крывіч і беларус. Дырэктар музея, акадэмік-самавук.
Гэта або беспрынцыповасць, або адмысловая суверэннасць міжчасся на еўрапейскім небакраі. Гібрыднасць, пра якую так багата пісацьмуць у другой палове ХХ стагоддзя тэарэтыкі посткаланіяльнасці.
* * *
І пра Янушкевіча.
Янушкевіч — адзін з незаўважаных культурных герояў беларускіх 90-х. Гэта быў базіс беларускага Адраджэння: работнікі, якія рабілі чарнавую штодзённую працу.
Была ў гэтым свая інерцыя і рызыка. Абмежаванасць архівам, мінуўшчынай, пісьмом. Гэткая стратэгія культурнай палітыкі «знізу» хутка вычарпалася.
Але яна трывушчая. Плён тае работы і сёння даступны кожнаму, ён як бомба з фіналу быкаўскага «Знака бяды»: чакае свайго часу.
Янушкевіч выдаў пра Ластоўскага невялікую кніжачку ў серыі «Нашы славутыя землякі» — яна выйшла ў 1995-м. Перш была апублікаваная і ў «Полымі» (5/1994, с. 148-172).
Гэтая праца мае недахопы, уласцівыя ўсёй беларускай гістарыяграфіі. Найперш —паслядоўна некрытычнае стаўленне да аб’екта апісання. Ластоўскі паўстае ў Янушкевічавым доследзе рыцарам без страху і заганы. Ледзь не ўва ўсім ён мае рацыю, а крытычныя сведчанні ягоных апанентаў ці адкідаюцца (пра Луцкевіча: «пакінем на сумленні аўтара «ўспамінаў»), ці рэлятывізуюцца.
Ёсць іншыя прыкрасці. Не ўмее растлумачыць Янушкевіч, чаму многія артыкулы Власта былі з падзагалоўкамі «Па Кіркору», «Паводле Раманава». Папускаецца бяздоказнасці ў аргуменце («Чытаеш і разумееш: феномен Уладзіміра Караткевіча для беларускай літаратуры быў запраграмаваны»).
Галоўнае: раз-пораз паддаецца малазмястоўнаму пафасу адраджэння. Некаторыя абзацы стракацяць словамі-шалупіннем накшталт «талент».
І ўсё ж гэтая кніга напісаная з досціпам. Чаго вартая адна цытата з Сяргея Палуяна пра «адкрыццё нашага жыцця». Сказанае ў канцы 1900-х гадоў, а як надзённа гучала ў 90-я — і як надзённа ўсё яшчэ гучыць, з якім патрабавальным, пільным выклікам.
Таксама Янушкевіч сурова падсумоўвае канфлікты канца 1910-х, якія не далі беларусам дасягнуць значных вынікаў у практычнай рабоце.
Ёсць іншыя дробязі, з якіх паўстае харошы малюнак нашаніўскай і постнашаніўскай эпохі беларускай культуры паміж 1905 і 1930 гадамі.
Таму лекцыя абяцае быць не цалкам бескарыснай. 9 кастрычніка, Мінск, кнігарня «Логвінаў», — у межах праекта «(Не)расстраляныя».
Каментары