Viadoma, što Biełaruś stała adnoj vialikaj brackaj mahiłaj dla vojska Napaleona padčas kampanii 1812 hodu. Da hetaha času naša Biarezina źjaŭlajecca dla francuzaŭ synonimam samaje žachlivaje katastrofy. I ciapier šlachi adstupleńnia Banapartavych žaŭnieraŭ možna prasačyć pa biezymiennych pachavańniach uzdoŭž balšakoŭ i prasiołkaŭ.
Adno z takich pachavańniaŭ było vyjaŭlena žycharami vioski Sielišča Vialejskaha rajonu. Jašče koliś daŭno pry raspracoŭcy piasčanaha karjeru rabotniki natrapili na čałaviečyja pareštki, ale tady ŭłady nie zacikavilisia ich pachodžańniem, adno zahadali źmianić nakirunak vybaru žviru. Tolki ŭ žniŭni hetaha hodu dziaržava vyrašyła zaniacca pachavańniem, prysłaŭšy siudy admysłovy 52-hi pošukavy bataljon, jaki zajmajecca vyklučna rosšukami i pierazachavańniem vajskoŭcaŭ.
Toje, što Sieliščanskaje pachavańnie asablivaje, stała zrazumieła ŭ pieršyja ž dni raskopak. «Francuskija mahiły», jak miascovyja žychary nazyvajuć lubyja kapcy, pačynajučy ad staražytnych kurhanoŭ, u hetym vypadku, jak ni dziŭna, sapraŭdy paćvierdzili svaju nazvu. Padčas raskopak byli znojdzieny rečy, što dazvolili biespamyłkova vyznačyć prynaležnaść pachavanych vojskam Napaleona. Takimi markierami stali jadry, huziki ź ličbami liniejnych pałkoŭ, hierbami, nazvami haradoŭ. Siarod najbolš cikavych inskrypcyj — «Republique Fransaise», «Leipzig». Druhoj admietnaściu stała kolkaść pachavanych — pad dźvie sotni. I raskopki jašče praciahvajucca.
Pavodle histaryčnych źviestak, u Sieliščy 2 śniežnia 1812 h. spynilisia na noč asnoŭnyja čaści francuskich vojskaŭ. Umovy pachodu byli nievynosnymi praz maroz i hoład. Sotni žaŭnieraŭ hinuli ad ściužy kala adkrytych vohniščaŭ. Dezarhanizacyja ŭ vojsku nabyła hraničnyja maštaby. Pavodle ŭspaminaŭ śviedki tych padziej hienerała Armana Kalenkura, chvalavańni siarod sałdat u Sieliščy ŭpieršyniu za ŭsiu kampaniju 1812 h. zakranuli navat zvyšdyscyplinavanuju hvardyju Napaleona, čaho jašče nikoli raniej nie zdarałasia. Zranku 3 śniežnia, kali francuskija vojski pakidali pasielišča, uzbočyny daroh byli ŭkrytyja ciełami pamierłych ad choładu biedakoŭ. Toje, što žaŭniery zahinuli mienavita ad hoładu i choładu, paćviardžajecca adsutnaściu paškodžańniaŭ na kostkach i čarapach, znojdzienych u mahile.
Na toj čas sami vajskoŭcy ŭžo nia mieli ni siłaŭ, ni času navat na samaje prostaje — zasypać mierćviakoŭ ziamloj. Sialanie ž, zhodna z cyrkularami vajennaj administracyi, prymusova zajmalisia pachavańniami achviar, adnačasova źbirajučy ryštunak i zbroju, jakija potym zdavali za hrošy ŭ carskaje vojska. Aproč taho, i sami sialanie, jakija byli daviedzieny da hałoty francuskimi rabunkami dy rasiejskimi rekvizycyjami, sprabavali niejak palepšyć svoj harotny materyjalny stan za košt rečaŭ pamierłych. Hetym tłumačycca nadzvyčajnaja biednaść znachodak u Sieliščanskim pachavańni.
Vyniki raskopak planujecca padvieści na admysłovym pasiadžeńni ŭ Histaryčnaj majsterni ŭ Miensku, pra što budzie dadatkovaja infarmacyja.
Šrajbman z kalehami prapanavali pakrokavy płan deeskałacyi adnosin Biełarusi i ES53
Kamientary